Joseph Stiglitz
Freefall: Free Markets and the Sinking of the Global Εconomyεκδ. Allen Lane, σελ. 400
Η χρηματοπιστωτική, οικονομική και πολιτική ελίτ δυσκολεύεται ακόμη να χωνέψει το μέγεθος του κραχ του 2008 – ή να αντιμετωπίσει τις συνέπειες. Ολοι θέλουν να επιστρέψουν στη συνηθισμένη τους κατάσταση. Οι τράπεζες πρέπει να ανακτήσουν την κερδοφορία τους και να δώσουν πίσω στους φορολογούμενους τα λεφτά που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάσωσή τους. Η οικονομική ανάκαμψη πρέπει να μπει στον δρόμο της. Οι οικονομολόγοι, οι επαγγελματίες και οι σχολές να επιστρέψουν στα συνήθη τους καθήκοντα της θεωρητικολογίας, των δοσοληψιών και της διδασκαλίας. Το κραχ δεν ήταν παρά ένα κακό όνειρο. Προφανώς πρέπει να γίνουν κάποιες τεχνικές βελτιώσεις και ρυθμίσεις -ιδιαίτερα να αυξηθεί το κεφάλαιο των τραπεζών και να μειωθεί η οργανωτική αδιαφάνειά τους- αλλά όπως είπε ο Αλιστερ Ντάρλινγκ, ο καινούργιος καλύτερος φίλος των τραπεζιτών, στην ετήσια σύνοδο του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός, εκείνο που χρειάζεται να κάνουν τώρα οι τράπεζες είναι να φύγουν από τα πρωτοσέλιδα. Ας κλείσουμε το κεφάλαιο του εφιάλτη κι ας επιστρέψουμε στην ομαλότητα.
Στη Βρετανία, η κυβέρνηση άφησε τους κορυφαίους αξιωματούχους της Τράπεζας της Αγγλίας και της Αρχής Χρηματοπιστωτικών Υπηρεσιών να εκφράσουν την ηθική τους αγανάκτηση και να αναλύσουν τα γεγονότα – προειδοποιώντας για τις συνέπειες μιας επιστροφής στην ομαλότητα χωρίς τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Μεταξύ των πολιτικών, ο Βινς Κέιμπλ άσκησε αρκετά εποικοδομητική κριτική και ο Τζορτζ Οσμπορν, αφού φάνηκε καταστροφικά ανίκανος να «διαβάσει» την κρίση στο ξεκίνημά της, άρχισε να δείχνει κάποια πολιτική γενναιότητα καλωσορίζοντας την πρόσφατη κίνηση του Ομπάμα να υποστηρίξει το σχέδιο Βόλκερ, που οδηγεί στο να αποκοπούν οι λειτουργίες τύπου «καζίνο» των τραπεζών (όπως η κερδοσκοπία με τα παράγωγα) από τα τμήματα που δέχονται καταθέσεις του γενικού κοινού. Εως τώρα, ωστόσο, λίγα από αυτά τα καλωσορίσματα έχουν μετατραπεί σε συγκεκριμένα μέτρα.
Ελάχιστες προτάσεις
Οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι επιμένουν στην ελαχιστοποίηση των μεταρρυθμίσεων και περιφρονούν την ανυπομονησία για περισσότερες. Οι Βρετανοί ακαδημαϊκοί έχουν ως επί το πλείστον ακολουθήσει τους πολιτικούς – προσφέροντας ελάχιστη νέα ανάλυση ή προτάσεις για το μέλλον. Το θέαμα δεν είναι καθόλου εποικοδομητικό. Γιατί ο χρηματοπιστωτικός τομέας διογκώθηκε τόσο; Γιατί έσκασε η φούσκα; Τι θα κάνουμε τώρα;
Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντική η «Ελεύθερη πτώση» του Τζόζεφ Στίγκλιτς. Πρώην επικεφαλής οικονομολόγος στην Παγκόσμια Τράπεζα, τιμημένος με βραβείο Νομπέλ, ο Στίγκλιτς είναι αγανακτισμένος με όσα συνέβησαν και είναι ένας αρκετά ικανός οικονομολόγος ώστε να μπορεί να αναλύσει τα αίτια – και τι θα έπρεπε να γίνει διαφορετικά. Χρειαζόμαστε περισσότερους σαν κι αυτόν στη χλωμή Βρετανία, όπου χωρίς τέτοιες θαρραλέες παρεμβάσεις η συζήτηση κινδυνεύει να σβήσει.
Ο Στίγκλιτς θεωρεί τον εαυτό του κεντρώο -αξιοσημείωτη έλλειψη αυτοεπίγνωσης- παρόλο που χτυπάει ανελέητα όλους τους κεντρώους και τους συντηρητικούς. Επικρίνει με δριμύτητα τα λάθη της κυβέρνησης Μπους στην απορρύθμιση του τραπεζικού συστήματος και τη μονόπλευρη φύση της καπιταλιστικής πρόνοιας που χρειάστηκε να κινητοποιηθεί για να σωθούν οι τράπεζες από τις δικές τους απερισκεψίες. Τα βάζει με τις τράπεζες, με την παραφροσύνη των δανεισμών τους, των παραγώγων τους και της διαχείρισης κινδύνων που έκαναν. Και επισημαίνει εύστοχα το πώς η συναστρία των διεθνών δυνάμεων -ιδιαίτερα η συσσώρευση των τεράστιων εμπορικών πλεονασμάτων της Κίνας- έριξε λάδι στη φωτιά. Για κάποιον που θέλει να διαβάσει μια γρήγορη επισκόπηση για το τι έφταιξε, αυτό είναι το βιβλίο του.
Αβέβαιο τέλος
Πρόκειται, βέβαια, για μια ιστορία που το τέλος της δεν το ξέρουμε. Εδώ ο Στίγκλιτς φαίνεται λιγότερο σίγουρος. Πρέπει να τον εξέπληξε, αφού είχε τελειώσει το βιβλίο, η στροφή του Ομπάμα σε μια ριζοσπαστική πολιτική απέναντι στις τράπεζες, δεδομένου ότι τον είχε απορρίψει ως άτολμο συντηρητικό. Επιπλέον, δεν μπορεί να διέφυγε της προσοχής του ότι η ανάπτυξη του τέταρτου τετραμήνου του 2009 στις ΗΠΑ ήταν 5,7% και ότι ο Ομπάμα διατηρεί την αναπτυξιακή πίεση. Υιοθετεί πολύ εύκολα την αμερικανική προοδευτική συγχορδία που θάβει την προεδρία Ομπάμα. Και παρότι συμφωνώ με την επίθεσή του στην οικονομική σκέψη της ελεύθερης αγοράς, θα μου άρεσε να τον δω να προσθέτει καινούργιες διεισδυτικές ενοράσεις από τα μαθηματικά και τη θεωρία των δικτύων στο οπλοστάσιό του. Μοιάζει σαν να ακούς τους αγαπημένους σου ροκ σταρ να ξαναπαίζουν τις γνωστές τους επιτυχίες: καθησυχαστικό αλλά στάσιμο.
Εχει δίκιο, ωστόσο, στο ότι ο Ομπάμα (όπως άλλωστε και οι περισσότεροι Βρετανοί πολιτικοί) δεν έχει καθαρό ηθικό όραμα για το πώς θα πρέπει να είναι ο καπιταλισμός στο μέλλον. Και ιδιαίτερα για το τι πρέπει να συμβεί με τα χρηματοπιστωτικά. Ιστορικά, η ανάκαμψη από τις χρηματοπιστωτικές κρίσεις δεν ήταν ποτέ εύκολη, με τη ζήτηση να μένει καθηλωμένη για χρόνια καθώς οι καταναλωτές προσπαθούν να εξυγιάνουν τα οικονομικά τους. Η εξασφάλιση μιας βιώσιμης ανάπτυξης παράλληλα με τη μεταρρύθμιση του τραπεζικού συστήματος θα απαιτήσει πολύ περισσότερη φαντασία απ’ όση έχει εκδηλωθεί μέχρι τώρα.
Αναδιανομή
Το πόσο έχει περιπλακεί η συζήτηση φαίνεται και από το γεγονός ότι μου προκάλεσε ευχάριστη έκπληξη όταν ο Στίγκλιτς έκανε την προφανή παρατήρηση ότι ένας τρόπος για να τονωθεί η ζήτηση είναι να αναδιανεμηθεί το εισόδημα από τους υψηλής αποταμίευσης πλούσιους στους χαμηλής αποταμίευσης φτωχούς. Προφανέστατο, αλλά ποιος το λέει;
Θέλει οι τράπεζες να αποδομηθούν και να ρυθμιστούν κατάλληλα· να γίνει αναδιανομή του εισοδήματος· να είναι πρόθυμες οι κυβερνήσεις να ξοδέψουν και να δανειστούν αν η ζήτηση σημειώσει μεγάλη πτώση· και να εδραιωθεί μια νέα διεθνής πιστωτική τάξη που να περιστείλει τη σημασία των πιστώσεων. Χρειάζεται γενναιότητα για να τα βάλεις με τα εδραιωμένα συμφέροντα – κι επίσης χρειάζονται καλές ιδέες και μια ισχυρή αίσθηση του σωστού δρομολογίου. Προς το παρόν έχουμε πολύ λίγα από αυτά. Το βιβλίο του Στίγκλιτς συμβάλλει επιτυχημένα στην εξισορρόπηση αυτής της έλλειψης. Είναι ταυτόχρονα καλοδεχούμενο και σημαντικό.