Οι τηλεοπτικές εικόνες που εξάγει η Τουρκία στην Ελλάδα καταρρίπτουν ρεκόρ θεαματικότητας τον τελευταίο καιρό. Υπάρχει όμως και μια άλλη όψη της σύγχρονης Τουρκίας, αυτή του κινηματογράφου της, που είναι εξαιρετικά δημοφιλής σε ένα ευρύ κοινό σινεφίλ. Στα σίριαλ, όπου παραλλάσσεται ποικιλοτρόπως το μελό, η Τουρκία αναζητεί αγχωτικά ένα ευρωπαϊκό προσωπείο. Στις ταινίες των ανήσυχων σκηνοθετών της καταξιώνεται ως μια υπολογίσιμη κινηματογραφική δύναμη της Ευρώπης. Ο Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν («Τρεις πίθηκοι») περιγράφει την τραγικότητα του ανθρώπου όσο κανείς άλλος Δυτικός σκηνοθέτης των ημερών μας. Ο Φατίχ Ακίν («Η άκρη του ουρανού») χτίζει την πιο στέρεη γέφυρα που οδηγεί την αντιφατική Τουρκία κατευθείαν στην καρδιά της επίσης αντιφατικής Ευρώπης. Ο Σεμίχ Καπλάνογλου, που επιτέλους θα γνωρίσουμε χάρη στο «Μέλι», τοποθετεί το ρεαλιστικό δράμα, ατομικό ή συλλογικό, μέσα σε ένα «μυστικισμό» της φύσης.
Στο «Μέλι» ανιχνεύεται o ιδιαίτερος κόσμος ενός εξάχρονου, του Γιουσούφ, που ζει σε ένα απομακρυσμένο σπίτι στις παρυφές ενός δάσους. Ο πρόλογος της ταινίας είναι σαν μια επιτομή του θρίλερ, λακωνική όσο δεν γίνεται. Ο πατέρας του Γιουσούφ, ένας μελισσοκόμος, αναρριχάται με ένα σχοινί σε ένα πανύψηλο δέντρο. Το κλαδί που τον βαστάζει αρχίζει να τσακίζεται. Το θρίλερ τελειώνει και αρχίζει η αφήγηση της ιστορίας του μικρού Γιουσούφ που καλύπτει χρονικά την πρώτη τάξη στο δημοτικό σχολείο.
Το κέντρο βάρους στο «Μέλι» είναι ο ίλιγγος του πατέρα όταν κοιτάζει ψηλά, στις κορυφές των δέντρων και στον ουρανό, αναζητώντας τις μέλισσες που χάνονται και ο θαυμασμός του παιδιού όταν μαθαίνει από τον πατέρα του να ψάχνει το βάθος της ζωής στα ταπεινά καθημερινά πράγματα και στα μυστήρια της φύσης. Το κλαδί τρίζει επικίνδυνα καθώς ο πατέρας αποκτά τα χαρακτηριστικά ενός αναχρονιστικού κινηματογραφικού ήρωα. Παράλληλα, η γλώσσα κεκεδίζει καθώς ο Γιουσούφ αγωνιά να διαβάσει φωναχτά για να ενταχθεί φυσιολογικά στη μικροκοινωνία του σχολείου. Η γλώσσα του απελευθερώνεται μόνον όταν ψιθυρίζει. Ο Γιουσούφ διδάσκεται από τον πατέρα του να αφουγκράζεται τη φύση και να συντονίζεται με τους ήχους και τις γεύσεις της. Διδάσκεται, επίσης, να φυλάει τα όνειρά του σαν χρυσό.
Στην εποχή μας, όπου ο κόσμος γίνεται τρίμματα για να επανενωθεί τεχνητά σε ένα παγκόσμιο δίκτυο, έχει ιδιαίτερη αξία η αντίληψη περί ενότητας που συμπυκνώνεται στο «Μέλι».
Η ταινία βραβεύθηκε με τη Χρυσή Αρκτο στην τελευταία Μπερλινάλε.
Φτιάχνουμε μύθους γιατί χάσαμε την ουσία μας
Ο Σεμίχ Καπλάνογλου δεν χρησιμοποιεί άρθρα στους τίτλους των ταινιών της τριλογίας του Γιουσούφ που τον έμπασε στα ευρωπαϊκά κινηματογραφικά σαλόνια. «Μέλι» (2010), «Γάλα» (2008), «Αυγό» (2007) είναι τρεις σταθμοί στον χρόνο, σε ένα ταξίδι με προορισμό τα παιδικά χρόνια ενός ευαίσθητου νέου που έγινε ποιητής.
Το «Μέλι» θα ανοίξει επίσημα το Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου την ερχόμενη Τετάρτη. Ο Τούρκος σκηνοθέτης, ο οποίος θα παραβρεθεί στην πρεμιέρα, μιλάει στην «Κ» για την ταινία του.
– Στο «Μέλι», όπου το φυσικό τοπίο αποπνέει την αίσθηση ενός επίγειου παραδείσου, επιστρέφετε στο παρελθόν χωρίς νοσταλγία. Τι είναι αυτό που σας γυρίζει πίσω;
– Ηθελα να δείξω ότι μια ζωή σαν και αυτή στο «Μέλι» είναι δυνατόν να υπάρχει, πως ό, τι αφήσαμε πίσω μας δεν είναι χαμένο ή εξαφανισμένο. Ολα αυτά δεν αφορούν τη νοσταλγία, γιατί στη νοσταλγία δεν υπάρχει καμιά ελπίδα. Εγώ, αντίθετα, πιστεύω πως μια τέτοια ζωή είναι εφικτή και σήμερα.
– Στην πιο μέινστριμ ταινία της εποχής μας, στο φουτουριστικό Avatar, το Χόλιγουντ κατασκεύασε την εικόνα ενός χαμένου παραδείσου. Τι θα λέγατε για τους σύγχρονους μύθους;
– Δεν πιστεύω ότι ο παράδεισος χάθηκε ποτέ. Είδα το Avatar, είναι ενδιαφέρον κατά κάποιον τρόπο, ιδιαίτερα η ψευδαίσθηση που δημιουργείται από την τεχνολογία 3D. Οταν ο άνθρωπος χάνει την ουσία του, χάνει την πραγματικότητά του επίσης. Τότε, φτιάχνει ένα φανταστικό κόσμο από αυτό που άφησε πίσω του. Θα πρέπει να ανακαλύψει ξανά τον εαυτό του και να οριστεί ξανά στη σύγχρονη ζωή μέσα στην κουλτούρα από την οποία προέρχεται. Φτιάχνουμε μύθους γιατί χάσαμε την ουσία μας.
– Η φόρμα της ταινίας σας είναι απλή, θα λέγαμε πυκνή, και αποπνέει μια πνευματικότητα που σπάνια συναντάμε στις ταινίες σήμερα. Πιστεύετε ότι αυτή η πνευματικότητα έχει χαθεί από τη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου;
– Οχι. Γι’ αυτούς που βλέπουν πάντα υπήρχε και πάντα θα υπάρχει. Το αντίθετο θα ήταν αδιανόητο.
– H παγκοσμιοποίηση έφερε την κουλτούρα της Ανατολής κοντά στην κουλτούρα της Δύσης ή τις απομάκρυνε ακόμα περισσότερο;
– Η παγκοσμιοποίηση ανάμεσα στα άλλα φέρνει και το τέλος πολλών πολιτισμών, καθώς είναι ένα κίνημα που απλώνεται από τη Δύση προς την Ανατολή. Οι γλώσσες του κόσμου αποδυναμώνονται πολύ γρήγορα. Πιστεύω ότι υπό τις τρέχουσες περιστάσεις, όπου όλοι μιλούν αυτή τη μία γλώσσα και οδηγούνται προς αυτή τη μία κουλτούρα, θα πρέπει να προστατέψουμε τον δικό μας πολιτισμό, τη δική μας παράδοση και γλώσσα. Αλλιώς ο κόσμος θα γίνει ένα βαρετό και μονότονο μέρος για να ζει κανείς.
– Το παιδί στο «Μέλι» είναι σαν ένας συνδετικός κρίκος που ενώνει δύο σιωπές: του πατέρα και της μητέρας. Εάν ισχύει αυτό, στον πυρήνα της οικογένειας υπάρχει ένα τραύμα;
– Οι δύσκολες συνθήκες και η χειρωνακτική δουλειά φτιάχνουν ένα τρόπο ζωής σαν και αυτόν που περιγράφω στην ταινία. Οι άνθρωποι που έχουν μια διαρκή επαφή με τη γη και τη φύση ίσως δεν βρίσκουν τόσο πολλά για να κουβεντιάζουν συνεχώς, όπως οι άνθρωποι στις πόλεις.
Αποτυπώνω τη ζωή στη σημερινή Τουρκία
– Η σύγχρονη Τουρκία αντανακλάται στις ταινίες σας;
– Προσπάθησα να αποτυπώσω τη σύγχρονη επαρχία της Τουρκίας, ιδιαίτερα στο «Αυγό» και στο «Γάλα». Το «Μέλι» είναι λίγο πιο αγροτικό. Είναι η εξοχή που δεν έχει εξελιχθεί σε επαρχία. Και στις τρεις ταινίες αποτυπώνονται διαφορετικοί τρόποι ζωής στη σημερινή Τουρκία.
– Ποια εικόνα από την σημερινή Τουρκία θα ήταν αναλλοίωτη έπειτα από 100 χρόνια;
– Ελπίζω η εικόνα μιας Τουρκίας όπου γλώσσες πεποιθήσεις και στάσεις ζωής θα κυκλοφορούν ελεύθερα.
« Επίσημη πρεμιέρα για το «Μέλι» στο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, στον «Απόλλωνα» στις 21/10. Από τις 22/10 θα προβάλλεται στο εμπορικό κύκλωμα.
Ανοιχτή συζήτηση του Σεμίχ Καπλάνογλου με το κοινό στον «Ιανό», στις 22/10, στις 12 μ.