Είναι ένα από τα τελευταία πλάνα της ταινίας του Ντενίς Αρκάν «Η επέλαση των βαρβάρων». Ο φακός περνά μπροστά από μια βιβλιοθήκη, σχεδόν χαϊδεύοντας τις ράχες των βιβλίων. Στέκεται τρία δευτερόλεπτα παραπάνω σε δύο εξώφυλλα, αποκαλύπτοντας τους τίτλους τους. «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος» του Πρίμο Λέβι, «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν. Δύο βιβλία, που όπως αναφέρει ο ήρωας της ταινίας, τον συνόδευαν από τα φοιτητικά του χρόνια και καθόρισαν την πολιτική στράτευση της γενιάς του. Γραπτές μαρτυρίες που ξεσκέπασαν το απόλυτο κοινότοπο κακό: τη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Ο Λέβι τον κύκλο της ναζιστικής κόλασης στο Αουσβιτς, ο Σολζενίτσιν το «σοσιαλιστικό καθαρτήριο» του Στάλιν. Κρατούμενοι για χρόνια και οι δύο συγγραφείς, με τις πολύκροτες καταθέσεις τους, έθεσαν ουσιαστικά τα όρια μέσα στα οποία θα εκινείτο μεταπολεμικά το ιδεολογικό εκκρεμές της ευρωπαϊκής σκέψης. Με εξαίρεση ίσως την Ελλάδα. Ασφαλώς, δεν είναι τυχαίο ότι το βιβλίο του Λέβι κυκλοφόρησε στη χώρα μας μόλις το 1997, δηλαδή πενήντα χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση. Το δε βιβλίο του Σολζενίτσιν θα κυκλοφορήσει στην Ελλάδα το 1973, αλλά θα αποσυρθεί σύντομα, αφού μεταπολιτευτικά η ιδεολογική κυριαρχία της παραδοσιακής Αριστεράς, όχι μόνο θα το εξοβελίσει από τους πάγκους των βιβλιοπωλείων, αλλά θα το στιγματίσει και ως «μύθευμα γραμμένο από την CIA». (Ευτυχώς ξανακυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες). Παραμένει όμως το ερώτημα, γιατί αυτά τα σημαδιακά βιβλία, τα οποία όπου κυκλοφόρησαν έγιναν μπεστ σέλερ, «άναψαν φωτιές» στον χώρο της διανόησης, δημιούργησαν διασπάσεις και πολιτικές έριδες, στην Ελλάδα πέρασαν στην κυριολεξία «ντούκου»; Η απάντηση ίσως είναι δύσκολη, μα δεν πρέπει να κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Αυτή η τραγωδία ουδέποτε άγγιξε την πλειοψηφία των συμπατριωτών μας. Για την αποσιώπηση των γκουλάγκ φρόντισε η δογματική Αριστερά, που χρόνια τώρα επιμελώς μας τα έκρυβε και μας τα κρύβει ακόμη, αφού το ΚΚΕ αρνείται ώς τα σήμερα την ύπαρξή τους. Για τα ναζιστικά στρατόπεδα η απάντηση είναι πιο σύνθετη. Εχει, όμως, την ίδια βάση. Ο φιλοαραβικός προσανατολισμός των περισσότερων πολιτικών δυνάμεων της χώρας οδήγησε βαθμηδόν την κοινή γνώμη σε μια απαξίωση της τραγωδίας του Ολοκαυτώματος, συμψηφίζοντας ανιστόρητα τις τύχες του δοκιμαζόμενου παλαιστινιακού λαού με τις τύχες πολιτών, που οδηγήθηκαν στον θάνατο μόνο και μόνο γιατί είχαν εβραϊκή ρίζα. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης όμως είναι θλιβερό προνόμιο της Ευρώπης, «η απεχθής κληρονομιά μας» και ως τέτοια πρέπει να μελετηθεί κι εκ νέου να συζητηθεί, με βάση της υπάρχουσες μαρτυρίες.
* Ο Νίκος Δαβέττας είναι συγγραφέας.