Marc Ferro «Οι επτά ηγέτες του Πολέμου [1918-1945]»
Μετ. Ευγενία Γραμματικοπούλου
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 480.
Ρούζβελτ, Τσόρτσιλ, Χίτλερ, Στάλιν, Μουσολίνι, Ντε Γκωλ, Χιροχίτο. Οι επτά ηγέτες που καθόρισαν την πορεία του κόσμου κατά τον Μεσοπόλεμο και, φυσικά, την έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου – του πιο δημοφιλούς θέματος μεταξύ των πιστών της Ιστορίας, επαγγελματιών και ερασιτεχνών. Φαίνεται πως όσοι δίδυμοι πύργοι και να πέσουν, όσα Ιράκ και να προκύψουν, και παρά τον ανθρώπινο πόνο και την επίδραση στις διεθνείς σχέσεις, ο «τελευταίος καλός πόλεμος» δεν θα πάψει να συγκινεί.
Εκείνη η παγκόσμια σύγκρουση είναι ουσιαστικά και το θέμα και του νέου βιβλίου του Μαρκ Φερό που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά. Συγγραφέας πολλών μελετών για την περίοδο 1939-45, ο Φερό έχει ασχοληθεί εκτενώς και με τους τρόπους αφήγησης της Ιστορίας, ειδικά στις νεότερες γενιές. Ο ανά χείρας τόμος συνιστά μια τέτοια «εναλλακτική» αφήγηση, η οποία βασίζεται σε έναν πολύ συγκεκριμένο άξονα: εστιάζοντας πάνω στις προσωπικότητες και τη δράση των επτά κορυφαίων ηγετών της εποχής εκείνης, και κατ’ επέκταση, των σχέσεων (και συγκρούσεων) μεταξύ τους, ο Φερό αποπειράται μια σύνθεση.
Οπως ο ιστορικός που ακολουθεί τη μέθοδο των επί μέρους μαρτυριών προκειμένου να συνδέσει τα ψηφία ενός ψηφιδωτού και να αφηγηθεί ένα συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός πολυπρισματικά, ο Φερό δοκιμάζει κάτι ανάλογο, μόνο που εδώ δεν έχουμε ένα μεμονωμένο ιστορικό γεγονός που έλαβε χώρα στο πλαίσιο ενός παγκοσμίου πολέμου (π.χ., μια μάχη) αλλά τον πόλεμο τον ίδιο. «Συγκρίνοντας τον τρόπο με τον οποίο έδρασαν οι μεν και οι δε», γράφει στην εισαγωγή του, «αντιπαραβάλλοντας επίσης τα κίνητρά τους, κατανοούμε καλύτερα τα δεδομένα και τις διεξόδους της σύγκρουσης καθώς και τον τρόπο με τον οποίο αυτοί οι άνδρες μπόρεσαν να γοητεύσουν ή να δημιουργήσουν αποστροφή στους συγχρόνους τους». Οπως σημειώνει και ο ίδιος, στο παρελθόν έχει ασχοληθεί με τη λεγόμενη «Ιστορία των ανωνύμων», για να αναλύσει τη συμπεριφορά του μέσου πολίτη τη στιγμή που η Ιστορία ή η επικαιρότητα της εποχής του εισβάλλει στη ζωή του. Εδώ, βέβαια, δεν καταπιάνεται με ανώνυμους πολίτες αλλά με τις πλέον εμβληματικές φυσιογνωμίες εκείνης της περιόδου. Πρόκειται δηλαδή για μια αντιστροφή αυτής της συγκεκριμένης οπτικής: η παρατήρηση της συμπεριφοράς των ηγετικών μορφών, των κατ’ εξοχήν επωνύμων, κάτω από ακραίες συνθήκες. Παραδέχεται και αναγνωρίζει ότι η μελέτη της συμπεριφοράς των ηγετών έχει θεωρηθεί ανεπαρκής προσέγγιση, «αν όχι επιπόλαιη γιατί μοιάζει να παραβλέπει το γεγονός ότι αυτοί οι άνθρωποι υπήρξαν οι ίδιοι δημιουργήματα της Ιστορίας». Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η ανάλυση του ρόλου που διαδραμάτισαν δεν μας βοηθά να καταλάβουμε με μεγαλύτερη σαφήνεια, τι διακυβευόταν πίσω από τις συγκρούσεις καθώς και τα διλήμματα που χρειάστηκε να επιλύσουν.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σελίδες που ο Φερό αφιερώνει στον Στάλιν, δεδομένων των διαφορετικών οπτικών που επικράτησαν μετά, π.χ., το 1956 αλλά και το 1991. Συνολικά, μιλάμε για ένα συναρπαστικό κείμενο, ερεθιστικό, το οποίο, μολονότι αναφέρεται σε ήδη γνωστά πρόσωπα και γεγονότα, η προσέγγιση και η ματιά του Φερό κρύβει πάντα εκπλήξεις.