Ο αγώνας των νεωτέρων δημοκρατιών

Ο αγώνας των νεωτέρων δημοκρατιών

5' 2" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

MARCEL GΑUCΗΕΤ

Η Ανοδος της Δημοκρατίας

μετ.: Αλέξανδρος Κιουπκιόλης

εκδ. Πόλις, 2009

20 Ιουνίου 1789, Βερσαλλίες. Σε μια ύστατη προσπάθεια να δηλώσουν την αντίθεσή τους στον βασιλιά, οι ηγέτες της Τρίτης Τάξης (βιοτέχνες, έμποροι κ.λπ.) συγκαλούν εσπευσμένα έκτακτη συνέλευση. Ελλείψει άλλου χώρου, οι αντιπρόσωποι συγκεντρώνονται στο Σφαιριστήριο. Η αίθουσα γεμίζει ασφυκτικά, η ένταση είναι διάχυτη. Φωνές, πάθος, αλλά και σύμπνοια απόψεων. Δίνεται ο περίφημος «Ορκος του Σφαιριστηρίου». Είναι η πρώτη στιγμή έμπρακτης αντίστασης στον Λουδοβίκο τον 16ο στην εξουσία του ενός στην ισχύ του κυρίαρχου βασιλιά θεού.

Αυτός ο πίνακας με θέμα τον όρκο των επαναστατών κοσμεί το εξώφυλλο του πρόσφατα μεταφρασθέντος στα ελληνικά «Η Ανοδος της Δημοκρατίας». Η επιλογή είναι αναντίρρητα καίρια. Για τον συγγραφέα του έργου Marcel Gauchet -κορυφαίο Γάλλο φιλόσοφο και έναν από τους πλέον τολμηρούς μελετητές της νεωτερικής ιστορίας- η Γαλλική Επανάσταση ορίζει, διαμορφώνει και οροθετεί τη δημοκρατία των νεωτέρων, υπονομεύοντας ριζικά το κυρίαρχο μοναρχικό οικοδόμημα, αλλά και κυρίως επαναπροσδιορίζει τη σχέση μεταξύ πολιτικής και θρησκείας.

Παράδοξο

Το «Η Ανοδος της Δημοκρατίας» συνιστά ένα από τα πλέον ώριμα έργα του Marcel Gauchet και ένα είδος επιτομής των όσων πρεσβεύει ως διανοητής. Σε αυτό καταπιάνεται με τη νεωτερική δημοκρατία και την κρίση που αυτή διέρχεται στην εποχή μας. Στην αφετηρία του συλλογισμού του τοποθετεί το παράδοξο της δημοκρατίας των ημερών μας: από τη μια πλευρά εμφανίζεται αδιαφιλονίκητη, έχοντας πλέον επιβληθεί στέρεα, κι από την άλλη, την ίδια ακριβώς στιγμή, αποδεικνύεται πρόδηλα αδύναμη και ισχνή.

Στην προσπάθειά του να κατανοήσει τη φύση και τα ειδοποιά γνωρίσματα της σύγχρονης δημοκρατίας, ο Gauchet προκρίνει έναν στοχασμό ριζωμένο στην πραγματικότητα. Μια φιλοσοφία, η οποία συνομιλεί με την Ιστορία και δύναται όπως ο ίδιος υποστηρίζει να διεισδύσει πέρα από την απατηλή διαύγεια των φαινομένων, αναιρώντας, όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο, επικρατούσες αντιλήψεις και βεβαιότητες.

Για τον Gauchet, η νεωτερική περίοδος ταυτίζεται με τη χειραφέτηση του (δυτικού) ανθρώπου από τη θρησκεία. Είναι η εποχή της αυτονομίας. Η ιστορική εκείνη περίοδος κατά την οποία οι ανθρώπινες κοινωνίες απελευθερώνονται από τα δεσμά του θεϊκού νόμου και από την υποταγή στους θεούς.

Ωστόσο, σύμφωνα πάντα με τον Gauchet, οι αυτόνομες νεωτερικές κοινωνίες θα παραμείνουν για αρκετά ευρύ χρονικό διάστημα δέσμιες της θρησκείας σε επίπεδο αναπαραστάσεων, δομών και πολιτικής οργάνωσης. Γι’ αυτό, επισημαίνει, οι κοινωνίες της αυτονομίας φωτίζονται και γίνονται κατανοητές μόνον εάν εξετάσουμε την πραγματική -φανερή ή άδηλη- σχέση τους με τη θρησκεία.

Εντός αυτού του πλαισίου, η δημοκρατία των Νεωτέρων συνιστά, σύμφωνα με τον Gauchet, την ενότητα μιας πολλαπλότητας. Πρόκειται, πιο συγκεκριμένα, για ένα μεικτό πολίτευμα, το οποίο διαμορφώνουν διαμέσου των αλληλεπιδράσεών τους η πολιτική, το δίκαιο και η ιστορία.

Η πολιτική σχετίζεται με την επιβολή μιας συγκεκριμένης μορφής πολιτικής κοινότητας: του έθνους κράτους. Το δίκαιο συναρτάται με τη δεσπόζουσα θέση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, τα οποία συνιστούν ταυτόχρονα μια αρχή νομιμότητας, αλλά και έναν κανόνα νομικής συγκρότησης των κοινωνιών. Και τέλος, η ιστορία αφορά στην ανάδειξη ενός νέου τρόπου οργάνωσης της συλλογικής δράσης και της ύπαρξης των κοινοτήτων μέσα στον χρόνο, αλλά και κυρίως του προσανατολισμού τους προς το μέλλον.

