H Χαβίβα Ράιχ πέφτει από τον ουρανό

H Χαβίβα Ράιχ πέφτει από τον ουρανό

3' 43" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Λουκία Δέρβη: «Ομπρέλες στον ουρανό» (εκδ. Μελάνι)

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ. Φαίνεται πως χρειάζεται να επέλθει το πλήρωμα του χρόνου για να αρχίσουν να ανοίγουν, τις ερμητικά, πολλές φορές, κλειστές πόρτες τους, επώδυνα ιστορικά γεγονότα και να περνούν στη δικαιοδοσία της μετάπλασής τους σε μυθιστόρημα, νουβέλα ή διήγημα. Η πολύπλευρη και πολύπτυχη άλλωστε ανάγνωση του παρελθόντος δημιουργεί εχέγγυα για την ορθότερη ερμηνεία του παρόντος και την πρόβλεψη του μέλλοντος. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να ανασηκώνονται τα βαριά πέπλα που κάλυπταν την πιο επώδυνη δεκαετία της ελληνικής Ιστορίας. Τη δεκαετία του 1940. Η ιστορική έρευνα προηγήθηκε, η πεζογραφία ακολούθησε. Βέβαια, οι συγγραφείς της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς είχαν ήδη καταθέσει τον οβολόν τους (Κοτζιάς, Φραγκιάς, Χατζής, Αποστολίδης κ.ά.) με τη διαφορά ότι αυτός ήταν απόρροια του προσωπικού, του άμεσου βιώματός τους. Αντίθετα, οι σημερινοί συγγραφείς δεν έχουν προσωπικά βιώματα από εκείνη τη δεκαετία, πλην εξαιρέσεων (Ατζακάς, Τρικούκης, Γκανάς) κι είναι ακριβώς αυτό που προκαλεί το ενδιαφέρον. Πώς προσεγγίζουν, πώς μεταπλάθουν λογοτεχνικά μια τόσο βαριά και ζόρικη εποχή; Ενα ιδιαιτέρως σκοτεινό και αποσιωπημένο κεφάλαιο της δεκαετίας του 1940 είναι αναμφισβήτητα εκείνο της εξόντωσης των Ελλήνων Εβραίων και προπαντός αυτών της Θεσσαλονίκης. Πρόσφατα άρχισε να ανοίγει και αυτό και ήδη την περασμένη χρονιά είδαν το φως της δημοσιότητας τρία ιδιαιτέρως αξιοπρόσεκτα και τολμηρά λογοτεχνήματα, τα δύο από δόκιμους συγγραφείς (Ρέα Γαλανάκη, Νίκος Δαββέτας) και ένα από μία εκπρόσωπο της νεότατης συγγραφικής γενιάς, την Λουκία Δέρβη.

Η νουβέλα της Λουκίας Δέρβη τιτλοφορείται «Ομπρέλες στον ουρανό», ένας τίτλος φαινομενικά ρομαντικός και ποιητικός αλλά καθ’ όλα τραγικός και συμβολικός για την εβραϊκή Ιστορία του 20ού αιώνα, αφού παραπέμπει σ’ ένα πραγματικό γεγονός. Τον Σεπτέμβριο του 1944, οι Ειδικές Βρετανικές Δυνάμεις, σε συνεργασία με το Εβραϊκό Συμβούλιο, έστειλαν εκπαιδευμένους Εβραίους εθελοντές κομάντος αλεξιπτωτιστές σε διάφορες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και στα Βαλκάνια όπου υπήρχαν ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης σε μια προσπάθεια να σώσουν όσους κρατούμενους μπορούσαν. Μοναδική αλεξιπτωτίστρια, η 32χρονη Εβραιοσλοβάκα Χαβίβα Ράιχ. Οταν οι κρατούμενοι έβλεπαν τα ανοιχτά αλεξίπτωτα στον ουρανό φώναζαν «ομπρέλες στον ουρανό». Η επιχείρηση βέβαια έληξε άδοξα. Οι περισσότεροι αλεξιπτωτιστές συνελήφθησαν από τους ναζί και εκτελέστηκαν. Ανάμεσά τους και η Χαβίβα Ράιχ. Δύο χρόνια αργότερα, «Χαβίβα Ράιχ» ονομάστηκε το πλοίο με το οποίο έφτασαν οι πρώτοι επιζήσαντες Εβραίοι στην Παλαιστίνη.

Τρία στοιχεία ξεχωρίζουν στη νουβέλα της Λουκίας Δέρβη. Οι γνώσεις της για ένα τόσο «κλειστό» ιστορικό κεφάλαιο, ο τρόπος προσέγγισής του και η εντυπωσιακή ικανότητά της να αφηγείται τόσα πολλά και ζόρικα με τόση λιτότητα και οικονομία εκφραστικών μέσων, χωρίς ούτε στιγμή να χάνει το παραμικρό στη σπουδαιότητά του. Την ελληνική εβραϊκή διαδρομή από το φως στο σκοτάδι και πάλι στο φως έστω και με ανεξίτηλες πλέον σκιές αντιπροσωπεύουν δύο Σερραίες εβραιοπούλες, η Μαζάλ και η Σάρα. Η ευτυχισμένη τετραμελής οικογένεια των Σερρών, μετά την είσοδο Βούλγαρων και Γερμανών στην Μακεδονία, θα βρεθεί για να… σωθεί στη Θεσσαλονίκη. Οταν κι εκεί τα πράγματα αρχίζουν να σκοτεινιάζουν, οι γονείς στέλνουν τα δύο κορίτσια στην Αθήνα. Στην αρχή σε ελληνοεβραϊκή οικογένεια, αργότερα στο σπίτι της Αμαλίας, μιας ηθοποιού της Επιθεώρησης, στο Χαλάνδρι, που κάνει τα πάντα, με προσωπικό της κίνδυνο, για να τις σώσει. Και το καταφέρνει. Ο πόλεμος τελειώνει, οι νεαρές μαθαίνουν για τον χαμό όλων των δικών τους στη Θεσσαλονίκη και αποφασίζουν να πάρουν τον δρόμο για την Παλαιστίνη με το πλοίο «Χαβίβα Ράιχ», προσδοκώντας ένα καλύτερο αύριο. Η ιστορία μπορεί να φαίνεται απλή, δεν είναι όμως, γιατί η Δέρβη καταφέρνει με εξαιρετική μαεστρία για σχεδόν νεοσσό στην πεζογραφία (έχει προηγηθεί μια συλλογή διηγημάτων) να μπλέκει πολλές ιστορίες Εβραίων και Ελλήνων ταυτόχρονα με κοινό παρονομαστή την γερμανική κατοχή, η οποία λειτουργεί καταλυτικά για όλους, προπαντός όμως για τους πρώτους.

Η ιστορία των δύο κοριτσιών παρουσιάζεται στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση της Σάρας, ενώ οι άλλες στην τριτοπρόσωπη. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι η ματιά της Δέρβη. Πλήρως αποδραματοποιημένη, ανάλαφρη και σχεδόν εφηβική όπως ταιριάζει στην έφηβη ηρωίδα της, τρυφερή, ρομαντική ενίοτε και ανθρώπινη, παίζει το παιχνίδι των αποχρώσεων και κατορθώνει μέσα από το ελάχιστο, το καθημερινό, το αστείο κάποιες φορές, το τετριμμένο ίσως, να μεγιστοποιεί ένα από τα μεγαλύτερα δράματα της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας. Η Δέρβη επίσης αναδεικνύει και μία ακόμη πλευρά αυτού του σιωπηλού για την Ιστορία μας κεφαλαίου, εκείνη των σχέσεων Ελλήνων Εβραίων και Χριστιανών κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Η συγγραφέας ρίχνει το φως στην θετική πλευρά αυτών των σχέσεων, αφού οι κυνηγημένες ηρωίδες της βρίσκουν καταφύγιο σε μη εβραϊκές οικογένειες. Και, τέλος, ανοίγει και τη σελίδα της συμμετοχής των Ελλήνων Εβραίων στην Εθνική Αντίσταση. Ενα ολιγοσέλιδο βιβλίο με πολλαπλές και καίριες σημάνσεις.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή