Δεν είναι η πρώτη φορά που βρίσκονται μαζί, αλλά είναι η πρώτη που η Μαρία Φαραντούρη θα είναι με τον Τσαρλς Λόιντ τόση ώρα μαζί στην ίδια σκηνή. Συνθέτης, σαξοφωνίστας, φλαουτίστας, από τους μύθους της free τζαζ, εντυπωσιάστηκε από την ελληνική παράδοση όταν η ερμηνεύτρια χρόνια πριν του ψιθύρισε ένα ηπειρώτικο. Εκτοτε ψάχνει όχι μόνο να γνωρίσει καλύτερα την παράδοσή μας, αλλά και αυτοσχεδιάζει πάνω σε γνωστές μελωδίες της.
Η συνάντησή τους στο Ηρώδειο στις 4 Ιουνίου θα είναι από τα δυνατά χαρτιά του Ελληνικού Φεστιβάλ. Το αυτοσχεδιαστικό μουσικό ταξίδι των δύο καλλιτεχνών, με τις τόσο διαφορετικές αφετηρίες και καταγωγές, περιλαμβάνει το πολυσυζητημένο «Forest Flower», τις νεότερες συνθέσεις του Λόιντ, λίγες μπαλάντες του αλλά και ελληνικά μουσικά θέματα.
Η Μαρία Φαραντούρη αισθάνεται ξεναγός σε αυτή τη συνύπαρξη. «Μια ανάσα στο ζοφερό κλίμα των ημερών». Αν και η ίδια δηλώνει αισιόδοξη: «Από τις κρίσεις προκύπτει συνήθως το καινούργιο».
Ολοι είναι μουδιασμένοι. Και στο εξωτερικό κι εδώ πολύ περισσότερο. Στο μέσον της κρίσης πού να πεις για συναυλίες; Οι δήμοι έχουν τον φόβο του Καλλικράτη. Παντού γίνονται περικοπές. Και ο Λούκος και το Ελληνικό Φεστιβάλ όλοι προσαρμόζονται. Και οι καλλιτέχνες. Κι εγώ ελάχιστα θα πάρω από τη συναυλία με τον Λόιντ, κι αυτά θα ξοδευτούν για τους καλεσμένους μουσικούς. Δεν είναι τυχαίοι. Είναι ένας κι ένας. Ο πιανίστας Τζέισον Μοράν, ο μπασίστας Ρούμπεν Ρότζερς και ο ντράμερ Ερικ Χάρλαντ.
Τον Λόιντ τον γνώρισα στη Σάντα Μπάρμπαρα. Το 2002 σε μια περιοδεία σε αμερικανικά πανεπιστήμια. Γνώριζε έναν Ελληνα επιχειρηματία που είχε στηρίξει συναυλίες του, τον Τζίμι Αργυρόπουλο, ο οποίος γράφει και στίχους, λατρεύει την ελληνική μουσική. Κατέβηκε από τη φάρμα του όπου ζει απομονωμένος, ήρθε στη συναυλία μου και στο τέλος με ασπάστηκε όπως κάνουν οι βουδιστές. Για τον θρύλο του είχα μάθει κάθε λεπτομέρεια από τους μουσικούς. Ακουγα γι’ αυτόν ότι είναι μεγάλος σαξοφωνίστας, ισάξιος του Μάιλς Ντέιβις και του Τζο Κολτρέιν.
Μεγάλωσε σε ένα οίκο ανοχής. Παιδί μικρό, καθόταν στο σαλόνι κι άκουγε ραδιόφωνο. Εμαθε τους πρώτους τρομπετίστες και ερωτεύθηκε τους ήχους αυτούς. Κάποια στιγμή ένας θείος ενδιαφέρθηκε και έτσι πήρε τον δρόμο του. Εχει ιδιαίτερη ιστορία ο Λόιντ. Δεν είναι μόνο πώς μεγάλωσε, αλλά και ποιους συνάντησε στον δρόμο του. Επαιξε με τον Χέντριξ, στήριξε τον Κιθ Τζάρετ, είναι μορφή της τζαζ. Από τα εννιά του χρόνια, όταν πήρε το πρώτο του σαξόφωνο, φάνηκε ότι είναι μια ξεχωριστή περίπτωση. Απόδειξη ότι στα έντεκα έπαιζε με μπλουζίστες του Μέμφις, ύστερα τζαζ μπάντες κ.ο.κ. Πέρασε δύσκολες περιόδους με ναρκωτικά και αλκοόλ στα οποία είχε πέσει η πρώτη σύζυγος και τον έσωσε η δεύτερη γυναίκα του, η Ντόροθι, μια εβραία ζωγράφος, η οποία διέκρινε την πνευματικότητα στη μουσική του. Μαζί της ψάχνει τη μουσική μέσα από την καταγωγή του ανθρώπου σε όλα τα πλάτη της Γης.
