1. Γιάννης Σκαρίμπας: «Περίπολος Ζ΄, Σχολιασμένη γενετική φιλολογική έκδοση: Κατερίνα Κωστίου». Εκδόσεις Νεφέλη, σελ. 256.
2. Συμεών Γρ. Σταμπούλου: «Ο ίσκιος της γραφής. Μελέτες και σημειώματα για τον Γιάννη Σκαρίμπα». Εκδόσεις Αγκυρα, Αθήνα 2009, σελ. 104.
ΜΕΛΕΤΗ. Απεγνωσμένα επιχειρώ τον τελευταίο καιρό να τον φέρω βόλτα. Βλέπει τα βάσανά μου και σφυράει αδιάφορος. Δεν χτυπάει ούτε στα μικρά ούτε στα μεγάλα δολώματα: του λέω πως πήραν το Λιμεναρχείο από τη γειτονιά του, πήγαν και το θάψαν εκεί που δεν βλέπει όχι θάλασσα μα ούτε ουρανό, αλλά δεν ακούει. Του προτείνω να το ανατινάξουμε και μένει ασυγκίνητος. «Εχω μεγάλη επιθυμία να μπλέξω με ναυτοδικεία!» του δηλώνω και κάνει τον κουφό. Παίζω και το στερνό χαρτί: «Εχω κάτι πάρε δώσε με τη Μαίρη Δεπάνου ετούτες τις μέρες, θέλεις να της πω τίποτε;». Πέτρα ο Σκαρίμπας.
Σκέφτομαι πως δεν απομένει παρά να γράψω όσες αράδες καταφέρω για δυο βιβλία ανθρώπων, που έχουν ξοδέψει πολλά χρόνια με τη μελέτη του έργου του. Ισως έτσι τον εξευμενίσω και παρουσιαστούμε αλαμπρατσέτα στο Ναυτοδικείο Πειραιώς, όπου μου μέλλεται να δικαστώ.
«Τριπλό» αφήγημα
Η Κατερίνα Κωστίου, λοιπόν, γνωστή στους αναγνώστες του Σκαρίμπα από την έκδοση των Απάντων του στις εκδόσεις Νεφέλης, δοκιμάζει με μια «σχολιασμένη γενετική φιλολογική έκδοση» να φέρει σε λογαριασμό την απίθανη «Περίπολο Ζ΄», αφήγημα που αγαπούσε ιδιαίτερα ο Σκαρίμπας, όπως δείχνουν οι αλλεπάλληλες μορφές της. Τις τρεις αυτές μορφές συνεκδίδει η Κ. Κωστίου παρακολουθώντας συστηματικά τη διακύμανση του σκαριμπικού κειμένου. Το πρόβλημα είναι πολύπλοκο, γιατί εκτός από τις προσπάθειες του Σκαρίμπα να κρυσταλλώσει την «Περίπολο Ζ΄», το αφήγημα άλλοτε με ένα είδος κεντρομόλου δύναμης ζητεί να ενταχθεί στο μυθιστόρημα «Φυγή προς τα εμπρός» και άλλοτε τείνει να αυτονομηθεί. Για να λάβει μια ιδέα του πράγματος ο αναγνώστης, αντιγράφω από την Εισαγωγή την πρώτη παράγραφο του τμήματος «Οι διαδοχικές επεξεργασίες»:
«Οπως προκύπτει από τον παραπάνω πίνακα (των εκδόσεων του αφηγήματος), ο Σκαρίμπας πρωτοδημοσιεύει τα δύο πρώτα κεφάλαια του αφηγήματος «Περίπολος Ζ΄» στην έκδοση της συλλογής διηγημάτων «Το θείο τραγί» (1933). Το 1958 δημοσιεύει ξανά αυτά τα δύο κεφάλαια, αφού τα επεξεργασθεί, κάνοντας λίγες αφαιρέσεις, αρκετές προσθήκες και πολλές αλλαγές. Το 1965 πρωτοδημοσιεύει το τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο. Το 1972 δημοσιεύει και τα τρία κεφάλαια μαζί, επεξεργασμένα ξανά, κάνοντας αρκετές αλλαγές και πάρα πολλές προσθήκες. Η δεύτερη έκδοση του αφηγήματος, το 1977, δεν έχει ουσιαστικές διαφορές από την πρώτη έκδοση του 1972. Παρακάτω ελπίζω να φανεί ότι οι διαδοχικές επεξεργασίες στοχεύουν στην κατάκτηση ενός άρτιου λογοτεχνικού ύφους».
