Ολο κι όλο είχα στα χέρια μου μια φωτογραφία και σκόρπιες διηγήσεις από τα παιδιά του: τον πατέρα μου και τις δύο θείες μου. Μου έλεγαν «ο παππούς σου ο Νίκος», αλλά μιλούσαν για έναν άγνωστο. «Παππού Νίκο» δεν γνώρισα. Χάθηκε το 1944 στην οδό Παπαστράτου του Αγρινίου. Μια σφαίρα στον αυχένα από την ΟΠΛΑ ήταν αρκετή για τον 45χρονο Νικόλαο Μαγκλίνη, μέλος του ΕΔΕΣ και φανατικό βενιζελικό. «Τον έφεραν σπίτι πάνω σε μια ξεχαρβαλωμένη πόρτα», έλεγε ο λιγομίλητος πατέρας μου (ήταν 15 όταν συνέβη). «Γλίτωσε απ’ τον Σαγγάριο για να χαθεί εδώ». Οπως και μια μόλις σφαίρα, έτσι και μια λέξη αρκεί για να εξάψει την περιέργειά μου: Σαγγάριος.
Ο Νικόλαος ήταν ένας από τους χιλιάδες Ελληνες που έζησαν τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Πρόλαβα να δείξω στον άρρωστο πατέρα μου τη φωτογραφία της Μικράς Ασίας που «ξέθαψε» η Δώρα, η μεγαλύτερη αδελφή του, λίγο πριν πεθάνει. «Ο πατέρας, φαντάρος», είπε έκπληκτος. Μετά σιώπησε.
Αν τουλάχιστον μάθαινα σε ποια μονάδα ανήκε, θα μπορούσα να ακολουθήσω τα ίχνη του, να ψαύσω νοερά αυτόν τον δικό μου άγνωστο. «Μάθετε πού έχει γεννηθεί και αποταθείτε στο τοπικό στρατολογικό γραφείο», μου είπαν από τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ/ΓΕΣ). «Για ενενήντα χρόνια τα στοιχεία του κληρωτού μένουν στο στρατολογικό του γραφείο. Επειτα μεταφέρονται στα Γενικά Αρχεία του Στρατού, στο Γουδί».
Ο Νικόλαος είχε γεννηθεί στον Αγιο Ανδρέα Μεσολογγίου. Εστειλα ένα ηλεκτρονικό μήνυμα στην τοπική στρατολογία και ύστερα από δεκαπέντε ημέρες τηλεφώνησε ένας λοχαγός. Χρειαζόταν πιστοποιητικό εγγύτερων συγγενών για να στείλει τα στοιχεία που ζητούσα. Εσπευσα. Λίγες εβδομάδες αργότερα κρατούσα το «Πιστοποιητικό Στρατολογικής Κατάστασης Τύπου Α΄». Γεννημένος το 1899, ο Νικόλαος παρουσιάστηκε στις 6 Μαρτίου του 1919 στο «Εμπεδον Πεζικού ΙΙΙ Μεραρχίας για δύο (2) έτη». Οπως διαπίστωσα, τα «δύο έτη» έγιναν τέσσερα: απολύθηκε στις 31 Ιουλίου του 1923.
«Επ’ ανδραγαθία»
Το έγγραφο δίνει πληροφορίες, αλλά όχι λεπτομέρειες: «1921, 13 Νοεμβρίου: Προήχθη στον βαθμό του λοχία λόγω ανδραγαθίας στο 2/39 Σύνταγμα Ευζώνων». Ξαφνικά, το χαμένο στον χρόνο πρόσωπο αποκτά σάρκα και οστά μέσα μου. Ψηλαφίζω το πρόσωπο του πατέρα του πατέρα μου, ακολουθώντας την πορεία του μεσολογγίτικου 2/39 Συντάγματος Ευζώνων, το οποίο βρίσκεται στη Μικρά Ασία από τον Αύγουστο του 1920. Στις 15 Δεκεμβρίου συγκεντρώνεται με τα τρία τάγματά του στη Σμύρνη, μεταφέρεται μέσω Προποντίδας στα Μουδανιά και οδικώς στο Κεστέλ της Προύσας.
Το βάπτισμα του πυρός ο Νικόλαος πρέπει να το παίρνει στις 27 Δεκεμβρίου, όταν το Σύνταγμα βάλλεται από τουρκικές οβίδες. Το ίδιο απόγευμα, καταλαμβάνει τα υψώματα Καρά Αγκάτ και Τσερκές Καγιά της τοποθεσίας Κοβαλίτσας.
