Ομολογώ πως ο τίτλος του άρθρου είναι ολίγον ειρωνικός. Αναφέρεται στην επικείμενη συνάντηση του διαστημοπλοίου Rosetta, που πήρε το όνομά του από την περίφημη στήλη της Ροζέτας, με τον αστεροειδή Lutetia, που πήρε το όνομά του από την αρχαία ονομασία του Παρισιού, όταν το 1853 ανακαλύφθηκε από τον Γερμανοεβραίο αστρονόμο Χέρμαν Γκόλντσμιντ (Hermann Goldschmidt), ο οποίος ζούσε τότε στο Παρίσι.
Η στήλη της Ροζέτας, αν και ανακαλύφθηκε το 1799 από Γάλλους στρατιώτες κατά την εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, αντί να μεταφερθεί στη Λουτέτια (δηλ. το Παρίσι) κατέληξε στο εχθρικό Λονδίνο μετά την ήττα των Γάλλων από τα βρετανοτουρκικά στρατεύματα το 1801. Ο τίτλος του άρθρου παίζει με αυτή την ελαφρά ιστορική ειρωνεία, δηλαδή ενώ η στήλη της Ροζέτας δεν πήγε ποτέ στο Παρίσι, το διαστημόπλοιο Ροζέτα θα επισκεφθεί πολύ σύντομα τη Λουτέτια – και μάλιστα θα είναι η πρώτη ανθρώπινη επίσκεψη σε αυτόν τον αστεροειδή.
Το κείμενο της στήλης
Δυο λόγια για τη στήλη της Ροζέτας πριν συνεχίσω με τη διαστημική αποστολή. Το κείμενο που είναι χαραγμένο πάνω της αναφέρεται στην πρώτη επέτειο της ενθρόνισης του Πτολεμαίου του Επιφανούς, τον Μάρτιο του 156 π.Χ. Το κείμενο της στήλης είχε χαραχθεί σε τρία αλφάβητα, το ελληνικό, το ιερογλυφικό και το δημώδες αιγυπτιακό. Με τη βοήθεια του ελληνικού κειμένου ο Γάλλος γλωσσολόγος Ζαν-Φρανσουά Σαμπολιόν μπόρεσε πρώτος να αποκρυπτογραφήσει τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά το 1822.
Η χρήση του ονόματος Ροζέτα γι’ αυτή τη διαστημική αποστολή είναι προφανώς συμβολική. Καθώς ο τελικός προορισμός του διαστημοπλοίου είναι ένας κομήτης (ο 67/Ρ Τσουριούμοφ-Γερασιμένκο, τον οποίο η Rosetta θα συναντήσει το 2014), η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία φιλοδοξεί η αποστολή της αυτή να γίνει το κλειδί της κατανόησης των κομητών, όπως η στήλη της Ροζέτας ήταν το κλειδί της κατανόησης των αιγυπτιακών ιερογλυφικών.
Μεταλλική σύσταση
Ας ασχοληθούμε τώρα με τον άμεσο στόχο της αποστολής, τον αστεροειδή Λουτέτια, που φέρει όπως είπαμε το αρχαίο όνομα του Παρισιού Lutetia Parisiorum, δηλαδή Λουτέτια (της γαλατικής φυλής) των Παρισίων. Η Λουτέτια είναι ένας από τους μεγαλύτερους γνωστούς αστεροειδείς. Μετρήσεις του διαστημικού τηλεσκοπίου Χαμπλ δείχνουν ένα ασύμμετρο σώμα με μήκος 130 χιλιόμετρα και πλάτος και ύψος περίπου 100 χιλιόμετρα.
Οσον αφορά τη σύσταση της Λουτέτιας, από παλαιότερες επίγειες παρατηρήσεις είχαμε καταλήξει ότι πρόκειται για έναν αστεροειδή τύπου Μ, δηλαδή μεταλλικής σύστασης, πλούσιος σε σίδηρο. Ομως, οι πιο πρόσφατες παρατηρήσεις στο υπέρυθρο από το Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο στις Ανδεις, ένα τηλεσκόπιο στη Χαβάη και το διαστημικό τηλεσκόπιο Σπίτσερ, καθώς και παρατηρήσεις στο υπεριώδες από το διαστημικό τηλεσκόπιο Χαμπλ, διαψεύδουν αυτές τις προσδοκίες. Μας λένε ότι πρόκειται μάλλον για έναν τραχύ αστεροειδή τύπου C, μια κατηγορία αστεροειδών που περιέχουν αρκετό νερό και ενώσεις πυριτίου, θείου και οξυγόνου.