Πολύ θα ήθελα να είχα τον καιρό να ξαναδιαβάσω λέξη με λέξη τις τρεις μορφές της «Περιπόλου Ζ΄», γιατί ανέκαθεν με ανησυχούσαν οι δεύτερες και τρίτες γραφές του Σκαρίμπα (ανησυχία προσωπική και ελάχιστα μεταδοτική). Η Κ. Κωστίου, πάντως, παρακολουθεί από κοντά την «εκ μία τρίχα» κρεμάμενη πορεία της «Περιπόλου Ζ΄» και επισημαίνει τα λογής ξεστρατίσματα ή τα σωτήρια βήματά της.
Η έκδοση, εκτός από την Εισαγωγή (σ. 11-69) και το κείμενο των τριών μορφών της «Περιπόλου Ζ΄» (73-169), περιλαμβάνει Επίμετρο (171-216) με πολύ ενδιαφέροντα αρχειακά στοιχεία, Γλωσσάριο, Ευρετήριο και Παράρτημα με εικονογραφικό υλικό, όπου σχέδια δύο Χαλκιδαίων ζωγράφων, του Κ. Γεωργίου και της Ελένης Οικονομίδου και του ίδιου του Σκαρίμπα. Η Κατερίνα Κωστίου προάγει ουσιωδώς τη μελέτη του σκαριμπικού έργου. Κάποτε η πόλη του Σκαρίμπα πρέπει να την τιμήσει όπως του πρέπει.
Διδακτορική διατριβή
Ο Συμεών Γρ. Σταμπουλού, εραστής κι αυτός του Σκαρίμπα και της «άλλης» Χαλκίδας, μας έχει ήδη δώσει μια διδακτορική διατριβή, που δεν ανήκει στον συρφετό των «αγγαρειών», αλλά είναι γέννημα μεγάλης αγάπης και περισσής γνώσης, τις Πηγές της πεζογραφίας του Γιάννη Σκαρίμπα (ΣΩΒ, Αθήναι, 2006).
Τώρα συνάζει σε ένα κομψό τομίδιο εννιά μελετήματά του με τον τίτλο «Ο ίσκιος της γραφής. Μελέτες και σημειώματα για τον Γιάννη Σκαρίμπα». Αναφέρω, με άκρα οπισθοβουλία, μερικούς τίτλους: «Γιατί η «Γυναίκα του Καίσαρος» αποποιήθηκε τον τίτλο της…» (μελέτημα σχετικό με το καλύτερο θεατρικό έργο του Σκαρίμπα, τον «Ηχο του κώδωνος», που προκάλεσε μια πολύκροτη δίκη στη Χαλκίδα τον καιρό της Κατοχής), «Ο μακαρίτης Ζανετόπουλος και ο Φιγουραζέρ Κυριών Ματτίας Πασκάλ ανταλλάσσουν επισκεπτήρια στον Κάτω Κόσμο ή Μια απρόοπτη συνάντηση του Σκαρίμπα με τον Pirandello» (δεν πειράζει αν σας κόπηκε η ανάσα, το εξασέλιδο σημείωμα θα θεραπεύσει το μικρό σύμπτωμα), «Τρία άνθη αρώματος από το «καταφρονεμένο Μπουκέτο» του μεσοπολέμου» (με υπότιτλο παράθεμα το «ω Νινόν! ω Μανόν! ω Γκωτιέ» του Σκαρίμπα – και με ένα τεράστιο μακροβούτι στην ξένη και την ελληνική Νινολογία, για να περιοριστώ στο πρώτο μόνο όνομα).
Ο Σκαρίμπας θα χειροκροτούσε τους τίτλους, μπορεί να ζαλιζόταν λίγο, αλλά θα καμάρωνε σε ποιους ανάμεσα τον βάζει, ο Σταμπουλού να παρελαύνει και στο τέλος θα του έκανε το τραπέζι με κανένα λαβράκι του Ευρίπου, φρεσκοαγκιστρωμένο από ερασιτέχνη ψαρά της Γέφυρας.