Οι τρεις αυτές συνιστώσες μεταφράζουν και συγκεκριμενοποιούν, η καθεμία στη δική της τάξη, την κυριότερη ιδιότητα της σύγχρονης δημοκρατίας, ήτοι την αυτονομία. Αποτελούν χωριστά, αλλά και αξεδιάλυτα, τους φορείς και αγωγούς της χειραφέτησης από το θείο, συνιστούν τα μέσα ανατροπής της αρχαίας οικονομίας της εξάρτησης από τον Θεό, προσφέρουν σάρκα και οστά στην ελεύθερη βούληση των ανθρώπων και στη δυνατότητά τους να αυτοκυβερνώνται.

Ανταγωνιστικές

Εν τούτοις -και εδώ βρίσκεται το κλειδί για την κατανόηση της σημερινής κρίσης- οι εν λόγω διαστάσεις παραμένουν, σύμφωνα με τον Γάλλο διανοητή, ανταγωνιστικές μεταξύ τους. Η συνάρθρωσή τους εμφανίζεται ελλιπής και ο «γάμος» τους θυελλώδης. Καθότι, κάθε μία επιδιώκει την καθολική κυριαρχία για τον εαυτό της, αποφεύγοντας να περιοριστεί στην εξουσία που διαθέτει στη δική της σφαίρα επιρροής. Ετσι, άλλοτε τα δικαιώματα του ανθρώπου απαξιώνουν κάθε έννοια συλλογικής δράσης, άλλοτε ο προσανατολισμός προς το μέλλον και την πρόοδο υποσκάπτοντας την παράδοση, την κοινότητα ή τα δικαιώματα, άλλοτε -τέλος- το συλλογικό γιγαντώνεται και λαμβάνει «ολοκληρωτικές» μορφές με γνωστές και αδήριτες συνέπειες.

Αυτός ο αδιάλειπτος ανταγωνισμός για το μονοπώλιο της ισχύος μεταξύ πολιτικής, δικαίου και ιστορίας συνιστά, για τον Gauchet, το διηνεκές πρόβλημα της δημοκρατίας, απομακρύνοντάς την από τον εαυτό της. Αυτό το συνεχές παιχνίδι αντιπαράθεσης είναι μοιραία το θεμελιώδες πρόβλημα του νέου απομαγευμένου κόσμου.

Συγκεφαλαιώνοντας, «Η Ανοδος της Δημοκρατίας» συνιστά ένα συναρπαστικό φιλοσοφικό χρονικό για τη δημοκρατία των νεωτέρων. Η ρηξικέλευθη, καλειδοσκοπική και διεισδυτική ανάλυσή του Gauchet μάς βοηθά να αντιληφθούμε τόσο τα μυστικά της εξέλιξης της δημοκρατίας, όσο και το ότι είμαστε πλέον αμετάκλητα μόνοι. Απαλλαγμένοι από κάθε βαρίδι ετερονομίας (θρησκεία, κοινότητες κ.λπ.), υποταγμένοι μόνον στην ελεύθερη αυτοδιάθεσή μας και γνήσιοι φορείς ενός δημοκρατικού φονταμενταλισμού, εμείς, οι πολίτες των σύγχρονων «ασθενών» δημοκρατιών, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τον ίδιο μας τον εαυτό. Αυτόν ακριβώς τον εαυτό καλούμαστε να επανεφεύρουμε, σταθμίζοντας εκ νέου τις συλλογικές και ατομικές του επιδιώξεις. Η ικανότητα και η «τέχνη» που θα επιδείξουμε σε αυτή τη δοκιμασία θα κρίνει και την τύχη της πολυπόθητης δημοκρατίας.

Ο φιλόσοφος Marcel Gauchet

Ο Marcel Gauchet γεννήθηκε το 1946 στο Poilley. Σπούδασε Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Caen και υπήρξε μαθητής του Claude Lefort. Παρά την αναμφίβολη επιρροή του δασκάλου και μέντορά του, ο Gauchet αποφασίζει από πολύ νωρίς να ακολουθήσει μια μοναχική και ανεξάρτητη φιλοσοφική πορεία.

Μετά τον Μάη του ’68 απομακρύνεται οριστικά από τον μαρξισμό, διατηρώντας ταυτόχρονα τις αποστάσεις του από το σύνολο των τότε κυρίαρχων αριστερών ρευμάτων. Τα χρόνια της «αυτονομίας» θα είναι δύσκολα. Η ακαδημαϊκή πορεία επιβάλλει τον συμβιβασμό και ο Gauchet μοιάζει να έχει γεννηθεί σε λάθος εποχή. Ωστόσο, οι ευκαιρίες δεν θα αργήσουν να εμφανιστούν. Το 1977 ιδρύει μαζί με τους Clartre, Lefort και Καστοριάδη το περιοδικό Libre. Τρία χρόνια αργότερα αναλαμβάνει τη θέση του διευθυντή σύνταξης της επιθεώρησης Le Debat και γίνεται δεκτός στο Κέντρο Πολιτικών Ερευνών Raymond Αron.

Εκεί, ανάμεσα σε διανοητές που τοποθετούνται δεξιά και αριστερά του ιδεολογικού κέντρου, ο Gauchet θα βρει ένα ιδανικό περιβάλλον για την περαιτέρω ανάπτυξη της φιλοσοφικής του σκέψης. Είναι η εποχή όπου ο σιωπηλός Gauchet αποκτά φωνή και δημόσια παρουσία. Σήμερα, διαθέτοντας σειρά σημαντικών έργων στο ενεργητικό του, είναι διευθυντής σπουδών και διδάσκει στην Ανώτατη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών (EHESS).

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή