ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΧΟΥΡΜΟΥΖΗΣ
Ο Τυχοδιώκτης βασισμένος στον Χουρμούζη
σκην.: Βασίλης Παπαβασιλείου
Θέατρο: Εποχή 20.06 (Πειραιώς 260, Φεστιβάλ Αθηνών)
«Εσβέσθη ό, τι άγιον· δεσπόζει το χυδαίον, / οσμή πτωμάτων έλαβε την θέσιν των ανθέων. / Αντί θρησκείας, ο χρυσός· αντί οικογενείας / Της Αφροδίτης ο ναός, το αίσχος της νοθείας. / Κι έπεσαν, όλα έπεσαν· το παν εις τέφραν κείται· / υψούνται μόνον Τράπεζαι και μόνον Τραπεζίται»
ΑΧΙΛΛΕΥΣ ΠΑΡΑΣΧΟΣ
«Ποιήματα», 1881
Ο κατά πολλούς Μιχαήλ (και επί το ορθόν: Μιλτιάδης) Χουρμούζης (1801-1882) συνιστά, δυστυχώς εκ των υστέρων, μια από τις λαμπρότερες μεταπελευθερωτικές μας φυσιογνωμίες. Στη δεκαετία 1830-40, εν μέσω του Μάτεσι, του Βυζάντιου και του Ραγκαβή, γράφει, έστω κατά το μολιερικό πρότυπο, τις σατιρικές ηθογραφικές κωμωδίες του, που μαστιγώνουν ανελέητα την ηθική έκπτωση των νεοαπελευθερωμένων συμπολιτών του, την ξενομανία τους, τη διαφθορά και τις πελατειακές σχέσεις, την τάση τους για εύκολο πλουτισμό: ο «Λεπρέντης», «ο Τυχοδιώκτης», ο «Χαρτοπαίκτης», «Ο υπάλληλος» είναι σπαρταριστά κείμενα (μαζί με την παράφρασή του του αριστοφανικού «Πλούτου»), κείμενα των οποίων τη μεν θεατρική ανάσταση και απόλαυση οφείλουμε εν πολλοίς στον Σπύρο Α. Ευαγγελάτο, τη δε πληρέστερη φιλολογική ανάλυση στον προκάτοχο της στήλης εξαιρετικό φιλόλογο Τάσο Λιγνάδη (με το βιβλίο του «Ο Χουρμούζης»)
Γεννημένος στο νησάκι της Κωνσταντινούπολης Αντιγόνη, ο θερμός αυτός πατριώτης πολέμησε από νωρίς (1821) στην Κρήτη κι αργότερα, ως βουλευτής, επίσης σφοδρά πολέμησε τον Οθωνα και τη βαυαροκρατία. Πριν επιστρέψει απογοητευμένος στην πατρίδα του, θα λάβει ποικίλες διοικητικές θέσεις στη Λαμία (και πικρίες). Εκλέγεται, τέλος, βουλευτής Φθιώτιδος μέχρι το 1856. Το 1854 μάλιστα γίνεται αντιπρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, ενώ συνεχίζεται επί μακρόν η διαμάχη του με τον Σπυρομίλιο. Αυτήν ακριβώς την περίοδο «της Λαμίας» (1836-1856) φωτίζει υποδειγματικά ο σχετικός τόμος που εξέδωσε το ΔΗΠΕΘΕ Λαμίας το 2004, επί διευθύνσεως Σκουρολιάκου, με φροντίδα του αξιόλογου τοπικού φιλόλογου Δημ. Θ. Νάτσιου. Απόκτημα το βιβλίο αυτό, καταδεικνύει πόσους αγώνες και με τι πυρφόρες αγορεύσεις υπερασπίστηκε ο Χουρμούζης την αντιαυταρχική παιδεία, το δίκαιο, την ελευθεροφροσύνη. Ο «Τυχοδιώκτης» (1835) είναι το δριμύ κατηγορητήριο του συγγραφέα εναντίον παντός οθωνικού κηφήνα που, με όπλο τη λωποδυσία και τη ρουσφετολογία, παραμερίζει βάναυσα κάθε Ελληνα αγωνιστή και πατριώτη.
Οσα είπα ώς τώρα, παρακαλώ, εν όψει της παράστασης του κ. Παπαβασιλείου, να τα ξεχάσετε αμέσως. Ο λαμπρός αυτός πνευματικός άνθρωπος συχνά παγιδεύεται στις θεωρητικές του εμπνεύσεις. Θεωρεί πως ό, τι για κείνον είναι σαφές, διαυγές και έγκυρο είναι και για τους θεατές του. Διάβασα προσεκτικά τη συνέντευξή του στο πρόγραμμα του Ελληνικού Φεστιβάλ και θαύμασα -συμφωνώντας- τις απόψεις του για τις υποθηκευμένες τύχες και τις κακοδαιμονίες μιας Ελλάδας που «ελευθερώθηκε» μόνον ως ανάχωμα των ξένων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Πάνω σ’ αυτό το ιδεολόγημα -και σε άλλα σχετικά- σκέφτηκε να ενώσει τον «Τυχοδιώκτη» με την 25η Μαρτίου του 2021, όπως η τελευταία θα αντικρίσει το ζοφερό τωρινό 2010. Ωραία ιδέα. Αλίμονο όμως! Μόνο κάποιες επικαιρικές αναφορές του ιδίου ως raisonneur της παράστασης -σε, πράγματι, επίτηδες αστεία αγγλικά- μπόρεσαν να κατέβουν στο κοινό και να το φαιδρύνουν. Ο όσος «Τυχοδιώκτης» μουτζουρώθηκε καθώς μιλήθηκε και παίχτηκε ασυνάρτητα, με φωνασκίες, κυβιστήσεις και ζαλιστική κινησιολογία των ρόλων μέσα από τροχήλατα αμαξίδια. Η καθαρεύουσα, βέβαια, ειπωμένη και από άβολες θέσεις, επέτεινε τη σύγχυση κι έτσι, δυστυχώς, ό, τι στον νου και στην καρδιά (ναι, σίγουρα στην καρδιά) του κ. Παπαβασιλείου ήταν εθνική οδύνη και βαθιά συγκίνηση, έμεινε επιεικώς αμετάδοτο στον κόσμο.
Λυπούμαι ειλικρινά που γράφω έτσι γι’ αυτόν τον άνθρωπο ο οποίος, στο τέλος, πράγματι με καθήλωσε διαβάζοντας ως ύμνο το ποίημα «Εις την οδόν των Φιλελλήνων» του Ανδρέα Εμπειρίκου. Λυπούμαι, γιατί τη θεατρική παιδεία, τη γλωσσομάθεια και τις εν γένει γνώσεις του, τις οποίες σέβομαι και τιμώ ιδιαίτερα, ελάχιστοι πια διαθέτουν σε αυτόν τον τόπο.