ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΥΓΕΡΟΣ
Σταυροφόροι χωρίς σταυρό: Ισλαμική τρομοκρατία, ΗΠΑ & Νεοοθωμανισμός
εκδ. Α.Α. Λιβάνη, σελ. 304
Ο Γερμανός φιλόσοφος Γκέοργκ Χέγκελ έγραψε ότι το πουλί της σοφίας πετάει το σούρουπο, εννοώντας ότι η θεωρητική γενίκευση μπορεί να έχει ελπίδες επιτυχίας μόνον εφ’ όσον ένας κύκλος της Ιστορίας έχει ήδη κλείσει. Το τελευταίο βιβλίο του Σταύρου Λυγερού, μια σφαιρική επισκόπηση των διεθνών εξελίξεων μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, υπακούει σε αυτή τη λογική: Ο,τι χάνει σε χρόνο, το κερδίζει σε βάθος, καθώς ο γνωστός αρθρογράφος διυλίζει με τον χαρακτηριστικό του Καρτεσιανό ορθολογισμό τις σημαντικότερες ανατροπές μιας περιπετειώδους δεκαετίας που άλλαξε τον κόσμο.
Το πόνημα του Λυγερού εστιάζει την προσοχή του στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, γιατί αυτό ήταν το πεδίο στο οποίο κρίθηκε το εγχείρημα του Τζορτζ Μπους και των νεοσυντηρητικών επιτελών του για τη μακροπρόθεσμη θωράκιση της αμερικανικής ηγεμονίας. Θιασώτης της ρεαλιστικής προσέγγισης στα ζητήματα διεθνούς πολιτικής, ο συγγραφέας δεν συμπεριλαμβάνεται σε όσους είχαν σπεύσει να αγοράσουν τοις μετρητοίς τους ισχυρισμούς της κυβέρνησης Μπους περί «Σταυροφορίας εναντίον του Κακού» ή περί «εξαγωγής της ελευθερίας». Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του, η κριτική γίνεται ανελέητη, καθώς αφαιρεί ένα προς ένα τα προπαγανδιστικά μυθεύματα για να αποκαλύψει τη γυμνή αλήθεια των γεωστρατηγικών διακυβευμάτων – π.χ. όταν απορρίπτονται ως «αστειότητες» οι ισχυρισμοί ότι η αντιπυραυλική ασπίδα των ΗΠΑ έχει στόχο το Ιράν ή τη Βόρεια Κορέα, όταν είναι ηλίου φαεινότερον ότι οι πραγματικοί στόχοι είναι η Ρωσία και η Κίνα.
Ο συγγραφέας δεν διστάζει να προχωρήσει τους συλλογισμούς του μέχρι τις απώτατες συνεπαγωγές τους, όσο τολμηρά κι αν είναι τα πορίσματα. Αν και επισημαίνει την ετερογένεια της ιρακινής αντίστασης, της αναγνωρίζει αντικειμενικά προοδευτικό, ιστορικό ρόλο: «Τι θα είχε συμβεί», διερωτάται, «αν το φιλοαμερικανικό καθεστώς είχε σταθεροποιηθεί και είχε γρήγορα καταφέρει να εξοντώσει, ή τουλάχιστον να συρρικνώσει την αντίσταση; Το καθεστώς των Ασαντ στη Συρία θα είχε προ πολλού ανατραπεί ή δώσει γη και ύδωρ. Κατά πάσα πιθανότητα, το Ιράν θα είχε γίνει στόχος τουλάχιστον εκτεταμένων βομβαρδισμών… Η Γερμανία και η Γαλλία θα είχαν επιστρέψει στο μαντρί με σκυμμένο το κεφάλι. Η Ευρωπαϊκή Ενωση θα είχε επανέλθει στη θέση του «μικρού εταίρου»… Οι διάφορες οργανώσεις της ιρακινής αντίστασης πολεμούν για τους δικούς της λόγους η καθεμιά. Ο αγώνας τους, όμως, έφερε αντικειμενικά ένα πλανητικής σημασίας γεωπολιτικό αποτέλεσμα. Μετατρέποντας τη χώρα τους σε ναρκοπέδιο για τις δυνάμεις κατοχής, υπονόμευσαν την επιβολή της ανεξέλεγκτης αμερικανικής ηγεμονίας και κατ’ αυτό τον τρόπο ενίσχυσαν κατ’ αντιδιαστολή τον πολυπολικό χαρακτήρα του διεθνούς συστήματος».
