«Ακάθεκτα εξαπλώνεται η βαρβαρότητα»

«Ακάθεκτα εξαπλώνεται η βαρβαρότητα»

2' 43" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Theodor Adorno – Thomas Mann: Αλληλογραφία

Μετφρ.: Λ. Αναγνώστου, εκδ. Αλεξάνδρεια 2009, σελ. 192

Η ανταλλαγή σκέψεων ανάμεσα στον Τόμας Μαν και τον Τέοντορ Αντόρνο παρουσιάζει εξ ορισμού ξεχωριστό ενδιαφέρον. Κεντρικές μορφές του ευρωπαϊκού πολιτισμού κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, ο νομπελίστας συγγραφέας και ο φιλόσοφος, μουσικολόγος, εκφραστής της νεομαρξιστικής σχολής της Φρανκφούρτης, διατυπώνουν με ζωηρό τρόπο τις απόψεις τους για φιλοσοφικά θέματα και για την τότε τρέχουσα πολιτικοκοινωνική πραγματικότητα. Η αλληλογραφία ξεκινά το 1943, όταν οι δύο Γερμανοί, με εβραϊκής καταγωγής σύζυγο ο Μαν και εβραϊκής καταγωγής ο Αντόρνο, βρίσκονταν εξόριστοι στην Καλιφόρνια. Αρχή έγινε όταν ο συγγραφέας ζήτησε συμβουλές σχετικά με τον Αντριαν Λέβερκιν, κεντρικό ήρωα του μυθιστορήματος «Δόκτωρ Φάουστους» που επεξεργαζόταν εκείνη την εποχή. Ενθερμος υποστηρικτής της δωδεκαφθογγικής τεχνικής, ο Αντόρνο οδήγησε τον Μαν να δώσει στον ήρωά του τα χαρακτηριστικά του Αρνολντ Σένμπεργκ. Ο Μαν ξανάγραψε αρκετά μέρη και το βιβλίο εκδόθηκε το 1947. Διαβάζοντάς το ο Σένμπεργκ έκρινε ότι βλάπτεται επειδή, ενδεχομένως, κάποιοι να πίστευαν πως η δωδεκαφωνία ήταν πράγματι εφεύρημα ενός Λέβερκιν. Αντέδρασε έντονα, και πέτυχε σε επανεκδόσεις του μυθιστορήματος την προσθήκη υποσημείωσης, όπου αναφέρεται ο ίδιος ως εφευρέτης της τεχνικής.

Αναπόφευκτα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στις σκέψεις δύο Γερμανών, η αναφορά στον Βάγκνερ είναι συχνή. Βεβαρημένο από την ιδεολογία που είχαν επενδύσει σε αυτό οι ναζί, το έργο του συνθέτη όπως επίσης οι συζητήσεις για την επαναλειτουργία του Φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ, απασχολούσαν και τους δύο. Το 1952 ο Αντόρνο εξέδωσε το περίφημο βιβλίο του «Απόπειρα ερμηνείας του Βάγκνερ» (1952) που ο Μαν έκρινε «απαράμιλλα ενδιαφέρον». Δεν παρέμεινε όμως στον θαυμασμό. Εκανε αρκετές οξυδερκείς παρατηρήσεις, σημειώνοντας, λόγου χάριν, ότι αρκετά από τα μοτίβα της μουσικής του Βάγκνερ τραγουδιώνται με φυσικότητα, άποψη που ακόμα σήμερα δυσκολεύονται να αποδεχτούν οι μουσικολόγοι.

Η ανησυχία για την εξέλιξη της μεταπολεμικής Γερμανίας, αλλά και συνολικά της πολιτικής κατάστασης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι έκδηλη. Γράφει ο Αντόρνο το 1949: «Η ακραία διαπίστωση στις δίκες της Νυρεμβέργης, ότι η ανείπωτη ενοχή διαλύεται τρόπον τινά στην ανυπαρξία, επαναλαμβάνεται ακόμα και στις πιο προφανείς εκφράσεις της καθημερινότητας. Αδρή έκφραση του φαινομένου: εκτός από δυο-τρεις αχρείους παλαιάς πάστας που δίνουν τη συγκινητική εντύπωση της μαριονέτας, δεν είδα μέχρι τώρα ούτε έναν ναζί, και μάλιστα όχι απλώς υπό την ειρωνική έννοια ότι κανένας δεν θέλει να παραδεχτεί αυτή την ιδιότητα, αλλά υπό την πιο τρομακτική: ότι πιστεύουν πως δεν υπήρξαν ναζί». Εναν χρόνο αργότερα, ο ίδιος σημειώνει: «Εδώ πρέπει να προσθέσω ότι βαθιά μέσα μου υπάρχει κάτι που αντιστέκεται στην ιδέα να λάβει κανείς τα μέτρα του για να βρίσκεται σε ασφαλές μέρος στην περίπτωση ατομικού πολέμου. Αν πρόκειται να επέλθει η συντέλεια του κόσμου, θέλει κανείς τουλάχιστον να είναι παρών».

Το 1952, σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες επιστολές ο Τόμας Μαν σημειώνει: «Εκείνο που βλέπω να έρχεται, να ανέρχεται και να εξαπλώνεται ακάθεκτα είναι απλώς η βαρβαρότητα… Πόσοι είμαστε ακόμα αυτοί που μπορούμε να «παρακολουθήσουμε με κατανόηση τις βασικές εμπειρίες της αστικής εποχής» και κατά συνέπεια να καταλάβουμε ακόμη «εκείνο το σημείο όπου το κόρνο πιάνει την ηχώ της λυπημένης μελωδίας του βοσκού». Γινόμαστε όλο και λιγότεροι και ήδη μας περιβάλλουν μάζες που τίποτε πια δεν μπορούν να «παρακολουθήσουν» με κατανόηση».

Η καλή μετάφραση του Λευτέρη Αναγνώστου και οι υποσημειώσεις των δύο επιμελητών -Κρίστοφ Γκαίντε και Τόμας Σπρέχερ- βοηθούν αποφασιστικά τον αναγνώστη.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή