Τρία βαζάκια με τραχανά από την Κύπρο, την Ελλάδα και την Τουρκία, ανάμεσα στα έντεκα συνολικά με ξηρή τροφή που έχει παρατάξει ο Ούγγρος καλλιτέχνης Αρπαντ Ντομπριμπάν στο ράφι που κρέμεται στην είσοδο της κρατικής Αίθουσας Τέχνης του Ντίσελντορφ, υποδέχονται τον πεινασμένο για πνευματική τροφή επισκέπτη.
Στο ισόγειο του κτιρίου, στους διαδρόμους και στις δυο μεγάλες κύριες αίθουσες του πρώτου ορόφου 43 καλλιτέχνες «μαγειρεύουν» τα έργα τους με στόχο να «φάνε το σύμπαν».
«Εating the Universe» είναι ο τίτλος της έκθεσης που αναδεικνύει τη σχέση της τροφής με την τέχνη και διαρκεί μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου. Τα τρόφιμα ως πρώτη ύλη για την κατασκευή γλυπτών, αλλά και ως αιχμηρό σχόλιο για τον καταναλωτισμό. Ο Γερμανός Τόμας Ρεντμάιστερ τοποθετεί εύστοχα στο πάτωμα ένα βουνό από τόνους λευκής ζάχαρης. Μέσα από το βουνό αυτό ξεπροβάλλει με δυσκολία η κορυφή από ένα καροτσάκι του σούπερ μάρκετ που ασφυκτιά κάτω από το βάρος της γλυκιάς αμαρτίας. Διότι η ζάχαρη, άλλοτε προνόμιο των λίγων και πλουσίων, είναι συνυπεύθυνη για τα υψηλά ποσοστά παχυσαρκίας. Τα τελευταία 150 χρόνια η χρήση της έχει εικοσαπλασιαστεί και κατά μέσο όρο η κατανάλωσή της υπολογίζεται σε 30 κύβους την ημέρα κατ’ άτομο.
Η eat art
Από τους πρώτους που ανέδειξαν τη σχέση του φαγητού με την τέχνη ήταν ο Ντάνιελ Σπέρι, δημιουργώντας τη λεγόμενη eat art. Ξεκίνησε δημιουργώντας κατ’ αρχάς, το 1968, το εστιατόριό του στην Μπουργκπλάτζ, μια κεντρική πλατεία του Ντίσελντορφ, όπου διοργάνωνε θρυλικά τσιμπούσια με συναδέλφους του καλλιτέχνες. Ο Γιόζεφ Μπόις, ο Ντίτερ Ροτ, η Νίκι ντε Σαν Φαλ δημιουργούσαν παρέες, έτρωγαν και έπιναν και αργότερα τα αποφάγια τους έγιναν έργα τέχνης. Τις περίεργες αυτές συνθέσεις εξέθετε ο Ντάνιελ Σπέρι στην Eat Art Gallery την οποία άνοιξε το 1970, και πάλι στο Ντίσελντορφ.
Ο διάσημος καλλιτέχνης καλούσε, κάθε τέσσερις εβδομάδες περίπου, συναδέλφους του να πειραματιστούν με υλικά και θέματα που σχετίζονταν με την τροφή. Ο Ντίτερ Ροτ, για παράδειγμα, έφτιαξε έτσι ένα ωραίο ηλιοβασίλεμα με μια έντονη μπλε θάλασσα και έναν ήλιο από μια στρογγυλή φέτα σαλάμι που βυθιζόταν μέσα σε αυτήν.
Ο ίδιος ο Σπέρι -εκτός από τα τσιμπούσια με τους συναδέλφους του που διοργάνωνε και κάποιες φορές σκηνοθετούσε για να χρησιμοποιήσει αργότερα τις φωτογραφίες ή τα απομεινάρια από το φαγητό και τα άπλυτα πιάτα- δούλευε με πρώτες ύλες, όπως το ψωμί, για να κατασκευάσει έργα που συχνά προκαλούσαν τη δημόσια μήνιν. Οπως για παράδειγμα τις έντονες διαμαρτυρίες του γερμανικού Μουσείου για το Ψωμί το 1961.
Συμβολισμός
Στην έκθεση της Αίθουσας Τέχνης του Ντίσελντορφ, ο Ντάνιελ Σπέρι παρουσιάζει, ανάμεσα σε άλλα, ένα γυναικείο πέδιλο με χαμηλό τακούνι, το οποίο έχει παραγεμίσει με ζύμη ψωμιού, η οποία ξεχειλίζει και κρέμεται ανάμεσα στα λουράκια του παπουτσιού. Ξεχειλίζει σαν την επάρκεια των αγαθών στις δυτικές κοινωνίες, που έχουν χάσει πια το μέτρο και την ομορφιά εξαιτίας της αφθονίας και της υπερπροσφοράς.
Το ψωμί όμως, η βασική και απαραίτητη τροφή για πολλές κοινωνίες, αναδύει και κάτι ζεστό, γλυκό, οικογενειακό. Η Γιάνα Στέρμπακ από την Τσεχία έχει τοποθετήσει για παράδειγμα πάνω σε ένα διπλό σιδερένιο κρεβάτι μια κουβέρτα από καλοψημένο ζυμάρι.
Το 1987 η Γιάνα Στέρμπακ είχε ντύσει ένα μοντέλο με ένα φόρεμα που είχε κατασκευάσει από 55 μπριζόλες. Φωτογράφιζε καθημερινά το μοντέλο και μαζί τη σήψη που προερχόταν από τη σταδιακή αλλοίωση του κρέατος.
Το φαγητό δεν είναι όμως μόνο αλλοίωση, είναι και χαρά. Είναι τόπος συνάντησης, παιχνίδι, δημιουργία και κουβέντα. Για τον λόγο αυτόν, στην είσοδο της έκθεσης μάς υποδέχεται μια κουζίνα – δωμάτιο που έχει κατασκευάσει ο Αντρέας Βέγκνερ κατά το πρότυπο της διάσημης «κουζίνας της Φρανκφούρτης» του 1926 που σχεδίασε η Μαργκαρέτε Σίτε Λιχότσκι. Ηταν η πρώτη γυναίκα στην Αυστρία που αποφοίτησε από τη Σχολή Αρχιτεκτονικής και έμεινε στην ιστορία για τον σχεδιασμό της «κουζίνας της Φρανκφούρτης».
Το φαγητό και η μαγειρική όμως τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία τους στα ΜΜΕ. Δεν υπάρχει πλέον έντυπο, τηλεόραση ή ραδιόφωνο που να σέβεται τον εαυτό του και να μην αφιερώνει χρόνο στη γαστριμαργική απόλαυση.
Εκπομπή
Η αρχή, όπως και σε πολλούς άλλους τομείς, έγινε στις ΗΠΑ και ο τίτλος της έκθεσης «Eating the Universe» οφείλεται σε μια ζωντανή τηλεοπτική εκπομπή 90 λεπτών, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Αυστριακός καλλιτέχνης Πέτερ Κουμπέλκα μετέτρεψε το στούντιο σε κουζίνα, όπου ζωντανά μπροστά στα μάτια των απορημένων τότε τηλεθεατών -σήμερα είναι κάτι παραπάνω από εξοικειωμένοι- μαγείρευε και έδινε συνταγές. Ο Κουμπέλκα δίδαξε αργότερα από το 1980 έως το 2000 στη Σχολή Καλών Τεχνών της Φρανκφούρτης και ήταν ο πρώτος σε όλο τον κόσμο που δίδαξε φιλμ και μαγειρική σαν μάθημα τέχνης.
Η μαγειρική βρήκε όμως ίσως τη θριαμβευτικότερη εκπροσώπησή της στη συμμετοχή του Ισπανού μάγειρα Φερά Αδριά στη δωδέκατη Documenta, την περίφημη έκθεση στο Κάσελ που γίνεται κάθε πέντε χρόνια. Οι δημιουργίες του διάσημου σεφ δεν αποτελούν μόνο φίνες γευστικές απολαύσεις, αλλά και εξαιρετικές οπτικές συνθέσεις.
Το φαγητό και το ποτό δεν είναι παρά οι αντικατοπτρισμοί των κοινωνικών αντιθέσεων και η έκθεση στο Ντίσελντορφ δεν είναι παρά η αντανάκλαση αυτών, αφήνοντας όμως ίσως και μια λίγο ανάλατη γεύση. Ισως γιατί όλα είναι τόσο καλομελετημένα και επιμελώς τοποθετημένα. Ισως γιατί η καλή κουζίνα χρειάζεται και μια πρέζα αταξίας.