Μέχρι πριν από τρία χρόνια, η κατηγορία εφηβικό θέατρο στην Ελλάδα δεν υπήρχε. Οι έφηβοι μπορεί να έβλεπαν παραστάσεις σε κάποιες αθηναϊκές σκηνές τις περισσότερες φορές κάνοντας χαβαλέ ή αντιμετωπίζοντάς τις αδιάφορα γιατί δεν τις ένιωθαν ακριβώς δικές τους. Εφηβικά έργα, που μιλούν για τις αγωνίες τους, για ελλειμματικές σχέσεις, βία, το πέρασμα στην ενήλικη ζωή, τη συμπεριφορά και τη γλώσσα τους, δεν τους είχε γνωρίσει κανείς.
Η πρώτη απόπειρα έγινε με το «Chatroom» και την ομάδα Grasshoper, που εισήγαγε ουσιαστικά το είδος στο ελληνικό θεατρικό τοπίο. Τώρα η Σοφία Βγενοπούλου, σκηνοθέτις και παιδοψυχίατρος, που είχε άλλωστε την ιδέα το 2007, συνεχίζει στο θέατρο του Νέου Κόσμου με το «DNA» του Ντένις Κέλι και ετοιμάζει για αργότερα ένα μικρό φεστιβάλ εφηβικού θεάτρου, ενώ στο «Χώρα» ετοιμάζεται και το «Respect» του Τζακ Θορν από την Τζωρτζίνα Κακουδάκη, σκηνοθέτιδα και θεατροπαιδαγωγό. Στο εξωτερικό τα πράγματα είναι αλλιώς. Το Connections είναι πετυχημένος θεσμός με 17 χρόνια ζωής στο Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας. Ενα πρόγραμμα αρχικά που ξεκίνησε το 1987 μέσα από τα σχολεία και τη συνεργασία των συγγραφέων με τα παιδιά και ως αποτέλεσμα είχε να γραφτούν ενδιαφέροντα κείμενα για το εφηβικό κοινό. Εχοντας γρήγορα αντανακλαστικά, το Εθνικό Θέατρο πήρε τη γενναία απόφαση να κάνει ένα είδος φεστιβάλ με τα έργα που επιλέγονταν και στην πορεία γίνονταν παραγωγές. Ετσι, το εφηβικό θέατρο έφυγε από τα όρια του σχολείου και του παιδιού και πέρασε σε ένα θέατρο με αναγνώριση, παρασύροντας στο πέρασμά του και αναγνωρισμένους συγγραφείς, όπως οι Μαρκ Ρέιβενχιλ, Φίλιπ Ρίνλεϊ, Αλαν Εϊκμπουρν κ. ά., να ασχοληθούν μαζί του. Αλλωστε, οι σημερινοί 16ρηδες είναι το αυριανό κοινό.
Τόσο το «DΝΑ» όσο και το «Respect» είναι καρποί αυτού του θεσμού, με διαφορά ενός χρόνου. Το πρώτο γράφτηκε το 2007 και αναφέρεται σε μια παρέα εννιά παιδιών που παρεκτρέπεται ένα βράδυ, με αποτέλεσμα να εξαφανιστεί ένα μέλος της συντροφιάς. Η ομάδα καλείται να διαχειριστεί αυτό που συνέβη, να πάρει αποφάσεις και να αναλάβει ευθύνες. «Η έμφαση του έργου δίνεται στην ομάδα και στα θέματα που αναδύονται: οι αρχηγοί και πώς αναγνωρίζονται, η μάζα που τους ακολουθεί, η πίεση που ασκείται. Το έργο λέει πως κάθε απόφαση και κάθε επιλογή μας έχει ένα τίμημα. Ακόμη κι αν δεν τιμωρηθείς, θα το πληρώσεις από τον ίδιο σου τον εαυτό», λέει η σκηνοθέτις. Το «Respect», παραγωγής 2008, θυμίζει λίγο τον μύθο της Αντιγόνης. Ενα παιδί έπρεπε να διαχειριστεί την απώλεια του αδερφού του. Δεν καταλαβαίνει ούτε την ηθική του διάσταση ούτε μπορεί να το διαπραγματευθεί συναισθηματικά. Αφήνει το δωμάτιό του και το PC και βγαίνει στην πραγματική ζωή. Πρέπει να θάψει τον αδερφό του στο πεζοδρόμιο, στο σημείο όπου τον βρήκαν νεκρό. Να ζήσει ένα καταιγισμό απίστευτων συναντήσεων. «Ο ήρωας μέσα απ’ όλα αυτά διαπιστώσει πως όχι μόνο δεν τον γνώριζε καλά, αλλά θα ανακαλύψει και τον εαυτό του», σημειώνει η Τζωρτζίνα Κακουδάκη για τη δική της παράσταση, που ανεβαίνει στις 7 Νοεμβρίου.
