Ο Σέργιος Ντιαγκίλεφ, ο Ρώσος ιμπρεσάριος και ιδρυτής των Ballets Russes, ήταν γνωστός για τη συνεργασία του με διάσημους καλλιτέχνες και χορογράφους της εποχής του, από τον Μιρό και τον Πικάσο μέχρι τον Βάτσλαβ Νιζίνσκι. Και όπως μας θυμίζει η εικόνα ενός ανάλαφρου σαν πουλί Μερς Κάνινγκαμ να αιωρείται πάνω από τον ογκώδη Ντιαγκίλεφ στην έκθεση που φιλοξενεί η New York Public Library, η επιρροή του σε πολλούς καλλιτέχνες που ήρθαν ύστερα από αυτόν είναι ακόμα φανερή σήμερα.
Το σκίτσο του Ντέιβιντ Λιβάιν είναι μέρος της έκθεσης «Diaghilev’s Theater of Marvels: The Ballets Russes and its Aftermath», η οποία εστιάζει στο κληροδότημα του Ντιαγκίλεφ με εκθέματα που τεκμηριώνουν την ανθεκτική επιρροή του στον χορό, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ και πιο ειδικά στη Νέα Υόρκη. Είναι ένα από τα αφιερώματα στον Ντιαγκίλεφ στη Βοστώνη, στο Λονδίνο και στο Μονακό φέτος, με αφορμή την εκατοστή επέτειο των Ballets Russes. Με την έκθεση αυτή στο Lincoln Center, η Νέα Υόρκη μπήκε στον χορό.
Υπήρξε απόηχος
«Ενα από τα πράγματα που προσπάθησα να κάνω ήταν να αναδείξω στοιχεία από το κληροδότημά του ή τα πολλαπλά του κληροδοτήματα, αλλά με διακριτικό τρόπο», λέει η Λιν Γκαράφολα, ιστορικός του χορού και συγγραφέας ενός βιβλίου για τα Ballets Russes, η οποία οργάνωσε την έκθεση. «Με απασχόλησε πολύ να δείξω ότι υπήρξε απόηχος».
Ο απόηχος αυτός είναι φανερός σε όλους τους «μπαλετομανείς». Παρότι δεν ήταν χορευτής, ο Ντιαγκίλεφ πιστώνεται με το ότι έκανε το μπαλέτο μια μοντέρνα, τολμηρή μορφή τέχνης. Το ταλέντο του να ενθαρρύνει και να αξιοποιεί μεγάλους καλλιτέχνες των αρχών του 20ού αιώνα στα πεδία της μουσικής, των εικαστικών τεχνών και της χορογραφίας και να τους φέρνει κοντά για να δημιουργήσουν ένα ολοκληρωμένο χορευτικό θέαμα, προσδιορίζει εν μέρει τη μεγάλη συμβολή του στον χορό. Η έμφαση που έδινε στη συνεργασία, καθώς και το πρότυπο ρεπερτορίου που χρησιμοποιούσαν τα Ballets Russes επηρέασαν πολλούς μεταγενέστερους χορογράφους, ανάμεσά τους τον Μερς Κάνιγκαμ και τον Κρίστοφερ Γουίλντον, καθώς και χορευτικούς θιάσους ανά τον κόσμο, περιλαμβανομένου του Μπαλέτου της Βοστώνης. Η έκθεση, η οποία περιλαμβάνει έργα που ποτέ πριν δεν έχουν εκτεθεί, δίνει έμφαση στο μεγάλο αυτό βεληνεκές.
«Με τον Ντιαγκίλεφ το μπαλέτο έγινε ξαφνικά ηλεκτρισμένο, πέρασε στην πρωτοπορία, έγινε τολμηρό και πλούσιο», λέει ο Κρίστοφερ Γουίλντον. «Η ιδέα της συνέργειας μουσικής, εικαστικών τεχνών και κίνησης για να δημιουργηθεί μια συνολική καλλιτεχνική εμπειρία υπήρξε πάντα πολύ σημαντική για μένα ακόμα και πριν αρχίσω να ασχολούμαι με τις Μorphoses».
