Benjamin R. Βarber
Ισχυρή Δημοκρατία, Συμμετοχική Πολιτική για μια Νέα Εποχή
εκδ. Παπαζήση, 2007
Το ζήτημα της πολιτικής νομιμοποίησης στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία αποτελεί το κατ’ εξοχήν πρόβλημα μιας σύγχρονης χώρας θεμελιωμένων και καλά λειτουργούντων θεσμών. Το εν λόγω πρόβλημα συνοψίζεται στη σύγχρονη βιβλιογραφία ως η απόσταση που χωρίζει τις επιδιώξεις των πολιτών με τις πολιτικές αποφάσεις που λαμβάνει η κυβερνητική εξουσία στο όνομά τους.
Είναι, ωστόσο, προφανές ότι το ειδικό ή εγωιστικό συμφέρον κάποιου πολίτη δεν μπορεί να γενικεύεται σε επίπεδο διαχείρισης της πολιτικής (π.χ. το αίτημα του θύματος να επιβληθεί η θανατική ποινή στον θύτη), είναι όμως εξίσου προφανές ότι οι σύγχρονες αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες αντιμετωπίζουν πολύ συχνά πλέον πρόβλημα πολιτικής νομιμοποίησης. Οι πηγές αυτού του προβλήματος είναι πολλαπλές. Αφενός, ο χώρος μεταξύ των επιδιώξεων των πολιτών και της ληφθείσας πολιτικής απόφασης είναι αρκετά μεγάλος και συχνά οι διαμεσολαβήσεις των ιδιαίτερων συμφερόντων των ισχυρών που έχουν παρεισφρήσει στο μεσοδιάστημα, αλλοιώνουν το περιεχόμενο και τις στοχεύσεις της πολιτικής δραστηριότητας, αποσκοπώντας στην ικανοποίηση των ιδιαίτερων και εγωιστικών τους συμφερόντων.
Η πληροφόρηση
Επιπλέον, οι πληροφορίες που καλούνται να διαχειριστούν οι πολίτες προκειμένου να λάβουν τις ορθές αποφάσεις είναι ειδικές, απαιτούν δηλαδή ιδιαίτερες και πολλές γνώσεις. Ετσι, υφίσταται μια πραγματική αδυναμία εκ μέρους τους να συνδέσουν το συμφέρον τους με τη σωστή πολιτική απόφαση. Ακόμη, ένα επιπλέον πρόβλημα εμφανίζεται να είναι και ο μηχανισμός πληροφόρησης των πολιτών, ο οποίος μπορεί δυνητικά να πληροφορεί αλλά και να παραπληροφορεί τον πολίτη. Απόρροια όλων των παραπάνω είναι η δημοκρατική διαδικασία, όπως την γνωρίζουμε σήμερα, να μην αποτελεί πλέον ένα σύγχρονο όραμα για το ευ ζην. Ωστόσο, αυτή η διαπίστωση δεν πρέπει να μας οδηγήσει σ’ ένα αυταρχικό συμπέρασμα του τύπου «Το τέλος της Δημοκρατίας», αλλά να θέσει σε νέες βάσεις τη συζήτηση για μια σύγχρονη «μετα-δημοκρατία».
Ο Barber, εξειδικεύοντας το πρόβλημα της σύγχρονης δημοκρατίας, το εντοπίζει στην πρόσδεσή της στο χώρο των νέων μορφών παραγωγής πολιτικής, οι οποίες βρίσκονται παντελώς εκτός δημοκρατικού ελέγχου. Η μεταβαλλόμενη και ολοένα και περισσότερο μονοπωλούμενη τεχνολογική ανάπτυξη και οι παγκόσμιοι χρηματοπιστωτικοί κολοσσοί που αποφασίζουν για την παγκόσμια παραγωγή και διανομή εκτός πλαισίου δημοκρατικού ελέγχου, αποτελούν τη σύγχρονη πρόκληση της θεωρητικής συζήτησης για τη μετάβαση σε μια νέα δημοκρατία, περισσότερο παρεμβατική και συμμετοχική. Αυτή η αναζήτηση λοιπόν «κρίσιμων προϋποθέσεων για δημοκρατικές καινοτομίες», όπως χαρακτηρίζει ο Barber τις σύγχρονες τεχνολογίες, αποσκοπεί στην ανάδειξη ενός νέου πολιτικού περιεχομένου της δημοκρατίας, που συνδέεται πάντα με το προοδευτικό επιχείρημα ότι οι πολίτες ξέρουν καλύτερα και επιθυμούν να λειτουργούν με όρους κοινωνίας και όχι ατόμων σε διάταξη κοινωνίας.
