Νόρμα, μια «ελληνική υπόθεση»

Νόρμα, μια «ελληνική υπόθεση»

4' 47" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Υστερα από σαράντα δύο χρόνια επιστρέφει η «Νόρμα» στο Ηρώδειο. Τότε, τον Αύγουστο του 1968 το αθηναϊκό κοινό είχε την τύχη να απολαύσει το εκρηκτικό ταλέντο της Ελενας Σουλιώτη στο απόγειο μιας συντομότατης, αλλά και λαμπρής σταδιοδρομίας. Οκτώ χρόνια νωρίτερα η Εθνική Λυρική Σκηνή είχε παρουσιάσει την όπερα του Μπελλίνι στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου με την Μαρία Κάλλας στον πρωταγωνιστικό ρόλο, την Ελληνίδα που σφράγισε την Νόρμα με την ερμηνεία της στον 20ό αιώνα. Σήμερα, η όπερα επιστρέφει στην Αθήνα με μία ακόμα σπουδαία Ελληνίδα υψίφωνο, την Δήμητρα Θεοδοσίου, που έχει ερμηνεύσει τον απαιτητικό ρόλο σε πολλές σκηνές και έχει καταγράψει την ερμηνεία της ήδη δύο φορές σε dvd.

Η «Νόρμα» είχε από νωρίς απρόσμενη επιτυχία την Ελλάδα. Τρία χρόνια μετά την πρώτη παρουσίαση της στη Σκάλα του Μιλάνου το 1831, δόθηκε στο θέατρο του Αγίου Ιακώβου -το Σαντζάκομο- της Κέρκυρας. Το 1837 αναφέρεται παράσταση στην Αθήνα, ενώ το 1840 ο στρατηγός Μακρυγιάννης βλέπει την Ρίτα Μπάσσο, πρωταγωνίστρια μιας ακόμα αθηναϊκής παράστασης, να εξευτελίζει τα ιδανικά για τα οποία είχε πολεμήσει: «Το έθνος αφανίστη όλως διόλου… Και τα παιδιά οπού τα στέλνουν να φωτιστούν γράμματα κι’ αρετή… φωτίζονται την τραγουδική και ηθική του θεάτρου, και πουλούνε τα βιβλία τους οι μαθηταί να πάνε ν’ ακούσουνε την Ρίττα Βάσσω την τραγουδίστρα του θεάτρου… Παλαβώσανε οι γέροντες… Το γέρο Λόντο, οπού δεν έχει ούτε ένα δόντι, τον παλάβωσε η Ρίτα Μπάσσο του θεάτρου και τον αφάνισε τόσα τάλαρα δίνοντας κι άλλα πισκέσια». Στην Αθήνα η όπερα έγινε τόσο δημοφιλής ώστε, όπως διαβάζουμε σε εφημερίδα του 1852, η μουσική της να χρησιμοποιείται ακόμα και σε παραστάσεις του θεάτρου Σκιών!

Εθνεγερτική μουσική

Σήμερα η «Νόρμα» θεωρείται όπερα που περιστρέφεται κυρίως -ή και μόνον- γύρω από την πρωταγωνίστρια. Ωστόσο, το κοινό της πρεμιέρας είχε πολύ διαφορετική άποψη. Οι Λομβαρδοί που βρέθηκαν στο υπό αυστριακή κατοχή Μιλάνο άκουγαν τον αρχηγό των Δρυιδών να τραγουδά σε ρυθμό εμβατηρίου ότι «τρομακτικός θεός θα ελευθερώσει τη Γαλατία από τους εχθρικούς αετούς» και εισέπρατταν ένα πολιτικό μήνυμα που σήμερα περνά απαρατήρητο. Στη διασπασμένη Ιταλία των δεκάδων κρατιδίων υπό διάφορους ζυγούς, το κίνημα της απελευθέρωσης και της επανένωσης της χώρας -«Ριζορτζιμέντο»- αναζητούσε παντού αφορμές, προκειμένου να εκφραστεί. Οχι τυχαία, ύστερα από μια αποτυχημένη πρεμιέρα, η «Νόρμα» έγινε άμεσα ιδιαίτερα δημοφιλής σε όλη την ιταλική χερσόνησο, ενώ πολύ σύντομα πέρασε τα σύνορα. Το 1845 ο Ρώσος σύνθετης Μιχαήλ Γκλίνκα αναφέρει πως στην Ισπανία η όπερα ήταν τόσο αγαπητή ώστε να παίζεται στον δρόμο από παιδιά: ο ίδιος είχε παρευρεθεί σε τέτοια αυτοσχέδια παράσταση όπου τη Νόρμα υποδυόταν μία εντεκάχρονη. Περίπου την ίδια εποχή ο Κάρολος Ντίκενς, που επισκεπτόταν την Καρράρα, αναφέρει ανέβασμα της όπερας σε τοπικό θέατρο, όπου τη χορωδία αποτελούσαν εργάτες από τα λατομεία μαρμάρου της περιοχής. Το 1848, χρονιά εξεγέρσεων σε ολόκληρη την Ευρώπη, τα επαναστατικά χορωδιακά της «Νόρμας» υιοθετούνταν συχνότατα κατά τη διάρκεια πατριωτικών διαδηλώσεων στην Ιταλία. Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα η όπερα είχε δοθεί σε 35 χώρες μεταφρασμένη σε 16 διαφορετικές γλώσσες.

