Μια νέα, σχυρή κινηματογραφία προσπαθεί να δημιουργήσει και να στηρίξει με όλες του τις δυνάμεις το ρωσικό κράτος, κοιτάζοντας πίσω, στο παρελθόν. Στην πρόσφατη ιστορία του παγκόσμιου σινεμά δεν υπάρχει αντίστοιχη επιχείρηση παρέμβασης και υποστήριξης μιας τοπικής κινηματογραφικής βιομηχανίας από την κυβέρνηση, με συγκεκριμένες θεματολογικές κατευθύνσεις. Από την άλλη πλευρά -και ενώ ο στόχος μέσα στη χώρα δεν έχει ακόμη επιτευχθεί- η Ρωσία κάνει εξαγωγή δυνάμεων, καθώς ένας από τους πιο εμπορικούς της σκηνοθέτες κάνει πλέον καριέρα στο Χόλιγουντ.
Το Κρεμλίνο θέλει να κάνει τους Ρώσους να αισθανθούν περήφανοι για τη χώρα τους μέσα από ταινίες πατριωτικές, που αποθεώνουν την ανδρεία των μπολσεβίκων και των απλών στρατιωτών, που αντιστάθηκαν στις γερμανικές δυνάμεις κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή τουλάχιστον είναι η «γραμμή» που περνάει η κυβέρνηση μέσα από τον υπουργό Πολιτισμού Αλεξάντερ Αβντέγιεφ, πρώην πρέσβη της Ρωσίας στη Γαλλία. Οπως είπε ο υπουργός, η κυβέρνηση θα στηρίζει τις παραγωγές που θα δίνουν έμφαση στην πατριωτική θεματολογία, με στόχο να αυξηθεί η εγχώρια παραγωγή, που σήμερα φτάνει στο 30% των ταινιών που προβάλλονται στις ρωσικές αίθουσες.
Ο Πούτιν στον Μιχάλκοφ
Η ίδια γραμμή στηρίζεται και από τον Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος πρόσφατα επισκέφθηκε το πλατό των γυρισμάτων του «Ψεύτη ήλιου 2», του σίκουελ της ταινίας του Νικίτα Μιχάλκοφ, που το 1994 είχε τιμηθεί με το Οσκαρ ξένης ταινίας. Η ταινία, που έχει προϋπολογισμό 55 εκατομμύρια δολάρια και είναι η ακριβότερη παραγωγή στην ιστορία του σύγχρονου ρωσικού κράτους, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της νέας πολιτικής που χαράζει η ρωσική κυβέρνηση, στηρίζοντας παραγωγές που να μπορούν να σταθούν με καλλιτεχνικές αξιώσεις και να τονώνουν παράλληλα το εθνικό φρόνημα.
Ο Λένιν θεωρούσε τον κινηματογράφο την πιο σημαντική μορφή τέχνης και το σοβιετικό κράτος συχνά χρησιμοποίησε τις ταινίες για λόγους προπαγάνδας. Σήμερα όμως, υπάρχει περιθώριο να γίνει κάτι τέτοιο; Οχι ιδιαίτερα, σύμφωνα με τον ιστορικό του ρωσικού κινηματογράφου Γιούρι Βάλκοφ. «Η ιστορία επαλαμβάνεται με μια φάρσα» λέει, τονίζοντας ότι «αυτή η νέα προπαγάνδα μοιάζει γελοία σε σύγκριση με τα χαρακτηριστικότερα σοβιετικά παραδείγματα». Αυτό, ωστόσο, δεν εμποδίζει την ενεργό ανάμιξη της κυβέρνησης στα κινηματογραφικά ζητήματα, καθώς παρά την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα, το κράτος παραμένει ο μεγαλύτερος παραγωγός ρωσικών ταινιών.