Επέλεξε την απομόνωση. Θύμωσε όταν έκλεισε η πόρτα της τζαζ στην Αμερική κι όλοι έρχονταν στην Ευρώπη. Εκεί τον αναζήτησε ο Πετρουτσιάνι, κορυφαίος πιανίστας, και βγήκαν μαζί περιοδεία. Εκτοτε βρήκε πάλι τη χαρά. Στα ταξίδια του ξύπνησε και το ενδιαφέρον για τις παραδόσεις κάθε τόπου. Παρθενογένεση έτσι κι αλλιώς δεν υπάρχει στη μουσική. Δεν ψάχνει τζαζ τραγουδιστές. Ούτε μου ζήτησε να γίνω κάτι που δεν είμαι. Το γεγονός ότι ήμουν φορέας μιας άλλης παράδοσης από τη δική του, του άρεσε. Κι αυτό που ξεχώρισε όταν με άκουσε στο Πανεπιστήμιο της Σάντα Μπάρμπαρα ήταν το ηπειρώτικο «Γιάννη μου το μαντίλι σου» και το «Κράτησα τη ζωή μου» του Μίκη Θεοδωράκη. Δεν ήξερε τη βυζαντινή παράδοση, και τον γοήτευσε. Βρήκε επίσης κοινά σημεία. Τον εντυπωσίασε ότι στο δημοτικό τραγούδι αυτοσχεδιάζουμε. Επίσης, οι κλίμακες στη βυζαντινή μουσική. Εκανα αρκετές γκεστ εμφανίσεις μαζί του όταν ερχόταν στην Ελλάδα αλλά και στη Γερμανία σε ένα τζαζ φεστιβάλ. Τώρα μοιραζόμαστε εξίσου μια βραδιά με την παράδοση του καθενός μας.
«Μαρία βρες έναν καλό μουσικό. Μάζεψε τα παραδοσιακά θέματα που σου αρέσουν». Ετσι προέκυψε η ελληνική σουίτα. Του είχα βάλει να ακούσει τον πρωτοχριστιανικό ύμνο του 2ου αι. μ.Χ. που είχε διασωθεί σε πάπυρο στην Αίγυπτο, και μου είχε δώσει σε ανύποπτη στιγμή ο Λυκούργος Αγγελόπουλος. Του άρεσε όπως και το «Κράτησα τη ζωή μου». Αυτό το έχει συμπεριλάβει πια στο ρεπερτόριό του. Διάλεξα επίσης κάποια κομμάτια από τον Πόντο που έχουν ωραίους ρυθμούς, Ηπειρώτικα, ένα θρακιώτικο αλλά και δύο νησιώτικα. Το ένα ενώνεται με το άλλο. Αυτό το ανέλαβε ο Τάκης Φαραζής. Αυτός έχει το περίφημο κουαρτέτο του και εμείς στα παραδοσιακά έγχορδα τον Σωκράτη Σινόπουλο. Θα πω τις τρεις μπαλάντες του που η μία, το «Ρέκβιεμ», έχει μεταφραστεί από την Αγαθή Δημητρούκα, επίσης την «Αρρωστη καρδιά» της Ελένης Καραΐνδρου. Στη συναυλία θα είναι και ο Αϊχερ για να την ηχογραφήσει για την ΕCΜ.