Η έκθεση, που θα διαρκέσει ώς τις 12 Σεπτεμβρίου, είναι η πρώτη από τις εκδηλώσεις στη Νέα Υόρκη οι οποίες ιχνηλατούν το κληροδότημα του Ντιαγκίλεφ. Αυτόν τον μήνα, το φεστιβάλ Fall for Danse στο City Center θα παρουσιάσει αναπαραστάσεις έργων των Ballets Russes που θα ερμηνευτούν από μια πλειάδα χορευτικών συνόλων, ενώ τον Οκτώβριο θα ακολουθήσει το σύνολο Morphoses/The Weeldon Company με ένα πρόγραμμα εμπνευσμένο από τα Ballets Russes.
Η έκθεση της βιβλιοθήκης είναι χρονολογικά οργανωμένη, από τα πρώτα χρόνια του Ντιαγκίλεφ στην Αγία Πετρούπολη μέχρι τον θάνατό του στη Βενετία το 1929 και τα χρόνια που ακολούθησαν. Περιλαμβάνει μεγεθυμένες εικόνες των κύριων χορογράφων του (Φοκίν, Νιζίνσκι, Νιζίνσκα, Μπαλανσίν, Μασίν) και φωτογραφίες των θρυλικών χορευτριών του (Αλίσια Μάρκοβα, Αλεξάντρα Ντανίλοβα, Φέλια Ντουμπρόβσκα) · βιντεοταινίες του Royal Ballet που παραχωρήθηκαν από το BBC· κοστούμια που δωρήθηκαν από το Jeoffrey Ballet, έναν από τους λίγους σύγχρονους χορευτικούς ομίλους που το ρεπερτόριό τους περιλαμβάνει κομμάτια των Ballets Russes· σχέδια κοστουμιών από καλλιτέχνες όπως η Γκοντσάροβα, ο Μπακστ, ο Ανινσφελντ· παρτιτούρες του Στραβίνσκι· και γιγαντιαίες ρεπροντιξιόν των θεαματικών κοστουμιών που είχε φτιάξει ο Πικάσο για το μπαλέτο «Παρέλαση». Και, βέβαια, ένα ζευγάρι «πουάντ» που φορούσε η Αννα Πάβλοβα.
Υπάρχουν επίσης επιστολές του Ντιαγκίλεφ, που δίνουν μια πιο ανάγλυφη εικόνα του χαρακτήρα του. «Θα έχουμε 200 καταπληκτικά κοστούμια: χρυσοΰφαντα μεταξωτά κεντημένα με μαργαριτάρια» έγραψε σε μια επιστολή του 1908 σε Γάλλο δημοσιογράφο για τον «Μπόρις Γκοντούνοφ», την πρώτη όπερα που ανέβασε εκτός Ρωσίας. «Μη νομίζεις ότι αστειεύομαι!» Δεν αστειευόταν. Ενα από εκείνα τα χρυσοΰφαντα κοστούμια, από τη συλλογή του ΜΕΤ, βρίσκεται στην έκθεση.
Συνδετικό νήμα
Η έκθεση λειτουργεί άμεσα και έμμεσα σαν ένα νήμα που συνδέει την ιστορία αυτή με τις παραστάσεις στη Νέα Υόρκη για την εκατονταετηρίδα. Ενα μπλε κοστούμι από το μπαλέτο Biches της Νιζίνσκα, π. χ., περιλαμβάνεται στην έκθεση, ενώ το Ballet West θα ερμηνεύσει τη χορογραφία στο Fall for Danse.
Το πρόγραμα του Κρίστοφερ Γουίλντον, από την άλλη, θα αποτίει φόρο τιμής με πιο έμμεσο τρόπο. Ενα καινούργιο δικό του έργο, με συνεργασίες σύγχρονων εικαστικών καλλιτεχνών και σκηνογράφων, καθώς και έργα άλλων χορογράφων, θα δώσουν έμφαση στα συνεργατικά ιδεώδη του Ντιαγκίλεφ.
Στην ερώτηση πώς επηρέασε τη δουλειά του ο Ντιαγκίλεφ, απάντησε: «Αν ο Ντιαγκίλεφ ήταν η αρχή, μήπως είμαστε εμείς το τέλος; Πολλοί λένε ότι το μπαλέτο είναι μια ετοιμοθάνατη τέχνη. Εκείνο που προσπαθούμε εμείς είναι να το αναζωογονήσουμε, γι’ αυτό επιστρέφουμε στις ιδέες του Ντιαγκίλεφ».