Στην έκθεση The Last Newspaper, που φιλοξενεί το New Museum του Μανχάταν, η εφημερίδα έχει την τιμητική της. Και όσον αφορά τον τίτλο -ακούγεται σαν κάποια επική ταινία του στυλ «Ο Τελευταίος των Μοϊκανών»- και όσον αφορά τη θεματολογία και το περιεχόμενο. Αλλά δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Με τη δικαιολογημένη καχυποψία μιας δημοσιογράφου που δουλεύει στον έντυπο Τύπο, υπέκυψα σε αναλύσεις πριν καν ξεκινήσει η επίσκεψη. Τι σημαίνει το «last» αλήθεια; Με ένα ίχνος αισιοδοξίας, η έννοια του «πιο πρόσφατου» ηχούσε ικανοποιητικά μέσα στο κεφάλι μου. Η έννοια του «τελευταίου» όμως, του «τελικού», συνυπήρχε επικίνδυνα.
Η έκθεση ξετυλίγεται σε τρεις ορόφους του εκκεντρικού κτιρίου τής πρόσφατα αναγεννημένης περιοχής της Μπάουερι. Και ο χώρος που φιλοξενεί τα έργα λειτουργεί και ως σημείο συνάντησης δημοσιογράφων, ομιλητών και κοινού, και ως αίθουσα σύνταξης για ημερήσια free press που εκδίδονται στο πλαίσιο της έκθεσης και στο τέλος θα αποτελέσουν και τον επίσημο κατάλογό της. Εδώ, η εφημερίδα απολαμβάνει μια ζωή πέραν της εφήμερης αξίας της ως ένα μέσο ειδήσεων. Ξαναζεί ως υλικό του καλλιτέχνη, κάτι που δεν είναι καινούργιο αν ανατρέξουμε λίγο στους αβάν γκαρντ κύκλους των αρχών του 20ού αιώνα – π.χ. τα κολάζ των κυβιστών. Ομως η σύγχρονη τέχνη -που αποτελεί και βασικό αντικείμενο του συγκεκριμένου μουσείου- μοιάζει να αντιλαμβάνεται με μεγαλύτερη περιέργεια και οξυμένο ενδιαφέρον τη δομή της εφημερίδας, τον τρόπο που μεταφέρει κάποια γεγονότα, την κοινωνική της διάσταση, ακόμα και τη σχέση της με τον χρόνο και τον θάνατο. Και το δικό της και των άλλων.
Υπάρχουν για παράδειγμα, παραπάνω από ένα έργα που ασχολούνται με τις νεκρολογίες των εφημερίδων. Ενα έργο αποτελείται από μια βιντεοσκοπημένη συνέντευξη των καλλιτεχνών Angel Nevarez και Valerie Tevere με τον συντάκτη των νεκρολογιών (ναι, υπάρχει ειδικό τμήμα) της εφημερίδας The New York Times. Ο δημοσιογράφος κάθεται στο αίθριο του κτιρίου που σχεδίασε για τη διάσημη εφημερίδα ο Ρέντσο Πιάνο και εξηγεί τη διαδικασία σύνταξης μιας νεκρολογίας, που περιλαμβάνει και συνεντεύξεις με ανθρώπους που ακόμα ζουν, με την ελπίδα πως θα δώσουν στην εφημερίδα κάποια αποκλειστική πληροφορία για τη ζωή τους, που μόνον όταν πεθάνουν θα αποκαλύψει. Στα αρχεία τους έχουν εκατοντάδες έτοιμες νεκρολογίες, από ανθρώπους που περίμεναν ότι θα πεθάνουν πριν από 20 χρόνια για κάποιο λόγο, αλλά που ακόμα ζουν…
Περπατώντας ανάμεσα στα αλλόκοτα μανεκέν του Thomas Hirschorn ή στους πάκους με τις εφημερίδες με τα ιδιαίτερα εξώφυλλα του Robert Gober, δεν μπορείς παρά να αναρωτηθείς αν η ίδια η έκθεση είναι μια νεκρολογία που περιμένει υπομονετικά τη σειρά της για το τυπογραφείο.
Υπάρχουν άλλα έργα που μοιάζουν να εξισορροπούν την κατάσταση. Είναι εκείνα που αναγνωρίζουν έναν παλμό στο μέσο της εφημερίδας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι καλλιτέχνες νιώθουν την ανάγκη να υπογραμμίσουν κάτι, ακόμα και να το επικρίνουν. Ο Wolfgang Tillmans εκθέτει σε προθήκες αποκόμματα που «απαιτούν μεγαλύτερη προσοχή και μελέτη». Οκτώ καλλιτέχνες και κολεκτίβες έχουν δημιουργήσει το έργο Old News, μαζεύοντας παλιές εφημερίδες και αποκόμματα για να φτιάξουν μια δική τους σουρεαλιστική εφημερίδα, που δύσκολα βγάζει νόημα. Η Emily Jacir εισβάλλει σαν κομάντο στις μικρές αγγελίες της Village Voice, ενώ ο εκλιπών Dash Snow ξεσπάει με τις παρεμβάσεις του πάνω σε ταμπλόιντ πρωτοσέλιδα που δείχνουν τον Σαντάμ Χουσεΐν. Δεν είναι τόσο σαφές αν ξεσπάει εναντίον της εφημερίδας ή εναντίον του Σαντάμ… Μάλλον, όμως, η εφημερίδα είναι ο στόχος.
Φεύγοντας, είναι αδύνατον να μην αναλογιστείς αν η έκθεση αυτή υμνεί κατά κάποιο τρόπο το παρόν ή αν στρέφεται, ήδη, νοσταλγικά στο παρελθόν. Για εμάς, το πρώτο είναι τουλάχιστον ενθαρρυντικό. Το δεύτερο, μας βάζει σίγουρα σε σκέψεις…