Η δύναμη του συναισθήματος

Στις μέρες μας η πολιτική διάσταση της «Νόρμας» σπάνια αναδεικνύεται. Το ενδιαφέρον εστιάζεται κυρίως στην ερμηνεία του πρωταγωνιστικού ρόλου και στις μεγάλες δυσκολίες του. Ποια είναι λοιπόν τα ζητούμενα στα οποία τόσο λίγες τραγουδίστριες έχουν κατορθώσει να ανταποκριθούν στους δυόμισι αιώνες ιστορίας της όπερας; Αναμφίβολα η διάρκεια του ρόλου είναι από τα βασικά προβλήματα. Ομως και άλλες όπερες απαιτούν από την πρωταγωνίστρια να είναι διαρκώς επί σκηνής. Πιο δύσκολο είναι να αποδοθούν με ευγένεια και δωρική αυστηρότητα οι ατέρμονες μελωδικές φράσεις του Μπελλίνι, όπως τις βρίσκει κανείς χαρακτηριστικά στη διάσημη προσευχή της Νόρμας «Αγνή θεά» – «Casta diva»- ή στα ντουέτα με τη νεότερη ιέρεια Ανταλντζίζα. Είναι ακόμα λιγότερες οι τραγουδίστριες που κατανοούν ότι τα ποικίλματα της φωνητικής γραφής του Μπελλίνι δεν είναι διακοσμητικά, αλλά εκφράζουν συναισθήματα και μάλιστα με πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Τρίλιες, κλίμακες και κάθε είδους διανθίσματα επιστρατεύονται, προκειμένου να εκφράσουν θυμό, οργή ή νοσταλγικές αναμνήσεις και τρυφερότητα. Αν όσα προβλέπει η παρτιτούρα αποδοθούν άνευρα ή με διακοσμητικό τρόπο, το συναίσθημα δεν περνά στο κοινό. Η δυσκολία στη «Νόρμα» δεν είναι τόσο να αποδώσει η τραγουδίστρια σωστά όλες τις νότες -κάτι από μόνο του διόλου αμελητέο- όσο το να συλλάβει και να αναδείξει τον χαρακτήρα του ρόλου.

Τα ψέματα και τα πάθη της ιέρειας

Είναι αλήθεια ότι η ίδια η Νόρμα είναι αρκετά σύνθετη προσωπικότητα. Ιέρεια που ηγείται του λαού της, έχει ερωτευτεί τον Ρωμαίο κατακτητή και έχει αποκτήσει δύο παιδιά μαζί του. Στον 20ό αιώνα θα ήσαν τα ξανθά νόθα παιδιά των στρατιωτών της Βέρμαχτ στις κατεχόμενες χώρες. Προκειμένου να μην χάσει τον έρωτά της η Νόρμα προδίδει τον λαό της. Επιστρατεύει ψευδή επιχειρήματα με μόνο στόχο να αποτρέψει την επανάσταση των ταπεινωμένων Γαλατών, αλλά μεταβάλλει αιφνίδια γνώμη και αποφάσεις όταν ανακαλύπτει πως ο αγαπημένος της είναι άπιστος. Οι ανατροπές είναι διαρκείς, οι εναλλαγές συναισθημάτων έντονες και ακραίες. Η Νόρμα καθοδηγείται από τα πάθη της ακόμα και όταν ο άπιστος Ρωμαίος ανθύπατος Πολιόνε πέσει τελικά στα χέρια της. Μόνη της έγνοια είναι να τον κάνει να αρνηθεί την άλλη γυναίκα. Βλέποντας ότι χάνει το παιχνίδι επιχειρεί την τελευταία ανατροπή, που οδηγεί στην τελική κάθαρση: αναλαμβάνει η ίδια την ευθύνη της προδοσίας απέναντι στον λαό της και αναβαίνει στην πυρά, όπου την ακολουθεί ο Πολιόνε.

Ολα αυτά τα απέδωσε με μοναδικό τρόπο η Μαρία Κάλλας στη διάρκεια των δεκαεπτά ετών που ερμήνευε τον ρόλο: από το ασύλληπτης έντασης πορτρέτο που έχει διασωθεί από παραστάσεις στο Μπουένος Αϊρες το 1949 λίγο μετά την πρώτη εμφάνισή της ως Νόρμα στη Φλωρεντία το 1948, ως την εκλέπτυνση και την υπερβατική ποίηση των τελευταίων εμφανίσεών της στο Παρίσι το 1965. Λίγα χρόνια αργότερα με τον ίδιο ρόλο διακρίθηκε για μια σύντομη στιγμή η Ελενα Σουλιώτη, αφήνοντας όμως ένα αποτύπωμα παρουσίας που διαρκεί μέχρι της μέρες μας. Σήμερα, είναι η σειρά της Δήμητρας Θεοδοσίου αφήσει το δικό της στίγμα.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή