Ενας από τους πιο κοινούς, ίσως ο κοινότατος, τόπος στη χώρα μας, εκείνος που αναπαράγεται μηχανικά κάθε που θέλουμε να ευλογήσουμε τα γένια μας ως κράτος ή ως μεμονωμένα άτομα, είναι ότι είμαστε οι νόμιμοι και επάξιοι συνεχιστές της αρχαιοελληνικής παράδοσης. Επαιρόμαστε για μια κληρονομιά την οποία όχι μόνο δεν καλλιεργούμε, αλλά εν πολλοίς αγνοούμε.
Είναι γεγονός ότι με εξαίρεση μετρημένες στα δάχτυλα έγκριτες μεταφράσεις, οι ξένες, κυρίως γαλλικές και αγγλικές, κριτικές εκδόσεις αρχαιοελληνικών κειμένων αποτελούσαν μέχρι πρότινος μοναδική οιονεί επιλογή για όποιον Ελληνα ήθελε να εντρυφήσει στους θησαυρούς της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Τα τελευταία χρόνια η κυκλοφορία σύγχρονων και δόκιμων σε γενικές γραμμές μεταφράσεων άλλαξε σε ένα βαθμό το τοπίο. Παρότι σε ό,τι αφορά τον φωτισμό και την ανάλυση των κειμένων, στην κριτική βιβλιογραφία και αρθρογραφία η οποία αποτελεί απαραίτητο δεκανίκι κάθε ουσιώδους και γόνιμης προσέγγισης των κειμένων, οι μη πολύγλωσσοι αναγνώστες παραμένουν εξαιρετικά αδικημένοι.
Μια ομάδα φιλολόγων με μεγάλο μεράκι και αγάπη για τα κείμενα της κλασικής γραμματείας που εδώ και σχεδόν μια δεκαπενταετία εργάζεται προς αυτή την κατεύθυνση, αποτελεί αφανή ελπιδοφόρα εξαίρεση.
Η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία Παιδείας και Πολιτισμού «Εν Κύκλω», που ιδρύθηκε το 2001, έχει αρχίσει να προσφέρει σημαντικούς καρπούς στον τομέα της Κλασικής Φιλολογίας. Τον Οκτώβριο του 1994 η αναπληρώτρια, σήμερα, καθηγήτρια Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μαίρη Γιόση οργάνωσε και διηύθυνε ένα προαιρετικό σεμινάριο μετάφρασης της τραγωδίας «Αίας» του Σοφοκλή. Η μετάφραση που κυκλοφόρησε το 1998 έφερε τη συλλογική υπογραφή «Εν Κύκλω». Στη συνέχεια, μέλη της ομάδας εκπόνησαν μια σειρά σχολιασμένων μεταφράσεων, οι οποίες κυκλοφόρησαν από τις «Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου» στο πλαίσιο της σειράς «Οψεις».
Συλλογικό έργο
Σήμερα η εταιρεία απαρτίζεται από πτυχιούχους, διδάκτορες και καθηγητές Φιλολογίας, όλοι πρώην φοιτητές (από τρεις διαφορετικές γενιές) της διοργανώτριας του σεμιναρίου για τον «Αίαντα». Συναντήσαμε την ψυχή αυτού του αμιγώς συλλογικού και ανιδιοτελούς εγχειρήματος, την κ. Γιόση και τον λέκτορα Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Κρήτης, κ. Δήμο Σπαθάρα στην έδρα του «Εν Κύκλω» στα όρια Βύρωνα και Καισαριανής. Οι δύο κλασικοί φιλόλογοι μίλησαν για τους στόχους και τον τρόπο εργασίας της ομάδας, αλλά και τις δυσκολίες του δονκιχωτικού επιστημονικού εγχειρήματος.
«Από το 2001 έχουν γίνει μεγάλα άλματα στην Ελλάδα στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ξένη, αλλά και την εσωτερική παραγωγή επιστημονικού έργου. Σχετικά σύντομα πιστεύω ότι θα εξαλειφθεί η διάκριση μεταξύ ξένης και ελληνικής παραγωγής. Θα μιλάμε συνολικά για την επιστημονική εργασία πάνω στα αρχαία κείμενα», επεσήμανε η κ. Γιόση.
«Στόχος μας ήταν η δημιουργία σύγχρονης ελληνόγλωσσης βιβλιογραφίας, εγκαινιάζοντας έναν ισότιμο διάλογο με την αντίστοιχη ξένη», συμπληρώνει. Σε αυτό το πλαίσιο κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις «Σμίλη» οι μεταφράσεις: «Κατά Λοχίτου» του Ισοκράτη (εισαγωγή και σχόλια Δ. Σπαθάρα), «Ηρακλής» (εισαγωγή και σχόλια Μ. Γιόση) και οι «Κρήτες» (εισαγωγή και σχόλια Γ. Σαμπατακάκη) του Ευριπίδη. Παράλληλα ξεκίνησε μια προσπάθεια μετάφρασης έγκυρων ξένων μελετών, στις οποίες δεν είχε πρόσβαση το ελληνικό κοινό.
Ετσι προέκυψε μια σειρά βιβλίων (τύπου Compagnions) από τις εκδόσεις «Σμίλη», αποτελούμενα από μεταφρασμένες μελέτες έγκριτων διακεκριμένων φιλολόγων που καλύπτουν συγκεκριμένη θεματική ενότητα: Αριστοφάνης, Ηρόδοτος, Σαπφώ, Ρητορική.
«Επιλέξαμε άρθρα που είχαν αξιολογηθεί από την πληθώρα των βιβλιογραφικών αναφορών, καθώς και νεότερα που προβάλλουν πιο σύγχρονες προσεγγίσεις του θέματος», συμπλήρωσε ο κ. Σπαθάρας. «Επιθυμία μας είναι να στρέψουμε τον κόσμο στα κείμενα. Η δημιουργία αναγνωστών», υπογράμμισε η κ. Γιόση. Δεν πρόκειται για κείμενα ειδημόνων με αποκλειστικούς αποδέκτες αντίστοιχους συναδέλφους τους. Αλλα για ένα τύπο επιστημονικού βιβλίου εξαιρετικά διαδεδομένου στο εξωτερικό, το οποίο έχει στόχο να καταστήσει γνωστές σε ένα ευρύ κοινό βασικές όψεις έργων και σύγχρονες ερμηνευτικές τάσεις της αρχαιοελληνικής γραμματείας.
Διεθνής αναγνώριση
Η συλλογική εργασία του «Εν Κύκλω» αναγνωρίστηκε αρκετά νωρίς, κυρίως από πανεπιστήμια και φιλολόγους του εξωτερικού, οι οποίοι συνεργάστηκαν με την ομάδα. Στο πλαίσιο αυτό διοργανώθηκε σειρά σεμιναρίων και διαλέξεων στις οποίες μετείχαν, ως καλεσμένοι ομιλητές, καθηγητές από ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, κυρίως από την Αγγλία, τη Γερμανία και την Ισπανία.
«Η πρώτη επαφή έγινε λίγο μετά την κυκλοφορία της μετάφρασης του «Αίαντα». Το Πανεπιστήμιο του Cambridge μάς κάλεσε να την παρουσιάσουμε στην Αγγλία. Ηταν το έναυσμα για να σκεφθούμε θεωρητικά πάνω στη μετάφραση και κατ’ επέκταση τη συλλογική εργασία», τόνισε η κ. Γιόση. Το πολύωρο εβδομαδιαίο σεμινάριο βασιζόταν στην εντατική δουλειά σχολιασμού των κειμένων από την οποία προέκυπταν οι δυνατές μεταφραστικές εκδοχές. «Μεταφράζαμε όλοι μαζί κάθε δίστιχο και καταλήγαμε ύστερα από επιλογή στην πιο δόκιμη εκδοχή». Εκείνη η πρώτη θεωρητική και πρακτική εργασία προσέφερε τα επιστημονικά κριτήρια εργασίας της ομάδας. Η δυσκολία της ομαδικής εργασίας, της συλλογικής μετάφρασης και κατ’ επέκταση του σχολιασμού των κειμένων έγκειται στο γεγονός ότι κάθε συμμετέχων θέτει υπό κοινή κρίση την άποψή του, διακινδυνεύοντας την απόρριψη. «Απαιτείται αυταπάρνηση και εγκατάλειψη της ανάγκης προσωπικής προβολής. Μετριάζω το «εγώ» για το κοινό έργο. Αυτό είναι κάτι που δεν διαθέτουν πολλά αξιόλογα μυαλά που θα τα θέλαμε ως συνομιλητές. Πρέπει να δεχθεί κανείς να αλλάξει μέσα από τη συνεργασία. Γι’ αυτό και η ομάδα είναι ολιγομελής», εξήγησε η καθηγήτρια.