Στα ισχυρά στοιχεία της ανάλυσης του Λυγερού περιλαμβάνεται ο συνυπολογισμός των οικονομικών και «γεωοικονομικών» με τους πολιτικούς και γεωστρατηγικούς παράγοντες. Οπως η διάβρωση της αμερικανικής ηγεμονίας, έτσι και η άνοδος του Μπαράκ Ομπάμα αντιμετωπίζονται ως προϊόντα όχι μόνο των πολιτικοστρατιωτικών αδιεξόδων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, αλλά και της οξύτατης κρίσης που έπληξε τη «ναυαρχίδα» του αμερικανικού καπιταλισμού, τη Γουόλ Στριτ. «Παραφράζοντας τον Καρλ Μαρξ δεν θα κάνουμε λάθος αν πούμε ότι η κρίση είναι η μαμή της ιστορίας κι ότι η εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα είναι καθαρόαιμο τέκνο της κρίσης», γράφει χαρακτηριστικά.
Η ίδια αναλυτική γραμμή διαπερνά την ανατομία των εξελίξεων στην Τουρκία, στην οποία αφιερώνεται το εξαιρετικά ενδιαφέρον, τρίτο κεφάλαιο. Η ορμητική άνοδος των ισλαμιστών ερμηνεύεται με συνδυασμό διαφορετικών παραγόντων, από τις ολέθριες επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης του 2002, μέχρι τη χρησιμοποίηση ακραίων ισλαμιστών εναντίον των Κούρδων από το «βαθύ κράτος» και από το ΝΑΤΟϊκό, παραστρατιωτικό δίκτυο Gladio, που επιβίωσε του Ψυχρού Πολέμου. Η πρωτοτυπία των στοιχείων και η γλαφυρότητα της γραφής συναγωνίζονται τη συνεκτικότητα της ανάλυσης ενός κοινωνικού σχηματισμού τόσο περίπλοκου και ευμετάβλητου όσο ο τουρκικός. Ξεχωριστό ενδιαφέρον εμφανίζουν η παρουσίαση του κουρδικού προβλήματος, οι αναφορές στις υποθέσεις «Ερκένεγκον» και «Βαριοπούλα» και η ανάλυση της σύγκρουσης κεμαλικής γραφειοκρατίας – ισλαμικής κυβέρνησης, η οποία, κατά τον συγγραφέα, εξελίσσεται σε αγώνα μέχρις εσχάτων και είναι ανοιχτή σε όλα τα ενδεχόμενα.
Το τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου είναι αφιερωμένο στο Παλαιστινιακό, το οποίο αποτελεί, κατά τον Λυγερό, το κομβικό πρόβλημα της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. «Ο Δαβίδ που έγινε Γολιάθ» είναι ο τίτλος που συμπυκνώνει την κεντρική θέση. Αναφερόμενος στο Ολοκαύτωμα, σημειώνει ότι «έχει στηθεί μια ολόκληρη βιομηχανία ιδεολογικής τρομοκρατίας και καταχρηστικής εκμετάλλευσής του, η οποία σε τελευταία ανάλυση προσβάλλει τη μνήμη των θυμάτων. Είναι ειρωνεία της ιστορίας το ότι, με την ανοχή της διεθνούς κοινότητας, οι Ισραηλινοί διολισθαίνουν σε πρακτικές συντριβής ενός ολόκληρου λαού, οι οποίες -τηρουμένων των αναλογιών- θυμίζουν τη ναζιστική λογική για την «τελική λύση» του Εβραϊκού ζητήματος. Είναι θλιβερό οι Εβραίοι, που υπέστησαν τη μεγαλύτερη γενοκτονία, να ανέχονται τέτοιες πρακτικές».
Συνεπής στην «Αριστοτελική» λογική του, ο Λυγερός δεν προσπαθεί να στριμώξει τα γεγονότα σε ένα λογικό σχήμα, αλλά να αναδείξει τη λογική των ίδιων των γεγονότων. Οσοι αναζητούν τελεσίδικες προφητείες θα απογοητευθούν. Αλλά όσοι πασχίζουν να ξεκαθαρίσουν τα πραγματικά δεδομένα του «πεδίου μάχης», πάνω στο οποίο θα κριθεί το μέλλον της ευρύτερης περιοχής μας και του κόσμου, θα ανταμειφθούν από ένα περιεκτικό δοκίμιο, που προσφέρει πολλές γνώσεις, χωρίς να φυλακίζει τη σκέψη.