Ο κ. Γέρζι Χάμπερσταντ είναι ένας από τους 9.000 Εβραίους της Πολωνίας. Ο,τι απέμεινε, δηλαδή, από τη μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα στην Ευρώπη, τα τριάμισι εκατομμύρια Πολωνών Εβραίων, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων εξοντώθηκε στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Ανήκει στους τυχερούς γιατί οι γονείς του επιβίωσαν. Σήμερα είναι ο επικεφαλής μιας μεγάλης σταυροφορίας, που αγγίζει πολύ λεπτές πτυχές της νεότερης πολωνικής ιστορίας. Είναι ο άνθρωπος που ηγείται όλων των προσπαθειών για να γίνει πραγματικότητα στη Βαρσοβία το Μουσείο της Ιστορίας των Εβραίων της Πολωνίας.
Την ημέρα που συναντήσαμε τον κ. Χάμπερσταντ τα βαριά σύννεφα και η βροχή τύλιγαν τη Βαρσοβία με μια τυπικά κεντροευρωπαϊκή μελαγχολία. Κι ας ήταν Αύγουστος.
Ο ίδιος χαμογελούσε γιατί εδώ και έναν χρόνο ξεκίνησαν επιτέλους τα έργα για την κατασκευή του μουσείου. Το πρώτο βραβείο, που προέκυψε από έναν επιτυχημένο διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, πήγε σε μια φινλανδική ομάδα υπό τον Ράινερ Μαλαμαέκι. Ο τετραγωνισμένος, συμπαγής όγκος με την ευδιάκριτη τομή στην όψη του κατασκευάζεται εκεί όπου εξελίχθηκε μια από τις πιο τραγικές σελίδες του πολωνικού εβραϊσμού: στην καρδιά του γκέτο της Βαρσοβίας.
Αντιδράσεις μειοψηφιών
Την κατασκευή του μουσείου δεν χαιρέτισαν όλοι με το ίδιο πάθος. Ο κ. Γέρζι Χάμπερσταντ μιλάει για συντηρητικούς κύκλους της Καθολικής Εκκλησίας στην Πολωνία που εμφανίζονται αρκετά σκεπτικοί με την προοπτική ενός τέτοιου μουσείου. Η εβραϊκή κοινότητα στην Πολωνία εκτοξεύει συχνά κατηγορίες περί αντισημιτισμού στον καθολικό ραδιοφωνικό σταθμό «Radio Μaryja».
Ο κ. Χάμπερσταντ δεν έχει κανένα πρόβλημα να παραδεχθεί ότι υπάρχουν και ομόθρησκοί του που θεωρούν πως η κατασκευή του μουσείου μπορεί να ρίξει στάχτη στα μάτια μιας ξεκληρισμένης κοινότητας, η οποία θα έπρεπε να έχει άλλες προτεραιότητες. Οπως τη διεκδίκηση αποζημιώσεων για τις εβραϊκές περιουσίες που χάθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η ισραηλινή κυβέρνηση υπολογίζει την αξία τους στα 16 δισεκατομμύρια λίρες.
Στην πραγματικότητα σιγοκαίει ακόμα η φωτιά της καχυποψίας. Ορισμένες εβραϊκές οργανώσεις υποστηρίζουν ότι η πολωνική κοινωνία δεν έχει αναγνωρίσει το μέγεθος του αντισημιτισμού στη χώρα κατά την περίοδο του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Οτι, δηλαδή, δεν έχει επέλθει ακόμα η «κάθαρση», όπως συνέβη με τη Γερμανία. Η σφαγή του Κίλτσε είναι ένα από τα πιο γνωστά επεισόδια αντισημιτισμού στη Πολωνία. Στις 4 Ιουλίου 1946, έναν ολόκληρο χρόνο μετά τη λήξη του B΄ Παγκοσμίου Πολέμου, Πολωνοί πολίτες και αστυνομικοί δολοφόνησαν Εβραίους επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος. Αφορμή μια αόριστη φήμη πως Εβραίοι είχαν απαγάγει έναν μικρό χριστιανό. Μετά την τραγωδία του Κίλτσε, 60 χιλιάδες Εβραίοι εγκατέλειψαν την Πολωνία. Με την κατάρρευση του κομμουνισμού, στην επέτειο των 50 ετών από τη σφαγή του Κίλτσε, η πολωνική κυβέρνηση απολογήθηκε και ζήτησε συγγνώμη. Το 2001, ο τότε Πολωνός πρωθυπουργός Γέρζι Μπούζεκ αναγνώρισε τις ευθύνες της χώρας του για μια άλλη τραγωδία, την εξόντωση 1.600 Εβραίων στη μικρή επαρχιακή πόλη Γιεντβάμπνε, βορειοανατολικά της Βαρσοβίας.
Στις 10 Ιουλίου 1941, ο εβραϊκός πληθυσμός της πόλης οδηγήθηκε και εγκλωβίστηκε σε έναν αχυρώνα. Κάποιοι άναψαν φωτιά, σώθηκαν μόλις επτά Εβραίοι. Αυτοί οι «κάποιοι» δεν ήταν ναζί αλλά χριστιανοί κάτοικοι του Γιεντβάμπνε. «Εάν είμαστε υπερήφανοι για τους Πολωνούς που έσωσαν Εβραίους διακινδυνεύοντας τη ζωή τους», είχε δηλώσει στη Le Monde ο πρώην πρωθυπουργός, «πρέπει επίσης να αναγνωρίσουμε την ενοχή εκείνων των Πολωνών που πήραν μέρος σ’ αυτές τις δολοφονίες».
Γιορτάζοντας τη ζωή
Αυτού του είδους οι δηλώσεις, η ισχυρή υποστήριξη του project του μουσείου από την «επίσημη» Πολωνία (χωρίς την κυβέρνηση της Πολωνίας και τον δήμο της Βαρσοβίας που καλύπτουν το 80% του προϋπολογισμού, τα έργα δεν θα είχαν ξεκινήσει ποτέ) ιχνηλατούν μια νέα περίοδο για τις πολωνο-εβραϊκές σχέσεις. Ο κ. Γέρζι Χάμπερσταντ γνωρίζει το βάθος των τραυμάτων αλλά είναι αισιόδοξος. Κάθε μέρα που περνάει είναι μια μικρή νίκη κατά των στερεοτύπων και του φανατισμού. Σε λίγα χρόνια (στο 2011) όσοι θα φτάνουν στην Πολωνία δεν θα κατακλύζονται μόνο από τις οδυνηρές εικόνες του Ολοκαυτώματος. Το νέο μουσείο θα γιορτάζει (και) τη ζωή, μια ζωή στη διάρκεια πολλών αιώνων, που ενάντια σε κάθε παρανοϊκή πρόβλεψη συνεχίζεται θριαμβευτικά.