Αντον Τσέχοφ
Η τέχνη της γραφής
Συμβουλές σ’ ένα νέο συγγραφέα
μετ. Βασίλης Ντινόπουλος
εκδ. Πατάκης
Ο Πιέρο Μπρουνέλο, Ιταλός ερευνητής και ανθολόγος, μελέτησε την αλληλογραφία του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα και ανθολόγησε σκέψεις και απόψεις του, που αφορούν την τέχνη της γραφής, αφορισμούς και συμβουλές του προς τους νέους δημιουργούς. Το βιβλίο χωρίζεται σε ενότητες όπως: «Γιατί γράφουμε», «Για ποιον γράφουμε», «Τι να γράφουμε και πώς», «Πότε να γράφουμε και με ποιον ρυθμό», κ.ά.
Με τρόπο απλό και σαφή ο Τσέχοφ αποτυπώνει αλήθειες, οι οποίες είναι χρήσιμες όχι μόνο για τους επίδοξους συγγραφείς, αλλά και για τον καθένα μας. Πόσο εύστοχα διατυπώνεται το αυτονόητο: «Θεέ μου, κάνε να μη μιλάω και να μη συζητώ γι’ αυτά που δεν γνωρίζω και δεν καταλαβαίνω»! (σ.59)
Η μοναξιά του συγγραφέα
Σε μία από τις επιστολές του στον Μαξίμ Γκόργκι αναφέρεται στη μοναξιά του συγγραφέα και υποστηρίζει ότι ο δημιουργός γράφει επειδή του κλείνουν οι άλλοι την πόρτα και δεν έχει τι άλλο να κάνει. Ωστόσο, σε άλλη επιστολή του επισημαίνει ότι ο καλλιτέχνης πρέπει να παρατηρεί, να επιλέγει, να μαντεύει, να συναναστρέφεται, ενέργειες που στοιχειοθετούν πρόβλημα, μιας και ο δημιουργός «δεν έχει προορισμό να λύνει τα προβλήματα» αλλά να τα θέτει. Αλλού τον απασχολεί η σχέση ζωής και δημιουργίας και αναφέρει ότι όσο πιο χαρούμενη είναι η ζωή του, τόσο πιο σκοτεινά είναι τα διηγήματά του, μια πραγματικότητα που ισοδυναμεί με φυσικό νόμο.
Ο καλός συγγραφέας, όμως, έχει ανασφάλειες, παλινωδίες ως προς την αξία του έργου του, ξέρει να σβήνει και να πετάει σελίδες, που μειώνουν την ποιότητά του, και ανακηρύσσει τη συντομία ύψιστο αγαθό: «Να ξέρεις να τα συντομεύεις εσύ ο ίδιος τα κείμενά σου στο μέγιστο βαθμό και να τα ξαναγράφεις». Οταν το σημαντικό καταγράφεται και παραμερίζεται το ασήμαντο στη μικρή ή τη μεγάλη φόρμα, όταν δεν φλυαρεί ο συγγραφέας παραθέτοντας περιττές λεπτομέρειες, που βαραίνουν το κείμενο και το κάνουν πληκτικό, τότε το αποτέλεσμα είναι ικανοποιητικό, καθώς αγγίζει τη λογική και το συναίσθημα του αναγνώστη.
Ο πραγματικά έξυπνος και σοφός άνθρωπος γνωρίζει ότι δεν τα ξέρει όλα, ότι δεν ξέρει τίποτε, κι αυτό τον κάνει να είναι ταπεινός και μετρημένος: «Οι άνθρωποι που γράφουν και κυρίως οι καλλιτέχνες, είναι καιρός να συνειδητοποιήσουν ότι σ’ αυτόν τον κόσμο δεν ξέρουμε τίποτε, όπως κάποτε το συνειδητοποίησε ο Σωκράτης και, πιο κοντά σ’ εμάς, ο Βολταίρος… Οσο πιο ανόητοι είναι οι άνθρωποι, τόσο πλατύτερα βλέπουν τον ορίζοντα…» (σ.70).
Οι υπερβολές στις περιγραφές είτε της φύσης είτε των ηρώων πρέπει να αποφεύγονται, γράφει σε άλλες επιστολές του, για να διατηρεί το κείμενο, μέσω της απλότητας, ένταση και εκφραστικότητα. Σπουδαία παρατήρησή του είναι κι εκείνη σύμφωνα με την οποία ο συγγραφέας καλό θα είναι να αποφεύγει την περιγραφή της ψυχικής κατάστασης των ηρώων, μιας και αυτή πρέπει να γίνεται αντιληπτή από τη συμπεριφορά και τις πράξεις τους! «Πιάσε κάτι από την καθημερινή ζωή, συνηθισμένο, χωρίς πλοκή και χωρίς τέλος» (σ.60), γράφει στον αδερφό του, άποψη που αποτυπώνει τη μέθοδό του, η οποία επηρέασε το σύγχρονο διήγημα, αφού βρήκε θερμούς υποστηρικτές, όπως την Κάθριν Μάνσφηλντ και τον Ρέημοντ Κάρβερ. Μια άλλη σημαντική συμβουλή απευθύνεται στους ανυπόμονους να δημοσιεύσουν κείμενά τους, τους οποίους παροτρύνει να τα αφήσουν κλειδωμένα στο συρτάρι έναν ολόκληρο χρόνο και έπειτα να τα ξαναδιαβάσουν, γιατί τότε θα τα δουν με άλλο μάτι, από απόσταση, πιο καθαρά.
Ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας διατυπώνει τα μυστικά της τέχνης του, αυτά που έκαναν το έργο του κλασικό και διαβάζεται και ξαναδιαβάζεται, και δείχνει πώς επέτυχε αυτό που επιθυμούσε: να περιγράψει τη ζωή όπως είναι, με απλότητα και ειλικρίνεια, χωρίς φτιασιδώματα και μεγαλοστομίες. Γιατί είχε την ικανότητα να διεισδύει στην ψυχοσύνθεση των χαρακτήρων του και να αντιλαμβάνεται τις σύνθετες ανθρώπινες καταστάσεις.