Η παραγωγή, δε, είναι μια εξαιρετικά κερδοφόρα δραστηριότητα. Η ρωσική κυβέρνηση αναμένει ότι το 2011 τα κέρδη από τις κρατικές κινηματογραφικές εταιρείες θα φτάσουν τα 900 εκατομμύρια δολάρια, δηλαδή σχεδόν διπλάσιο ποσό από τα κέρδη του 2007. Ο ίδιος ο Βλαντιμίρ Πούτιν πρότεινε τη συγχώνευση τριών μεγάλων κρατικών στούντιο σε ένα υπερστούντιο, αντίστοιχο των μεγαλύτερων χολιγουντιανών. Ομως, η υπερβολική κρατική παρέμβαση σημαίνει και έλεγχο στο περιεχόμενο, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και λογοκρισία και πλήττει κινηματογραφικά είδη, όπως το ντοκιμαντέρ. Οπως τονίζει ο διευθυντής ενός κινηματογραφικού περιοδικού, «ταινίες όπως του Μάικλ Μουρ δεν θα μπορούσαν ποτέ να γυριστούν στη Ρωσία». Αλλες, σαν το «Cargo 200», που πρόκειται να βγει σύντομα και στις ελληνικές αίθουσες, λόγω της ζοφερής εικόνας που παρουσιάζει για τη Ρωσία, «καταδικάστηκε» στον χαρακτηρισμό «αυστηρώς ακατάλληλο» και σε ένα εξαιρετικά περιορισμένο κύκλωμα διανομής.
Πήραν το μήνυμα…
Οι Ρώσοι σκηνοθέτες φαίνεται ότι έχουν λάβει το μήνυμα και στρέφονται και εκείνοι σε ταινίες που μπορούν ευκολότερα να κερδίσουν την εμπιστοσύνη και την υποστήριξη του κράτους. Εκτός από τον Μιχάλκοφ, ταινία αυτήν την περίοδο γυρίζει και ο Πάβελ Λουνγκίν και το θέμα της εντάσσεται απολύτως στην «εγκεκριμένη» θεματολογία. Ο «Ιβάν ο τρομερός», που γυρίζει ο Λουνγκίν με προϋπολογισμό 17 εκατομμυρίων δολαρίων, είναι μια νέα ματιά επάνω στην κυριαρχική φιγούρα του Ιβάν και τη σχέση του με τον φίλο του και κριτή του, Φίλιππο. Ο Ιβάν, με όλα του τα ελαττώματα και τις αμφίβολες πρακτικές που ακολούθησε, ήταν ένας ηγέτης που ένωσε τη Ρωσία, άρα μια μορφή εξαιρετική για την προώθηση της ενωμένης Ρωσίας. Δεν είναι άρα παράξενο που οι Ρώσοι θα δουν την ιστορία του, όχι μόνο στην ταινία του Λουνγκίν, αλλά και σε μια ακριβή τηλεοπτική σειρά 16 επεισοδίων, που ετοιμάζεται για την επόμενη χρονιά.
Ενώ μέσα στη Ρωσία ο κινηματογράφος αναπτύσσεται κοιτάζοντας το παρελθόν, έξω από αυτήν ο άνθρωπος που ανανέωσε το εμπορικό σινεμά μέσα στη χώρα κάνει καριέρα πια στο Χόλιγουντ. Ο Τιμούρ Μπεκμαμπέτοφ, που με τους «Φύλακες της νύχτας» και τους «Φύλακες της μέρας» ξεπέρασε σε εισπράξεις τον «Αρχοντα των δαχτυλιδιών», εκπροσωπεί ένα εντελώς διαφορετικό είδος κινηματογράφου, γεμάτο με δράση και ειδικά εφέ. Το Χόλιγουντ εντόπισε το ταλέντο του, σε συνδυασμό με τον συγκρατημένο προϋπολογισμό, με τον οποίο μπορεί να δουλέψει, και τον στρατολόγησε για την περιπέτεια κόμικ «Wanted» με την Αντζελίνα Τζολί και τον Τζέιμς ΜακΑβόι, οι οποίοι υποδύονται δυο δολοφόνους με ακροβατικές ικανότητες. Η εμπορική απήχηση της ταινίας δείχνει ότι ο Μπεκμαμπέτοφ μπορεί να αποκτήσει μια νέα πατρίδα. Εκτός αν η Ρωσία κοιτάξει κινηματογραφικά και προς το μέλλον και τον κρατήσει.