Πολιτική και οικονομία
Ο συγγραφέας κατανοεί αυτό το νέο πλέγμα σχέσεων πολιτικής συμμετοχής και πολιτικής απόφασης ως το ειδικό αντίβαρο στην ιδιώτευση της πολιτικής ζωής που έχει επιβάλλει η νεοφιλελεύθερη αντίληψη της δημοκρατίας της αγοράς και η προσπάθειά της να κερδίσει για τον εαυτό της το δικαίωμα της αυτοκυβέρνησης. Στις σύγχρονες πολιτικές θεωρήσεις, το εν λόγω δικαίωμα συνοψίζεται ως η διακοπή της σχέσεως μεταξύ πολιτικής και οικονομίας, η οποία υποστηρίζεται στη βάση είτε μιας λειτουργικής αντίληψης (η αγορά ξέρει καλύτερα) είτε ενός ψευδοηθικού διλήμματος (αγαπάμε την ελευθερία) είτε ενός γνωσιοθεωρητικού επιχειρήματος (η επιστήμη αγνοεί τους μηχανισμούς λειτουργίας της κοινωνίας). Σε κάθε περίπτωση, το αίτημα του Barber για μια πραγματική δημοκρατική επέκταση συνδέεται με το προοδευτικό αίτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης και της άρσης των συνεπειών που έχουν επιβληθεί από την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία του ιδιωτικού έναντι του κοινωνικού συμφέροντος.
Ο Barber υποστηρίζει, λοιπόν, την αντιστροφή αυτής της σχέσης, δηλαδή την υπαγωγή της αγοράς στην πολιτική, όχι όμως με τη μορφή που τη γνωρίζουμε σήμερα, ως διαμεσολαβημένη αντιπροσώπευση, αλλά ως μια νέα επεκτατική σχέση εκμετάλλευσης των τεχνολογικών εξελίξεων προς όφελος της επιστροφής σε μια πραγματική volont gnral, σε μια παγκόσμια εκκλησία του δήμου. Η ιδιώτευση θα «σπάσει» από την «κοινωνικοποίηση» της δημοκρατίας και τον έλεγχό της, όχι πλέον από την αφηρημένη έννοια της συνείδησης του βουλευτή, αλλά από την άμεση, πολυειδή και πολυεπίπεδη αντιπροσώπευση, η οποία όμως δεν πρέπει να συγχέεται με την διαπιστωμένα (ιστορικά) αντιδημοκρατική «κολεκτιβιστική τυραννία», όπως την ονομάζει ο ίδιος. Πράγματι, η διαπίστωση του Barber ότι ο καπιταλισμός και η δημοκρατία δεν είναι όροι συνώνυμοι, σπάει την αφελή εικόνα των δεκαετιών του ’80 και ’90 πως η διαχείριση της πραγματικής κοινωνικής ελευθερίας περνάει μέσα από την ελευθερία ανταλλαγής προϊόντων.
Κοινωνία των Πολιτών
Σε αντιδιαστολή αυτής της θέσης, υποστηρίζεται ότι ο εκδημοκρατισμός της δημοκρατίας περνάει αρχικά μέσα από την ενίσχυση της Κοινωνίας των Πολιτών, της ιδιότητας του πολίτη που δεν εξαντλείται στο απλό περιεχόμενο του δικαιώματος της ψήφου, αλλά εμπεριέχει τη δυνατότητα δυναμικής παρέμβασής του στις καθημερινές του υποθέσεις. Ωστόσο, ο συγγραφέας εμφανίζεται πολύ αισιόδοξος όταν υποθέτει ότι η λαϊκή κυριαρχία μπορεί να αντιστρέψει αυτές τις νέες παγκόσμιες συνθήκες, καθώς υποθέτει λανθασμένα ότι υφίσταται την παρούσα στιγμή μια τέτοια βούληση. Η δημοκρατία, όμως, οφείλει να παραμένει αισιόδοξη και να οραματίζεται την αυτό-υπέρβασή της ακόμα και τις στιγμές της κρίσης της.
* Ο κ. Β. Μαγκλάρας είναι πολιτικός επιστήμων.