Την 1η Φεβρουαρίου του 1921 ο Νικόλαος προάγεται σε δεκανέα. Τα δύσκολα όμως αρχίζουν τον Μάρτιο, στο πλαίσιο των επιθετικών επιχειρήσεων προς Εσκή Σεχήρ, όταν οι Ελληνες συνειδητοποιούν ότι έχουν απέναντί τους έναν εχθρό «μαχόμενο με ιερό φανατισμό και πρωτοφανή ανδρεία», όπως γράφει ο αντιστράτηγος ε.α. Νικόλαος Κολόμβας στο βιβλίο «2/39 Σύνταγμα Ευζώνων. Σελίδες από την Πολεμική Ιστορία του» (Εκδοση της Αιτωλικής Πολιτιστικής Εταιρείας, 2009). Μόνο στην αιματηρή μάχη του Αβγκίν (14-19 Μαρτίου 1921), το 2/39 χάνει τέσσερις διοικητές του (δύο νεκροί, δύο τραυματίες).
Τον Νικόλαο και τους χιλιάδες άλλους συναδέλφους του αναμένει ωστόσο ο εφιάλτης της προέλασης στην Αγκυρα. Η διάβαση του Σαγγάριου, η απέραντη, η άδενδρη και άνυδρη Αλμυρά Ερημος, σε συνθήκες παρατεταμένου καύσωνα και υπό την πίεση εχθρικών τμημάτων. Οι κρίσιμες μάχες για το 2/39 διεξάγονται μεταξύ 11 και 20 Αυγούστου 1921: η μάχη της Σαπάντζας και η μάχη του Καρακουγιού. Η επίσημη έκδοση της ΔΙΣ/ΓΕΣ κάνει λόγο για συγκρούσεις «σώμα προς σώμα». Στο Καρακουγιού φονεύεται ο συνταγματάρχης Βλάσης Καραχρήστος, ο διοικητής του 2/39, «ενώ περιεφέρετο μεταξύ των ευζώνων του διά να τους εμψυχώσει», ιππεύοντας το άλογό του, με το πιστόλι στο χέρι. Οι άνδρες του ονομάζουν το ύψωμα «Λόφος Καραχρήστου». Μόνο το τριήμερο 18-20 Αυγούστου οι απώλειες του 2/39 ανήλθαν σε 30 αξιωματικούς και 545 οπλίτες, τα τρία τάγματα συμπτύσσονται σε δύο και η σημαία του 2/39 παρασημοφορείται με τον Ταξιάρχη Αριστείου Ανδρείας.
Υποχώρηση
Οι μάχες συνεχίζονται έως και τις αρχές Σεπτεμβρίου, όμως, ολόκληρη η Στρατιά υποχωρεί και τους επόμενους δέκα μήνες τελεί υπό μια καταθλιπτική απραξία. Επειτα, η Καταστροφή. Στις 4 Σεπτεμβρίου του 1922, το 2/39 επιβιβάζεται σε πλοία από το Πάνορμο και μεταφέρεται στη Ραιδεστό. Αναλαμβάνει θέσεις στη Θράκη και στην ελληνοβουλγαρική μεθόριο, αντιμετωπίζοντας επιδρομές τουρκοβουλγαρικών συμμοριών. Ο Νικόλαος απολύεται τον Ιούλιο, προτού η μονάδα του επιστρέψει στην έδρα της, το Μεσολόγγι, τον Αύγουστο του 1923.
Παντρεύεται το 1925 και κάνει οικογένεια. Εργάζεται ως τραπεζικός και ασχολείται με τα καπνά. Τον Ιανουάριο του 1941, όπως ανακάλυψα με τη βοήθεια του Μιχάλη Κατσίγερα και τα αρχεία της «Κ», δωρίζει 1.000 δρχ. «υπέρ του Εθνικού Αγώνος». Από τις 10 Φεβρουαρίου έως τις 20 Οκτωβρίου του 1943 υπηρετεί «ως αγωνιστής και μέλος της Εθνικής Αντίστασης». Στις 24 Ιανουαρίου του 1944 δολοφονείται από την ΟΠΛΑ.
Δεν γνωρίζω ακόμα για ποια μάχη της Μικράς Ασίας προήχθη επ’ ανδραγαθία. Εχω μονάχα αυτή τη φωτογραφία και το «Αναμνηστικό Μετάλλιον Εθνικής Αντιστάσεως 1941-1945». Αυτό που ξέρω είναι ότι ένα χάρτινο πρόσωπο μεταμορφώθηκε μέσα μου σε σάρκινο, απτό, οικείο. Κάπως έτσι, ο Νικόλαος έπαψε να είναι απλώς ο Νικόλαος κι έγινε ο «παππούς».
Κάθε ελληνική οικογένεια έχει μια τέτοια ιστορία. Οταν διηγήθηκα τα παραπάνω σε μια φίλη, ενθουσιάστηκε διότι ο δικός της ο παππούς είχε πολεμήσει στο Σκρα και μπορούσε τώρα, διά της οδού που ακολούθησα, να «τον αναστήσει». Δεν είναι εξάλλου η ιστορία μιας οικογένειας. Ιστορίες σαν κι αυτή είναι «παιδιά πολλών ανθρώπων».