Πώς είναι ο πρωτάρης, έτσι νιώθω. Εχουμε πια γνωριστεί καλά, εκτιμά ο ένας τη δουλειά του άλλου, αλλά έχω άγχος. Είναι μια πρόταση που με κάνει να αισθάνομαι υπερήφανη. Γιατί πρώτη φορά τέτοιου μεγέθους ξένοι μουσικοί παίζουν κομμάτια από την ελληνική παράδοση. Εντάξει, το «Κρόνος κούαρτετ» πήρε τη «Μισιρλού» αλλά είναι ένα κομμάτι. Ενώ εδώ έχουμε σχεδόν όλη την παράδοση της χώρας. Κι εγώ αισθάνομαι σαν ξεναγός του ελληνικού τοπίου. Να ακούς αυτούς τους μουσικούς να παίζουν την «Κοντούλα λεμονιά» ή την παράδοση του Πόντου. Δεν μπορεί, Ελληνες είμαστε, συγκινούμαστε. Τέτοιες δουλειές θέλω να δοκιμάζω όσο μεγαλώνω. Ο καθένας με την εποχή του. Με το που έκλεισε ο Μίκης και ο Μάνος τον κύκλο, μοιραία κλείστηκα κι εγώ μέσα του. Δεν μπορώ να είμαι πάντα η μούσα ενός δημιουργού. Κάνω πράγματα που τους περικλείουν, αλλά έχω ανάγκη να δοκιμάσω και κάτι διαφορετικό. Οπως το αφιέρωμα στον Γκέρσουιν ή το σινεμά. Στο μεταξύ, η νέα γενιά θα βρει τη δική της μούσα.
Βλέπω διψασμένα πρόσωπα. Ο κόσμος θέλει να τονωθεί. Κάτι να τον πάρει από το χέρι. Ενας νέος δημιουργός ίσως που θα καταφέρει να περιγράψει αυτή την απελπισία που αισθάνονται όλοι, να εκφράσει στον στίχο αυτή την κοροϊδία, την απαξίωση που εισπράξαμε, την περιφρόνηση των ξένων. Οι παλιοί μίλησαν στον καιρό τους, καλό είναι να βγουν μπροστά οι νέοι. Τραγούδησα πριν από λίγες μέρες στο Μέγαρο Θεσσαλονίκης με την ΚΟΘ και είδα τη δίψα στα πρόσωπα των θεατών όταν άκουσαν το «Λίγο ακόμα να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα». Θέλουν να σηκωθεί ψηλά ο κόσμος. Να νιώσουν αυτό που είπε ο Σεφέρης. Είμαστε μια ανάσα από την απόγνωση. Ο οικονομικός πόλεμος που ζούμε, ο φόβος για τις συνέπειες, η απογοήτευση σε μια γενιά που τώρα αρχίζει. Τι να τους πεις, βγες στη ζωή με 500 ευρώ;
Η κρίση θα δημιουργήσει το καινούργιο. Μετά τον πάτο έρχεται το καινούργιο. Ζούσαμε σε μια ψεύτικη ευημερία που μας οδήγησε στην αναισθησία. Νομίζαμε ότι όλα θα μείνουν έτσι. Ψεύτικο χρήμα, ψεύτικες ελπίδες, ψεύτικοι έρωτες. Ολοι οι μεγάλοι δημιουργοί έλαμψαν μέσα από τις δυσκολίες του καιρού τους. Η ανάγκη τους να εκφράσουν τον θυμό και την οργή τους, τους έκανε σπουδαίους. Το είπε καλύτερα ο Λόρκα: «Ξυπνάνε τη σκοτεινή μας ρίζα, της κραυγής».. Η Ελλάδα ζει μια τεράστια προσβολή. Μας συκοφαντούν ότι είμαστε τεμπέληδες, καλοπερασάκηδες. Μα μήπως η Ευρώπη δεν έτρωγε το πλαστικό χρήμα; Εχουμε ευθύνη, έχουν κι εκείνοι. Αυτά τα αισθήματα που νιώθουμε, πρέπει να βγουν σε μια έκφραση. Ο καιρός των νέων.
Μου τηλεφωνούν από το εξωτερικό. «Ποιος είναι αυτός ο τραγουδιστής, σύζυγος υπουργού;» Τους φαίνεται αδιανόητο. Είναι ευκαιρία να αλλάξουμε σε όλους τους τομείς. Από την τέχνη ώς την πολιτική. Κυρίως να βρεθούμε στις αληθινές μας διαστάσεις. Καιρός να αποκτήσουμε μέτρο. Είναι δυνατόν να έχει ο καθένας να έχει τρία αυτοκίνητα και τρία κινητά; Τα μέτρα είναι αναγκαία αν και το βλέμμα των συνταξιούχων κανείς δεν θέλει να το δει. Ο παράδεισος ήταν ψεύτικος, το θέμα είναι να μην πέσουμε στην κόλαση.
Εκρηκτικός συνδυασμός
Ο Τσαρλς Λόιντ γεννήθηκε το 1938 στο Μέμφις του Τενεσί, σε μια περιοχή όπου η μουσική είναι ένα μπόλιασμα του μπλουζ με το γκόσπελ και την τζαζ. Οσο για την καταγωγή του, όπως ο ίδιος λέει συχνά, προέρχεται από Αφρικανούς, Ινδιάνους Τσερόκι, Μογγόλους και Ιρλανδούς. Μαζί με τις επιρροές από την παράδοση του τόπου ποιος μπορεί να αμφισβητήσει τον εκρηκτικό μουσικό συνδυασμό; Το πρώτο του σαξόφωνο το απέκτησε στα 9 του χρόνια επηρεασμένος από τα ακούσματα και τις ραδιοφωνικές αναμεταδόσεις του ’40, με τους Charlie Parker, Coleman Wawkins, Lester Young, Billie Holiday και Duke Ellington. Δάσκαλοί του ο πιανίστας Phineas Newborn και ο σαξοφωνίστας Irvin Reason όσο για τον κολλητό του φίλο από παιδί, δεν ήταν άλλος από τον τρομπετίστα Booker Little.
Εφηβος ακόμη, ο Τσαρλς Λόιντ, έπαιζε τζαζ μαζί με τον σαξοφωνίστα George Coleman, ενώ συνειδητοποίησε νωρίς τι σημαίνει να παίζεις δίπλα σε κορυφές του μπλουζ όπως οι: Johnny Ace, Bobby Blue Bland, Howlin Wolf και B. B. Κing.
«Πατέρας του Παγκόσμιου Μουσικού Ρεύματος» (San Francisco Chronicle) όπως έχει χαρακτηριστεί, έπαιξε ως μουσικός στις μπάντες των Chico Hamilton και Cannonball Adderley, πριν οδηγηθεί στην κορυφή, και κυρίως δημοσιεύσει τη δισκογραφική εργασία του «Forest Flower», η οποία ηχογραφήθηκε στο Monterey Jazz Festival, πούλησε 1.000.000 αντίτυπα και ανέδειξε τον Κιθ Τζάρετ ως σπουδαίο πιανίστα.
Με κάποια κενά τη δεκαετία του ’80, που αντιμετώπιζε προβλήματα υγείας, ο Λόιντ επέστρεψε δυναμικά με το «Fish Out of Water» (1990). Εκτοτε ακολούθησαν τα: Canto (1996) και το Voice In the Night (1998), το Water is Wide και το Hyperion With Higgins (2002 & 2001) και το Which Way is East (2004).
Η φωνή των ράπερ, ό,τι πιο υγιές και καθαρό
Η κοινωνική ανησυχία φαίνεται μόνο στα τραγούδια των παιδιών που καταπιάνονται με τη ραπ. Τους άλλους τους κατάπιε το σύστημα. Γνώρισα παιδιά που ο στίχος τους είχε δυνατή φωνή για τα προβλήματα της γενιάς τους, αλλά όταν οι εταιρείες άκουγαν μια ειρωνική ατάκα για τον Μπους ή για την ελληνική καθημερινότητα, τους προέτρεπαν να γράψουν ποπ. Πνίγηκε το ελληνικό τραγούδι από τον έρωτα. Και ύστερα στέγνωσαν και οι εταιρείες και όλοι αποκοιμήθηκαν. Οι εναλλακτικοί βέβαια, όπως ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου, είχαν διαφοροποιηθεί από την αρχή. Αλλά δεν είναι πολλοί. Δεν μπορεί να μείνει έτσι το τραγούδι. Θέλει κάτι νέο, υγιές και καθαρό.