Στην εκπνοή της πρώτης δεκαετίας της χιλιετίας οι Ελληνες κινηματογραφιστές επιστρέφουν στο σπίτι, στη θεματολογία της οικογένειας, αναζητώντας μια εικόνα της Ελλάδας του 2010. Οι ήρωές τους είναι συνήθως μόνοι. Βιώνουν τραυματικά τον έρωτα, την ενηλικίωση, την ένταξή τους σε μικρές ή μεγάλες ομάδες. Η γενιά της εργασιακής απορρύθμισης, του facebook, του εξελιγμένου iphone, της εξοικείωσης κι αποδοχής του «τρίτου φύλου», ζει τις μικρές και τις μεγάλες τραγωδίες της αντιφατικά μέσα από τη διαρκή ψευδαίσθηση μιας αέναης επαφής, που βαπτίστηκε τεχνηέντως «επικοινωνία» για να κρύψει την πραγματική μοναξιά πίσω από μια τεχνητή ευφορία. Το «τέρας» της οικογένειας είναι πάντα εδώ, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, για να στηρίξει βιοποριστικά την παρατεταμένη εφηβεία της ακόμη και μετά το ψυχολογικό όριο των 30. Το ίδιο «τέρας» σε πολλές περιπτώσεις την έχει ήδη καταπιεί, συντηρώντας έναν κύκλο «ανθρωποφαγίας».
Η σημερινή επιστροφή στην οικογένεια πιστοποιεί μια κυρίαρχη τάση απεμπλοκής της ελληνικής ταινίας από ό,τι τη χαρακτήρισε στο παρελθόν και κυρίως κατά τη δεκαετία του ’80. Οι Ελληνες κινηματογραφιστές δυσφορούν απέναντι στο κραυγαλέα υπαρξιακό ή ιδεολογικό και στρέφουν το βλέμμα τους στον πυρήνα της ελληνικής κοινωνίας αναζητώντας σημεία αναφοράς για τους ήρωές τους και για τους ίδιους.
Η «Χώρα προέλευσης», το «Attenberg», ο «Μαχαιροβγάλτης», αλλά και οι ευχάριστες περυσινές εκπλήξεις της «Ακαδημίας Πλάτωνος», του «Κυνόδοντα» και της «Στρέλλας», θα μπορούσαν να ιδωθούν σαν μυθοπλασίες απόγνωσης, σύγχυσης, συσσωρευμένης οργής, διάλυσης, αναζήτησης ταυτότητας, αλλά και σύνθεσης μιας νέας κατάστασης πραγμάτων στην οποία το φύλο, η οικογένεια και η πατρίδα είναι ρευστές έννοιες. Η ιδιαιτερότητά τους είναι η μετακίνηση από το συλλογικό στο ατομικό, ο τρόπος που περιγράφεται η αποσύνθεση του παλιού, καθώς και η περιφρόνηση ενός τρόπου παραγωγής που επί σειρά ετών στηρίχτηκε στην «επετηρίδα» του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου.
Το φθινόπωρο της μεγάλης κρίσης έχει και μια όψη που θυμίζει άνοιξη για έναν κινηματογράφο, που αν μη τι άλλο αντιδρά με εξαιρετικά αντανακλαστικά απέναντι στους σπασμούς της ελληνικής κοινωνίας. Την ερχόμενη Πέμπτη κάνει πρεμιέρα στην Αθήνα η «Χώρα προέλευσης» και έπεται ύστερα από δύο εβδομάδες ο «Μαχαιροβγάλτης». Και οι δύο ταινίες επιχειρούν μια «τερατοποίηση» του μύθου της ελληνικής οικογένειας.
Μικρές ιστορίες για ένα κλουβί
Στον «Μαχαιροβγάλτη» του Γιάννη Οικονομίδη ένας παράλογος φόβος κατατρώει τα σωθικά της μικροαστικής οικογένειας σε ένα λαϊκό προάστιο της πόλης. Ενας πενηντάρης που δεν έχει παιδιά είναι υπερπροστατευτικός με τα δύο… σκυλιά του. Δύο καλοαναθρεμμένα ντόμπερμαν, που, αντί να φυλάνε το αφεντικό τους, βρίσκονται φυλακισμένα σε ένα ατσαλένιο κλουβί στην πυλωτή ενός διώροφου. Ο Ελληνάρας είναι στα πρόθυρα της ψύχωσης: πιστεύει πως θα του φoλιάσουν τα σκυλιά και φέρνει στο σπίτι του έναν άνεργο ανιψιό από την Πτολεμαΐδα για να φυλάει τα ντόμπερμαν.
Ο νεοφερμένος, που μέχρι χθες ήταν ένας «αδέσποτος σκύλος», ξεροσταλιάζει μπροστά απ’ τα κλουβιά και τις ελεύθερες ώρες του τις περνάει στα προπατζίδικα και στις καφετέριες της περιοχής. Οσονούπω θα απλώσει χέρι στην καταθλιπτική σύζυγο του αφεντικού του…
Σαν πρίκουελ
Ο «Μαχαιροβγάλτης» είναι κάτι σαν πρίκουελ του «Σπιρτόκουτου» και της «Ψυχής στο στόμα» που έκαναν αγαπητό τον Οικονομίδη σε ένα ευρύ κοινό σινεφίλ. Στο πρώτο μέρος της ταινίας ο «αδέσποτος σκύλος» δέχεται την αλυσίδα στον λαιμό. Στο δεύτερο μέρος, είναι σαν να μπαίνει σε μια φανταστική κάψουλα που θα τον μεταφέρει από τον ημιυπαίθριο στο σαλόνι της μικροαστικής ελληνικής οικογένειας. Ο γελοίος ανθρωπάκος μεταλλάσσεται σε μικροαστό και τα κλουβιά παραμερίζονται από την πυλωτή για να τοποθετηθούν στη θέση τους παιδικές κούνιες.
Ο «Κυνόδοντας» του Γιώργου Λάνθιμου είναι μια ιστορία για ένα… δόντι, η οποία εκτυλίσσεται σαν θέατρο του παραλόγου. Ενας μεγαλοαστός μεγαλώνει τα παιδιά του σε συνθήκες που θυμίζουν εκτροφείο καθαρόαιμων σκύλων. Τα παιδιά δεν έχουν βγει ποτέ από τον κήπο και αδημονούν να μάθουν πώς είναι η ζωή πέρα από τον φράχτη. Επικοινωνούν με λέξεις που αντιστοιχούν σε λάθος αντικείμενα ή έννοιες, και έχουν πιστέψει ότι θα είναι έτοιμα να γνωρίσουν τον κόσμο όταν θα πέσει ο κυνόδοντάς τους και στη θέση του θα φυτρώσει άλλος.
Ο χρόνος είναι μια λέξη χωρίς νόημα μέσα σε αυτό το κενό αέρος που έχει δημιουργήσει ο πατέρας – αφέντης για τα παιδιά του. Σταδιακά, η σουρεαλιστική φάρσα μετατρέπεται σε μια ιστορία τρόμου γύρω από την ενηλικίωση και την έξοδο από τον φράχτη.
Σε ένα παρόμοιο θεματικό πλαίσιο με αυτό του «Κυνόδοντα» κινείται και το πρόσφατο «Attenberg» της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγκάρη, που προβλήθηκε στο διαγωνιστικό πρόγραμμα στη βενετσιάνικη Μόστρα. Η οικογένεια και εδώ είναι δυσλειτουργική. Η μητέρα δεν υπάρχει και ο πατέρας νοσεί θανάσιμα. Εν αναμονή του μοιραίου, η 23χρονη κόρη, η οποία παραμένει παρθένα, μαθαίνει λεπτομέρειες για το σεξ από μια φίλη της.
Αισθήματα, όχι αίμα
Η «Χώρα προέλευσης» του Σύλλα Τζουμέρκα είναι σαν μια υπαρξιακή κραυγή από σημερινούς 20άρηδες ή 30άρηδες.
Η παθολογία της παραδοσιακής ελληνικής οικογένειας αφορά το χάσμα των γενεών. Τι φταίει για τη διάλυση και την αποσύνθεση του παλιού, που οδηγεί στην αυτοκτονία το νέο; Η έλλειψη ειλικρίνειας και αληθινής αγάπης. Οι νέοι άνθρωποι δεν μπορούν να διακρίνουν την αλήθεια από το ψέμα στη ζωή τους και στις επιθυμίες τους. Η ίδια η οικογένεια τους έχει ρίξει στάχτη στα μάτια.
Η οικογένεια αποδομείται, παραμένει όμως ένα σταθερό σημείο αναφοράς για ό,τι νέο. Στη σύγχρονη Ελλάδα της «Στρέλλας», η «νέου τύπου» οικογένεια έχει την αυθεντικότητα μιας ταινίας που ονειρεύεται τους ανθρώπους ευτυχισμένους, «χωρίς να βασανίζουν το σώμα τους για να εξαγνίζονται», κατά τoν Ταχτσή. Το περιθώριο των τρανσέξουαλ έρχεται στο προσκήνιο, άλλοτε σαν μελό, άλλοτε σαν τραγωδία κι άλλοτε σαν υπαρξιακό δράμα, για να πάρει θέσεις γύρω από ένα γιορτινό οικογενειακό τραπέζι. Η νέα οικογένεια στην ταινία του Πάνου Κούτρα έχει ως συνεκτικό δεσμό τα αισθήματα. Οι δεσμοί αίματος λειτούργησαν, στο παρελθόν, σαν κατάρα.
Δείτε
Χώρα προέλευσης
Του Σύλλα Τζουμέρκα
Παίζουν: Αμαλία Μουτούση, Ιωάννα Τσιριγκούλη, Θάνος Σαμαράς, Ερρίκος Λίτσης, Γιούλα Μπουντάλη. (Πρεμιέρα στις 21/10)
Μαχαιροβγάλτης
Του Γιάννη Οικονομίδη
Παίζουν: Στάθης Σταμουλακάτος, Μαρία Καλλιμάνη, Βαγγέλης Μουρίκης. (Πρεμιέρα στις 4/11)
Αttenberg
Της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγκάρη
Παίζουν: Αριάν Λαμπέντ, Ευαγγελία Ράντου, Βαγγέλης Μουρίκης (Πρεμιέρα πιθανόν στις 9/12)