ΕΚΘΕΣΗ. Εχει παρουσιαστεί σε 19 διαφορετικά σημεία του κόσμου ώς σήμερα, εντυπωσιάζοντας ειδικούς και μη με τον πλούτο της. Η έκθεση μεταβυζαντινών εικόνων της Συλλογής Βελιμέζη δεν είναι ένα απλό εικαστικό γεγονός, αλλά στην περίπτωση της Ρωσίας που θα παρουσιαστεί από μεθαύριο Παρασκευή και μάλιστα στην καρδιά του Ερμιτάζ υπογραμμίζει και τα κοινά σημεία στην ιστορία και την εκκλησιαστική τέχνη των δύο λαών.
Η αλήθεια είναι ότι στην Αγία Πετρούπολη η παρουσίασή της άργησε πολύ. Και το ενδιαφέρον του κοινού για την παρουσίαση των 43 εντυπωσιακών έργων της συλλογής έχει κινητοποιήσει απ’ ό, τι μαθαίνουμε επιστήμονες και απλούς επισκέπτες όχι μόνο στην έδρα του Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη αλλά και στη Μόσχα.
Η έκθεση, που τελεί υπό την αιγίδα του Προέδρου Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια και διοργανώνεται με τη συνεργασία και την υποστήριξη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, έχει τίτλο «Holy Images: the Greek Icons from the Velimezis Collestion».
Επώνυμες δημιουργίες
Οι εικόνες αυτές «έχουν άμεση σχέση με την αρχαία Ελλάδα, όπως παρουσιάζεται μέσα από τις μινωικές τοιχογραφίες, με τις τοιχογραφίες της Βεργίνας και της Πομπηίας, τα ρωμαϊκά μωσαϊκά και τα πορτρέτα Φαγιούμ, τις εικόνες της Μονής της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά κ. λπ.» εξήγησε χθες ο πρόεδρος του Δ. Σ. του Ιδρύματος Αντώνης Παπαδημητρίου, τονίζοντας πως «ενσωματώνουν μια βαθιά πνευματική διαδρομή, που άρχισε από τους Προσωκρατικούς φιλοσόφους, συνεχίστηκε με τον Πλάτωνα, τους Στωικούς και συνεχίζεται μέχρι τις ημέρες μας».
Τη συλλογή του ο Αιμίλιος Βελιμέζης την ξεκίνησε στα χρόνια της φιλίας και συνεργασίας του με τον Αντώνη Μπενάκη, από το 1934 ώς το 1946. Εργα από διάφορες περιοχές της Ελλάδας που χρονολογούνται από τον 15ο έως και τον 19ο αι. και ορισμένα από αυτά είναι δημιουργίες διάσημων καλλιτεχνών. Ανάμεσά τους η πρώιμη δημιουργία του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου που αποκαλύφθηκε από τη βυζαντινολόγο Νανώ Χατζηδάκη.
Ο Βελιμέζης δώρισε εικόνες στο Μουσείο Μπενάκη (σήμερα έχει 16), σε ναούς και κοινωφελή ιδρύματα. Το 1943 ανέθεσε στον βυζαντινολόγο Μανόλη Χατζηδάκη, που τότε ήταν διευθυντής του Μ. Μπενάκη, την επιμέλεια της συλλογής του. Ομως μετά τον θάνατό του το έργο του έμεινε ημιτελές. Στη μνήμη του δωρίζονται και άλλες εικόνες στο Μπενάκη που επέλεξαν ο ιδρυτής του μουσείου και ο Μ. Χατζηδάκης.
Το 1991 το Μουσείο Μπενάκη στην προσπάθειά του να ανασυγκροτήσει και να συντηρήσει τη συλλογή ξεκίνησε νέα επιστημονική επεξεργασία με την βυζαντινολόγο Νανώ Χατδηδάκη. Ηταν η εποχή που αποκαλύφθηκε η δημιουργία του Θεοτοκόπουλου. Ηταν όμως και η αφορμή για μια ολοκληρωμένη εργασία, τη συγγραφή επιστημονικού καταλόγου της συλλογής, εκπαιδευτικών προγραμματών κ. ά.
Δώρα – κειμήλια
Από το 2008 οι μεταβυζαντινές εικόνες της συλλογής Βελιμέζη μεταβιβάστηκαν ως δωρεά στο Ιδρυμα Ωνάση από τον Αιμίλιο Φ. Μαργαρίτη. Η συλλογή θα συνεχίσει τα ταξίίδια της, η μόνιμη βάση της όμως θα είναι η «Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών» του Ιδρύματος, στη λεωφόρο Συγγρού.
Σε αυτά τα ταξίδια που άρχισαν το 1997 αναφέρεται και ο Χρήστος Φ. Μαργαρίτης, επιμελητής της συλλογής Βελιμέζη – Μαργαρίτη στον κατάλογο της έκθεσης. «Τα χίλια χρόνια της κοινής ορθόδοξης πίστης και πνευματικότητας, που ο ρωσικός λαός πήρε από το Βυζάντιο, είναι μια πολύ πλούσια και δυναμική παρακαταθήκη, που συνέβαλε στην ανάπτυξη φιλίας για πολλούς αιώνες μέχρι σήμερα».
Στη Ρωσία οι κρητικές εικόνες δεν είναι μόνο απουδαία έργα αλλά και ιδιαίτερα αγαπητά. «Ερχονται ως πολύτιμα κειμήλια και φυλάσσονται με μεγάλη προσοχή» θυμίζει στον κατάλογο ο διευθυντής του Ερμιτάζ Prof. Dr. Mikhail Piotrovsky. Ετσι δημιουργήθηκαν οι θαυμάσιες συλλογές, έγιναν τόσες επιστημονικές μελέτες, ενισχύθηκαν οι πολιτιστκοί δεσμοί των δύο χωρών και «για μια ακόμη φορά αναδείχθηκε η βαθιά συγγένεια των ορθόδοξων αισθητικών παραδόσεων».
Ολα αυτά αποκαλύπτει η έκθεση στο Ερμιτάζ. ΄Η όπως υπογραμμίζει ο κ. Piotrovsky, «οι μεταβυζαντινές εικόνες συνομιλούν στο Ερμιτάζ με την αρχαιοελληνική κεραμική των ελληνικών παροικιών στον Εύξεινο Πόντο».