Ο διδακτισμός είναι εχθρός των παιδιών
Το DNA του Ντένις Κέλι, συμπαραγωγή με το θέατρο του Νέου Κόσμου και υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Ν. Γενιάς, θα στηριχθεί και από μια νέα πρωτοβουλία για το εφηβικό κοινό και τους μαθητές, τα εργαστήρια γραφής.
«Ενα διαδικτυακό εργαστήρι θεατρικής γραφής με 15 σχολεία, που διαθέτουν θεατρολόγους και ομάδες οι οποίες θα συγγράψουν ένα έργο», λέει η Σ. Βγενοπούλου. Θα λάβουν ένα φιτ μπακ, θα ακολουθήσουν δύο επισκέψεις στο σχολείο και τον Μάιο του 2011, σε ένα τριήμερο θα παρουσιαστούν τα έργα στο πλαίσιο ενός μίνι φεστιβάλ εφηβικού θεάτρου. «Το θέμα δεν είναι μόνο τα έργα, αλλά και η διέξοδος των παιδιών μέσω της συγγραφής».
Τι βλέπει από την εμπειρία της; «Ο διδακτισμός, ο στόμφος και η ωραιοποίηση είναι εχθρός. Απωθούν τα παιδιά από το θέατρο. Τα παιδιά χρειάζονται ένα φωτεινό δρόμο, την ελπίδα για επανόρθωση, αλλά όχι με αυτόν τον τρόπο». Ομως πιστεύει στη δύναμη των νέων.
Σκηνοθέτις και παιδοψυχίατρος, δεν της άνοιξαν οι πόρτες αμέσως. Από τα 13 της ονειρευόταν να ταιριάξει και τα δύο. «Αν τα κατάφερα, είναι γιατί βρέθηκα στην Αμερική 24 ετών, σε ανοιχτό περιβάλλον, όπου μπόρεσα να ακολουθήσω τις επιλογές μου». Απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών, με υποειδικότητα Παιδοψυχιατρικής (Νοσοκομείο Mount Sinai Medical Center, Νέα Υόρκη), εκεί σπούδασε και υποκριτική στη Σχολή Stella Adler Conservatory), σκηνοθεσία και δραματουργία στο Πανεπιστήμιο Towson State (Βαλτιμόρη) κ. ά. Επέστρεψε το 2001. Δύσκολη χώρα να στηρίζει κάτι νέο η Ελλάδα, αλλά όλα αυτά δεν απέτρεψαν τη Σοφία Βγενοπούλου. Εχει πολύ πάθος με τους στόχους που βάζει. Πάλεψε για τον χώρο του θεάτρου, είχε συμπαραστάτη της τον Τάσο Μπαντή στα πρώτα της βήματα στο «Εμπρός», όπου έκανε την πρώτη της σκηνοθεσία. «Ολοένα και λιγότερες περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης» του Μάρτιν Κριμ και έπειτα την Κατερίνα Μπερδέκα για να ανεβάσει το «Τσάτρουμ». Εζησε και την αμφιβολία και την καχυποψία, αλλά το πάλεψε. «Αυτό το είδος θεάτρου είναι απαραίτητο να υποστηριχθεί και από το κράτος. Υπάρχει μέλλον σε αυτό και κοινό, αρκεί να μη γίνει εκμεταλλεύσιμο από παραστάσεις που δεν έχουν πίσω τους ούτε την απαραίτητη έρευνα ούτε τη γνώση και την ευθύνη».
Τι λέει για την υπερπροσφορά των νέων παιδιών στο θέατρο. «Διαιωνίζει μια κοινωνία απαθών και αέργων νέων που έχουν δημιουργικό δυναμικό μέσα τους. Ομως, υπάρχει τεράστια ευθύνη για το πώς είναι δομημένη η εκπαίδευση στον χώρο του θεάτρου. Είμαστε μια χώρα χωρίς σχολή σκηνοθεσίας, με σχολές υποκριτικής. Οι νέοι ηθοποιοί βγαίνουν στη ζωή και λόγω της οικονομικής δυσκολίας που αντιμετωπίζουν, δεν μπορούν ούτε να ενημερωθούν ούτε να ταξιδέψουν. Παρ’ όλα αυτά, μπορούν να διεκδικήσουν στον χώρο μια θέση και οικονομική στήριξη. Αυτό που μας λείπει συχνά και λόγω νοοτροπίας είναι η εργατικότητα και η μεθοδικότητα. Οταν είσαι ηθοποιός πρέπει να διαβάζεις 4-5 ώρες την ημέρα, να βλέπεις τις δουλειές των άλλων και να πίνεις λιγότερους καφέδες».
Στη σχολή του «Εμπρός» όπου διδάσκει υποκριτική επαναλαμβάνει συχνά στους μαθητές της: «Γιατί σε ένα τόσο ανταγωνιστικό και δύσκολο επάγγελμα όπως αυτό του ηθοποιού, οι άνθρωποι νομίζουν ότι πρέπει να εργάζονται λιγότερο απ’ όλους;».
Οσο για τα παιδιά της, 11, 6 και 2 ετών, τους λέει πολλές φορές πως θα μάθαιναν περισσότερα πράγματα για τις δυσκολίες της ζωής αν την ακολουθούσαν για λίγες ημέρες στο θέατρο.
Οι νέοι δεν έχουν φοβίες που είχαν άλλες γενιές
Στην παράσταση «Respect» του Τζακ Θορν, που σκηνοθετεί στο θέατρο «Χώρα» η Τζωρτζίνα Κακουδάκη, οι ηθοποιοί είναι νέοι. Ο μικρότερος είναι 21 ετών και ο μεγαλύτερος 25. Το «Respect» επινοήθηκε ως τίτλος για να αντικαταστήσει τον μακάβριο τίτλο «Θάβοντας τον αδερφό σου στο πεζοδρόμιο». «Βλέπετε, αυτό το target group είναι μεταιχμιακό. Πρέπει να πεισθεί ο έφηβος για να πάει στο θέατρο, αλλά και ο ενήλικος που θα τον αφήσει να έρθει», εξηγεί η Τζωρτζίνα Κακουδάκη. Ξεκίνησε την προσπάθεια με τον Αντώνη Γαλέο και την Κατερίνα Μπερδέκα γιατί αυτό το έργο της θύμιζε την Αντιγόνη. Το έργο θίγει θέματα που οι μεγάλοι θεωρούμε ταμπού. Μακάβρια και ζοφερά, όπως ο θάνατος, αλλά μήπως και η τάση στο σινεμά και τη λογοτεχνία με τα βαμπίρ δεν έχει κερδίσει τους νέους;
«Για τους νέους είναι το βασικό ρεπερτόριο. Τα παιδιά είναι ωραίο που έχουν απαλλαχθεί και δεν έχουν τις φοβίες και τις προκαταλήψεις των παλαιότερων. Μιλούν για θέματα άσπρα και μαύρα. Μιλούν για τη ζωή, τη δυστυχία, τον θάνατο, την ευθύνη, την επικοινωνία, τι θέλουν να κάνουν. Εχουν θέματα που δεν έχουν βιωθεί οι λύσεις τους. Αν αυτά τα ερωτήματα έχεις την ευτυχία να μην τα έχεις απαντήσει, τότε η παράσταση αυτή δεν απευθύνεται μόνο σε εφήβους, αλλά στον καθένα που μπορεί να διαπραγματευθεί ένα τέτοιο διάλογο».
Στην παράστασή της η Τζωρτζίνα Κακουδάκη προσπαθεί να βρει μια ισορροπία ανάμεσα στην ποίηση, τη δομή και την πλοκή. «Με τον διδακτισμό δεν δημιουργούμε κώδικα επικοινωνίας. Μπορεί να δουν μια τέτοια παράσταση, αλλά την θεωρούν παλιατζούρα εξ αιτίας της καταπίεσης που νιώθουν. Αυτός είναι και ο κίνδυνος. Να πιέζεται ένας νέος θεατής από ένα νέο ηθοποιό σχεδόν συνομήλικό του».
Αντίθετα από εκείνους που μιλούν και αγωνιούν για το πώς τα παιδιά και οι νέοι μπορούν να αγαπήσουν το θέατρο, εκείνη έχει άλλη άποψη: «Δεν με ενδιαφέρει να αγαπήσει κανείς το θέατρο. Με ενδιαφέρει όταν πηγαίνουν κάπου να μη χάνουν τον χρόνο τους οι άνθρωποι». Ολα αυτά δεν τα λέει έτσι. Χρόνια διδάσκει θέατρο. Από το καλλιτεχνικό Λύκειο του Γέρακα και το Λεόντειο Λύκειο ώς τις δραματικές σχολές, το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πάτρας, το Πανεπιστήμιο Βόλου. Παράλληλα παίζει, όπως θα κάνει σε λίγες ημέρες στο Ιδρυμα Μ. Κακογιάννη στην devised παράσταση «Από την αρχή» (μονόπρακτα του Κρετς) με την Ομάδα epta.
«Η εκπαίδευση με ενδιαφέρει γιατί έχει κοινωνικό περιεχόμενο. Το επάγγελμα είναι κορεσμένο και κατ’ αρχήν είσαι έξτρα. Πρέπει, λοιπόν, να βάλεις κάτω τις δεξιότητές σου, τις συγκυρίες και τις επιθυμίες μαζί. Οι ηθοποιοί πράγματι είναι περισσότεροι από τις ανάγκες της απορρόφησης. Ομως, όποιο παιδί είναι αξιόλογο προχωράει. Δεν εννοώ να έχει το καλύτερο μυαλό. Αλλά να έχει επιθυμία και διάθεση για πολλή δουλειά».