ΕΚΘΕΣΗ. Σε μια εποχή που η «πολυπολιτισμικότητα» είναι της μόδας, η γνώση για τον ελληνικό εβραϊσμό παραμένει σχεδόν σε εμβρυακό επίπεδο. Με την εξαίρεση, ίσως, της περίπτωσης της Θεσσαλονίκης, αγνοούμε ως ελληνική κοινωνία το ιστορικό βάθος, το μέγεθος, τις παραμέτρους της παρουσίας των Εβραίων στη σύγχρονη Ελλάδα. Δεν βοηθούν τα στερεότυπα, η άγνοια και οι ανοιχτές πληγές που μας κληρονόμησε το παρελθόν. Κάπως έτσι φτάσαμε στη βεβήλωση, Παραμονή της Πρωτοχρονιάς, της Συναγωγής του Βόλου, όταν άγνωστοι έγραψαν συνθήματα κατά του Ισραήλ. Παρόμοιες ενέργειες σημειώθηκαν στη Συναγωγή της Κέρκυρας, αλλά και στο εβραϊκό νεκροταφείο της Αθήνας.
Σε αυτό το φόντο, η έκθεση «Εβραϊκές γειτονιές της Ελλάδας» που διοργανώνει το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος (Νίκης 39) αποκτά άλλες διαστάσεις. Κατ’ αρχάς, εκπαιδευτικές: αφηγείται την ιστορία του ελληνικού εβραϊσμού σε 12 ελληνικές πόλεις, προϊόν μιας μεγάλης έρευνας που ξεκίνησε πριν από πέντε χρόνια. Βασίζεται σε ζωντανές μαρτυρίες ανθρώπων που πρόλαβαν να ζήσουν τις καλές μέρες πριν από τον πόλεμο. Η παρουσία (ή, αντίστοιχα, η απουσία) ζωντανών τεκμηρίων διαμόρφωσε τον χάρτη της έκθεσης. Ετσι, κάποιες όχι λιγότερο δυναμικές κοινότητες απουσιάζουν.
Η μεταπολεμική εξέλιξη των εβραϊκών κοινοτήτων στις ελληνικές πόλεις δεν ήταν ευθύγραμμη. Οι περισσότερες, σχεδόν, αφανίστηκαν: στον Βόλο (επιβιώνει η γειτονιά «τα Εβραϊκά», αλλά με ελάχιστους Εβραίους), στη Ζάκυνθο (παρά το γεγονός ότι ο εκεί πληθυσμός βγήκε αλώβητος από τις ναζιστικές θηριωδίες χάρη στη στάση μητροπολίτη και δημάρχου), στα Γιάννενα (παραμένει όρθιο μόνο «το Μέγα Συναγώι», δίπλα στα τείχη του Κάστρου), στην Καστοριά (κανένα ίχνος σήμερα), στα Τρίκαλα (απομένει το «Καάλ Γιαβανίμ», η Συναγωγή, μαζί με το νεκροταφείο), στην Ξάνθη. Υπάρχουν και πιο ενθαρρυντικές περιπτώσεις. Στη Ρόδο, η «Τζουδερία», η εβραϊκή γειτονιά της πόλης, διατηρείται ώς σήμερα, με τα στενά δρομάκια και τη χαρακτηριστική τοπική αρχιτεκτονική της να αφηγούται μέχρι σήμερα την ιστορία της. Οχι μόνο διατηρείται η Συναγωγή, αλλά και εξακολουθεί η ιδιαίτερη δραστηριότητα της νέας, πλέον, κοινότητας. Δραστήρια, κυρίως στον πνευματικό κόσμο, παραμένει και η κοινότητα της Λάρισας παρά την πληθυσμιακή της αποψίλωση. Η περίπτωση της Αθήνας είναι ξεχωριστή. Η κοινότητα της Αθήνας ήταν η μόνη που αύξησε μεταπολεμικά τον πληθυσμό της, αφού πολλοί Εβραίοι από την υπόλοιπη Ελλάδα βρήκαν καταφύγιο στην πρωτεύουσα.
Οσο για τη Θεσσαλονίκη, τα περισσότερα έχουν ειπωθεί. Η πάλαι ποτέ μητρόπολη του μεσογειακού εβραϊσμού διατηρεί ελάχιστα ίχνη της προπολεμικής της ταυτότητας. Κρίμα για όλους μας.