«Οταν οι επαναστάτες δολοφονούσαν τον Τσαουσέσκου, εγώ έκλαιγα», θυμάται η Ντανιέλα Στριμπέι από το Βουκουρέστι. «Ημουν πέντε μηνών κι αυτό είναι που τα μωρά κάνουν συνήθως».
Η Ντανιέλα ανήκει σε εκείνη την ξεχωριστή κατηγορία Ρουμάνων που έχουν γενέθλια μαζί με τη δημοκρατία τους. Πέρασαν κιόλας 20 χρόνια από εκείνο το φοβερό φθινόπωρο του 1989 που οι λαοί της Ανατολικής Ευρώπης, ο ένας μετά τον άλλο, άλλαζαν τη σελίδα της χώρας τους και, μαζί, την ιστορία ολόκληρου του κόσμου. Το πέρασμα από τον κομμουνισμό στη δημοκρατία, αλλού «βελούδινο» και αναίμακτο, αλλού δραματικό και νοτισμένο με την οσμή του θανάτου, ήταν η ληξιαρχική πράξη γέννησης τής μεταψυχροπολεμικής Ευρώπης όπως την ξέρουμε σήμερα.
Είκοσι χρόνια μετά, η «γενιά της Δημοκρατίας», τα αγόρια και τα κορίτσια που δεν έχουν ούτε μισή ανάμνηση από τα χρόνια του κομμουνισμού, ενηλικιώνεται. Οσα προηγήθηκαν του 1989 είναι γι’ αυτούς ιστορία και μόνο ιστορία. «Ο,τι ξέρω και ό,τι αισθάνομαι για τον Νοέμβριο του 1989 βασίζεται σε ιστορίες τρίτων», μας λέει η Λουτσία Βεϊνμπεργκέροφ, φοιτήτρια Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Μπρατισλάβα. Για την Λουτσία το πιο θλιβερό κομμάτι του σήμερα είναι η νοσταλγία για τις «παλιές καλές ημέρες» και το αίσθημα της κοινωνικής ασφάλειας. «Ολοι αυτοί οι άνθρωποι φαίνεται πως ξεχνούν το «κακό» πρόσωπο του καθεστώτος». Ειδικά για τη χώρα της, τη Σλοβακία, πιστεύει ότι έγιναν πολλά σ’ αυτά τα 20 χρόνια, αλλά απομένουν να γίνουν επίσης πολλά στα χρόνια που έρχονται. «Η κοινωνία μας πρέπει να παλέψει ακόμα περισσότερο για αποτελεσματική δημοκρατική διακυβέρνηση, να συνεχίσει σταθερά τη διαδικασία των αλλαγών και να προστατέψει τις αξίες των ανθρώπων του 1989».
Διαφοροποιήσεις
Για έναν Ελληνα που από κεκτημένη ταχύτητα αντιμετωπίζει τις χώρες του «ανατολικού μπλοκ» σαν μια ενιαία γεωγραφική και πολιτισμική περιοχή οι σημαντικές διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα προκαλούν αμηχανία. Ο Ούγγρος Ρόλαντ Μπάλογκ θεωρεί σημαντικότερο πρόβλημα για τη χώρα του την αδυναμία της να κόψει τους δεσμούς με το παρελθόν. «Αν στην Πολωνία και στη Δημοκρατία της Τσεχίας οι αξιωματούχοι του παλιού καθεστώτος απομακρύνθηκαν αμέσως από τις θέσεις τους, δεν συνέβη το ίδιο στην Ουγγαρία. Για εμάς το κομμουνιστικό κεφάλαιο δεν έχει κλείσει ακόμα».
Ακόμα πιο βαθιά τα τραύματα στη Σερβία αλλά για εντελώς διαφορετικούς λόγους. «Οι αναμνήσεις του κομμουνισμού είναι χαραγμένες τόσο στην αρχιτεκτονική οικοδόμηση των πόλεων όσο και στις μεγαλύτερες γενιές», μας λέει η Γέλενα Βουγιάνοβιτς, φοιτήτρια Βαλκανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης. «Παντού θα αντικρίσεις όμοιες, μεγάλες, γκρι πολυκατοικίες και ηλικιωμένους που νοσταλγούν το παλιό καθεστώς και εξυμνούν την καλή ζωή του παρελθόντος». Παρ’ όλα αυτά, θεωρεί πως η κατάσταση της Σερβίας έχει επηρεαστεί και διαμορφωθεί σε όλους τους τομείς κυρίως από τους πρόσφατους πολέμους. «Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι το σοκ που αντιμετώπισε η χώρα από όλες αυτές τις απότομες αλλαγές και η αδυναμία της να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις. Αυτό είχε αποτέλεσμα να συνεχίζει απλώς να επιβιώνει χωρίς να εξελίσσεται όπως οι γείτονές της. Δυστυχώς όλη αυτή η κατάσταση έχει δυσάρεστες επιπτώσεις στην κοινωνία και ιδιαίτερα στη νεολαία. Τα τελευταία χρόνια όλο και μεγαλύτερος αριθμός νέων στρέφεται προς την παρανομία, την πορνεία, τα ναρκωτικά και το αλκοόλ. Επικρατεί ένα αίσθημα δυσαρέσκειας, απαισιοδοξίας και αδικίας σε όλο το κοινωνικό σύνολο». Η Γέλενα ζει στη Θεσσαλονίκη. «Είναι θλιβερό να βλέπω τη χώρα μου να έχει μείνει τόσο πίσω σε σχέση με τις υπόλοιπες. Ταυτόχρονα νιώθω ότι δεν της αξίζει η σημερινή της πραγματικότητα και πιστεύω ότι σύντομα θα αλλάξει αυτή η κατάσταση κυρίως με την επιμονή των νέων ανθρώπων».
Θέλουμε χρόνο
Η Ντανιέλα Στριμπέι κρίνει λανθασμένη τη γενικευμένη αποστροφή για οτιδήποτε είχε σχέση με τον κομμουνισμό. «Απαλλαχθήκαμε από πολλά «κακά» εκείνης της εποχής αλλά χάσαμε και κάποιες «καλές» πτυχές της. Μετά την πτώση του κομμουνισμού υπήρξαν οικονομικά προβλήματα αλλά από πολιτισμικής πλευράς η ελευθερία του 1989 ήταν ευλογία. Οι τέχνες άνθισαν, μπορούμε να ταξιδεύουμε και να βλέπουμε πράγματα». Ισως βιάζονται; «Είκοσι χρόνια μετά, συνειδητοποιούμε ότι οι αλλαγές θέλουν χρόνο. Κι ότι μετά από εμάς ακολουθούν άλλες γενιές που η ελπίδα είναι να τραβήξουν μπροστά απαλλαγμένοι από τα φαντάσματα του παρελθόντος».