Οι μεταλλικοί αστεροειδείς είναι, θα λέγαμε πολιτικολογώντας, «πιο ίσοι από τους ίσους», δηλαδή παρουσιάζουν ενδιαφέρον που πάει πέρα από το καθαρά επιστημονικό ενδιαφέρον σχετικά με τις απαρχές του ηλιακού συστήματος. Οι αστεροειδείς θεωρούμε ότι αποτελούνται από αρχέγονη ύλη και γι’ αυτό αντιμετωπίζονται σαν αγγελιοφόροι του παρελθόντος.
Οι μεταλλικοί όμως αστεροειδείς εκτός από κοσμολογική αξία έχουν και… αγοραία αξία. Υπολογίζεται ότι ένας μικρός μεταλλικός αστεροειδής, διαμέτρου μόλις 2 χιλιομέτρων, περιέχει μέταλλα αξίας τουλάχιστον 20-30 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, δηλαδή σχεδόν 100 φορές το δημόσιο χρέος της χώρας μας! Καθώς οι πρώτες ύλες στη Γη εξαντλούνται και δεν αναπληρώνονται, είναι εύκολα αντιληπτή η στρατηγική σημασία της δυνατότητας εξόρυξης μετάλλων από αστεροειδείς, που ίσως να είναι τα ορυχεία του μέλλοντος.
«Πρόβα τζενεράλε»
Για τη Λουτέτια θα γνωρίζουμε πολύ σύντομα περισσότερα, αφού το Σάββατο, 10 Ιουλίου, η Rosetta θα τη συναντήσει και θα παρατηρήσει από κοντά τη Λουτέτια. Για να προετοιμαστεί γι’ αυτό το σημαντικό ραντεβού, η ESA έκανε τον Μάρτιο μια «πρόβα τζενεράλε» για να επιβεβαιώσει την καλή λειτουργία του συστήματος αυτόνομης πλοήγησης του σκάφους.
Οι επιστήμονες επέλεξαν έναν οιονεί στόχο, ενεργοποίησαν τον «αυτόματο πιλότο» και έλεγξαν την επιτυχία του σκάφους στην προσέγγιση του στόχου. Αν και η πρόβα αφορούσε την πλοήγηση του σκάφους, δοκιμάστηκαν με την ευκαιρία και όλες οι επιστημονικές μετρητικές διατάξεις. Ολα τα αποτελέσματα ήταν άριστα και η επιστημονική ομάδα προσβλέπει με αισιοδοξία στη συνάντηση της 10ης Ιουλίου. Τη μέρα αυτή η Ροζέτα θα πλησιάσει τον αστεροειδή Λουτέτια σε απόσταση 3 χιλιάδων χιλιομέτρων, ταξιδεύοντας με ταχύτητα 54 χιλιάδων χιλιομέτρων την ώρα.
Οι αριθμοί πιστοποιούν την ανάγκη ακρίβειας της αυτόνομης πλοήγησης. Ενα λαθάκι είναι αρκετό για να καλύψει το διαστημόπλοιο την απόσταση που θα το χωρίζει από τον αστεροειδή σε μόλις 3 λεπτά και να συντριβεί επάνω του. Οπως όμως συνέβη και με τη στήλη της Ροζέτας, έτσι και τώρα το διαστημόπλοιο Ροζέτα δεν έχει τελικό προορισμό του τη Λουτέτια. Απλώς «θα της ρίξει μια ματιά» ταξιδεύοντας προς τον κομήτη Τσουριούμοφ-Γερασιμένκο.
* Ο κ. Ιωάννης Α. Δαγκλής είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διαστημικών Εφαρμογών & Τηλεπισκόπησης (Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών), επιστημονικός υπεύθυνος της μετρητικής διάταξης SREM στο διαστημόπλοιο Rosetta.