Είχε πέσει ο ήλιος όταν φτάσαμε στο Παλαιό Ελαιουργείο στην Ελευσίνα για να παρακολουθήσουμε στο υπαίθριο θέατρο την «Ελένη» του Ρίτσου από τον Βασίλη Παπαβασιλείου. Η παράσταση θα άρχιζε σε μία ώρα, έτσι υπήρχε χρόνος για μια πρώτη περιήγηση στην εγκατάσταση της Λήδας Παπακωνσταντίνου «Για πάντα».
Γύρω μας εγκαταλελειμμένα κτίρια, ερειπωμένα, στο μεταίχμιο λες διαφορετικών κόσμων, ένας τόπος, που με μια πρώτη ματιά, δηλώνεται από μόνος του ως έργο τέχνης. Ετσι, χωρίς καμία παρέμβαση. Μόνο να τον κοιτάς, επιδέξια φωτισμένο και να τον συναρτάς με το τοπίο, τα απομεινάρια της ιστορίας, την άσκοπη περιπλάνηση, μέσα σε δύσβατους καμιά φορά χώρους. Ηχοι από φωνές παιδιών σε χαρούμενο διάλειμμα μας οδήγησαν στην πρώτη κατασκευή. Η πρόσοψη, φραγμένη με πλαστικό. Ενα βαθύ μπλε φως φωτίζει το εσωτερικό της αίθουσας.
Αντανακλάσεις
Προσπαθούμε να βρούμε τη ρωγμή που θα μας οδηγήσει στο εσωτερικό. Τίποτα. Μένουμε με τις φωνές και την αντανάκλαση από το φως. Το κενό γεμίζει γρήγορα από δικές μας εικόνες. Μακρινές και ταυτόχρονα πολύ κοντινές. Τόσο παρούσες. Στη διπλανή αίθουσα μια τσιμεντένια σκάλα οδηγεί σε μια διάφανη οροφή όπου γυμνές κοριτσίστικες πατούσες πηγαινοέρχονται χαρωπά, συνωμοτικά, πνιχτά, σταθερά. Αναλόγως. Ακούγονται ψίθυροι και χαμόγελα. «Μα, που είναι τα κορίτσια;», ψάχνουν διερευνητικά όσοι περνούν από την εγκατάσταση. «Δεν μπορεί…», μονολογούν σαστισμένοι. «Πρόκειται για προβολή», λύνει την απορία ο περισσότερο υποψιασμένος. Οχι, όμως και τα μάγια. Αποσβολωμένοι για ώρα, παρατηρούσαμε στο θολό πλαστικοποιημένο πάτωμα – οροφή αυτές τις παιδικές, υπερμεγέθεις από τις φωτοσκιάσεις, πατούσες. Είχαν ιστορίες να αφηγηθούν. «Μιλούσαν» γάργαρα, ρυθμικά, απροσχημάτιστα. Για διαδρομές αθώες, ξέγνοιαστες, κρυφές, που διαλύουν τα σκότη. Εστω και αν μέσα στο μισογκρεμισμένο κτίριο τρύπωνε και ο φόβος, η απειλή ότι το ξέγνοιαστο, ξυπόλυτο πηγαινέλα μπορεί να σταματήσει απρόσμενα.
Στο παρακείμενο πέτρινο, μακρόστενο κτίσμα με τη φαρδιά είσοδο, μας υποδέχεται η «μυρωδιά» μιας διαρκούς άνοιξης. Μέσα από πολλαπλασιασμένους βόμβους εντόμων, εγκλωβισμένων στην προβολή ενός κατάφορτου από λουλούδια λιβαδιού που καλύπτει τους τρεις μεγάλους τοίχους. Πλησιάζουμε. Η σκιά μας εισχωρεί στην εγκατάσταση και ο νυχτερινός ουρανός από την κατεστραμμένη στέγη. Πάνω στους τοίχους, ξεφλουδισμένες τοιχογραφίες. Εργο κι αυτό της Λ. Παπακωνσταντίνου.
Περιπλανήσεις
Προχωράμε σε δαιδαλώδεις διαδρομές. Εξι άδεια ισόγεια δωμάτια που επικοινωνούν. Σοβάδες, χώματα, υγρασία. Ενα κλάμα ακούγεται, υπόκωφο, λυγμικό, συνεχές. Ανάμεσα από τα χαλάσματα προβάλλει το πρόσωπο μιας νεαρής γυναίκας. Και λίγο πιο ‘κει, το πρόσωπο μιας μεγάλης σε ηλικία γυναίκας. Ο διαρκής ήχος από το ήσυχο κλάμα τους μας ακολουθεί ώς το μικρό αίθριο, όπου οι δύο εικόνες συναντώνται σε ένα χτιστό πηγάδι. Στον πάτο το ένα πρόσωπο, στην οροφή το άλλο. Κοιτάζουν η μία την άλλη. Κλαίνε. Οι Ελευσίνιοι βλέπουν τους μύθους τους. Τη Δήμητρα και την Περσεφόνη. Ισως…
Σε ένα διώροφο χώρο, το ταβάνι έχει πολλά ανοίγματα. Δύο από αυτά κλείνουν με θαμπό τζάμι όπου προβάλλονται γυναικείες παλάμες που κινούνται ψηλαφητά. Σαν ένας τυφλός συμπαίκτης να ψαύει τα χαρακτηριστικά μας. Μικροί προβολείς φωτίζουν δύο σιδερένιες ετοιμόρροπες σκάλες. Ενα χοντρό σχοινί κρέμεται από το δοκάρι. Καταλήγουμε σε μια αίθουσα με κρυφή είσοδο. Περιμετρικά, στους τοίχους, προβάλλονται κινούμενες σκιές, σχήματα από ζωάκια. Ενα άηχο καρουζέλ. Σκιές μαύρες, λευκό φως. Θα μπορούσε να είναι ένα παιδικό δωμάτιο, ύστερα από πολλά πολλά χρόνια…
Αλλά η παράσταση αρχίζει όπου να ‘ναι. Η περιπλάνηση θα μείνει ανολοκλήρωτη. «Πρέπει να αφουγκραστείς για να αντιληφθείς το έργο», γράφει ο κατάλογος. Η φράση εντυπώνεται, ενώ ο Βασίλης Παπαβασιλείου καθηλώνει μονολογώντας ως Ελένη. Κάθε φορά, στα εννέα χρόνια που συνδιαλέγεται με την ηρωίδα, απευθύνεται όλο και πιο προσωπικά. Στον καθένα χωριστά. Η απόλυτη σχέση του ηθοποιού με το κείμενο. Ρόλος ζωής. «…οι λέξεις τώρα δε μου ‘ρχονται από μόνες τους -τις ψάχνω, σα να μεταφράζω από μια γλώσσα που δεν ξέρω, – ωστόσο μεταφράζω. Ανάμεσα στις λέξεις, ή και μέσα στις λέξεις, μένουν τρύπες βαθιές κοιτάω μέσα απ’ αυτές τις τρύπες σα να κοιτάω μες απ’ τους ρόζους που έχουν πέσει απ’ τα σανίδια μιας πόρτας κατάκλειστης, καρφωμένης εδώ και αιώνες. Τίποτα δε βλέπω».
Στο βάθος, οι σκιές από τα καρουζέλ. Κάτι αφήσαμε στην Ελευσίνα. Για πάντα.
Η εγκατάσταση της Λήδας Παπακωνσταντίνου «Για πάντα» εκτίθεται στο Παλαιό Ελαιουργείο, στην Ελευσίνα, στο πλαίσιο των «Αισχυλείων 2009». Ως τις 10 Οκτωβρίου (7.30 μ. μ. – 12 π. μ.).