Τον τελευταίο καιρό, σημαντικοί διανοούμενοι, συγγραφείς και πολιτικοί επιστήμονες έρχονται για να δώσουν διαλέξεις στην Ελλάδα. Το φαινόμενο εν μέρει οφείλεται στο γεγονός ότι εδώ και κάποια χρόνια αξιόλογοι φορείς έχουν δώσει έμφαση στον θεσμό των δημόσιων ομιλιών με ελεύθερη είσοδο: το Megaron Plus συνεχίζει να φέρνει μεγάλα ονόματα, το Ιδρυμα Ωνάση εγκαινίασε πρόσφατα τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών με ένα συνέδριο προσωπικοτήτων από τον ακαδημαϊκό χώρο, το Ιδρυμα Fulbright διοργάνωσε επίσης μια σειρά διαλέξεων με προσκεκλημένους τους πρυτάνεις μεγάλων αμερικανικών πανεπιστημίων, διευθυντές μουσείων κ.ο.κ.
Το αξιοπρόσεκτο στην αθρόα έλευση ανθρώπων του πνευματικού κόσμου είναι πως η Αθήνα αποτελεί πλέον προορισμό για διανοητές της σύγχρονης ριζοσπαστικής αριστερής σκέψης ή και αιρετικές φωνές που δύσκολα είχαμε την τύχη να ακούσουμε στην Ελλάδα. Την προηγούμενη εβδομάδα μάς επισκέφθηκαν οι πολιτικοί στοχαστές Ζακ Ρανσιέρ και Αλέν Μπαντιού. Προηγήθηκαν ο Σλαβόι Ζίζεκ και ο Νόρμαν Φίλκενσταϊν, απόγονος επιζώντων από στρατόπεδα εξόντωσης, ο οποίος έχει ασκήσει δριμύτατη κριτική στο Ισραήλ μιλώντας για τη βιομηχανία του Ολοκαυτώματος. Τον περασμένο Οκτώβριο ήρθαν ο Αλέν Κριβίν, από τους ηγέτες του Μάη του ’68, και ο Σαμίρ Αμίν, ο οικονομολόγος που επηρέασε τη σκέψη του Ανδρέα Παπανδρέου.
Δεν είναι τυχαίο. «Η Ελλάδα της κρίσης και της ύφεσης μαγνητίζει αυτούς τους ανθρώπους που θέλουν όχι μόνο να μιλήσουν στο κοινό, αλλά να δουν με τα ίδια τους τα μάτια τι συμβαίνει εδώ, να κάνουν αυτοψία», μας εξηγεί ο Γιώργος Μανιάτης, καθηγητής στο τμήμα ΜΜΕ του Παντείου Πανεπιστημίου, ο οποίος συμμετέχει στο Αριστερό Βήμα Διαλόγου και Κοινής Δράσης που έφερε στην Αθήνα τον Ζίζεκ. «Δεν είναι μονάχα η δύσκολη συγκυρία και το γεγονός ότι έχουμε γίνει πειραματόζωο της Ευρώπης που προκαλούν το ενδιαφέρον τους. Οι περισσότεροι από τους προσκεκλημένους γνωρίζουν καλά και το πρόσφατο παρελθόν μας, την αγωνιστική παράδοση που ξεκίνησε στην Κατοχή, ενισχύθηκε στον Εμφύλιο, επανεμφανίστηκε στη δικτατορία. Ακόμα και η εξέγερση του Δεκεμβρίου του 2008 ήταν για κάποιους ένα είδος προάγγελου για όσα ζούμε σήμερα. Πολλοί από τους αριστερούς διανοητές προσβλέπουν στις κινητοποιήσεις όχι μόνο ως νοητή ιστορική συνέχεια αλλά και ως σύγχρονη ένδειξη πνευματικής αντίστασης στην καταπίεση της εποχής μας».
Οι απόψεις των ριζοσπαστών δεν είναι πάντα ευχάριστες για την ίδια την Αριστερά. Ο Ζίζεκ ασχολήθηκε ενδελεχώς με την Ελλάδα μετά τον Δεκέμβριο του 2008. Σε μια από τις συνεντεύξεις που παραχώρησε κατά την επίσκεψή του, δήλωσε: «Το πιο απογοητευτικό, όσον αφορά την κρίση στην Ελλάδα, είναι η στάση της Ευρώπης. Γνωρίζετε τη συνήθη αντίδραση της τεχνοκρατικής ελίτ: «Είστε διεφθαρμένοι, σπαταλήσατε χρήματα, μπλα μπλα. Χρειάζεστε πειθαρχία»! Ακόμα και οι εφημερίδες της Αριστεράς ήταν γεμάτες με άρθρα για τις πισίνες, τη φοροδιαφυγή και τα επιδόματα έγκαιρης προσέλευσης στην εργασία. Ξέρετε τι είναι τραγικό; Οτι η ρατσιστική αυτή συμπεριφορά απέναντί σας εισχώρησε, σε μεγάλο βαθμό, και στις εργατικές τάξεις. Για παράδειγμα, στη χώρα μου η ελίτ υποστήριζε την οικονομική στήριξη της Ελλάδας -βέβαια υπάρχει και το ζήτημα αν θέλατε μια τέτοια στήριξη, αλλά ας μην το αναλύσουμε- ενώ τα συνδικάτα, που βρίσκονται υπό τον έλεγχο πρώην κομμουνιστών, ήταν εντελώς αντίθετα σε μια τέτοια προοπτική, γιατί θεωρούν ότι συνεχίζετε να έχετε σχετικά υψηλότερη ποιότητα ζωής, άρα γιατί οι φτωχοί να βοηθήσουν τους πλούσιους κ.λπ. Δεν υπήρχε καθόλου η ιδέα ότι την ελληνική κρίση, ακόμα και αν -πράγμα που δεν πιστεύω- ήταν πραγματική, την προκάλεσαν οι ευρωπαϊκές πολιτικές, οπότε δεν έχουμε δικαίωμα να σας φερόμαστε σαν να ήσασταν το κακό παιδί. Και ρωτάω: Η ευρωπαϊκή Αριστερά έδειξε καμία σοβαρή υποστήριξη, πέραν του να στείλει τηλεγραφήματα αλληλεγγύης;».
Μπροστά σε ερωτήματα
Ο Ζακ Ρανσιέρ, ερωτηθείς την περασμένη εβδομάδα, δήλωσε επίσης ότι δεν είναι καθόλου ικανοποιημένος από τη στάση της Αριστεράς απέναντι στον κυκεώνα που ζούμε σήμερα. Η δική του προσέγγιση βεβαίως αφορά συνολικότερα τη σύγχρονη πολιτική. Ιδού πώς περιγράφει τη σημερινή κατάσταση, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε πολλές άλλες χώρες που θεωρούν ότι μπορούν να αποκαλούνται Δημοκρατίες, στο βιβλίο του «Το Μίσος για τη Δημοκρατία»: «Αιώνιοι εκλεγμένοι που συσσωρεύουν ή εναλλάσσουν αξιώματα δημοτικά, νομαρχιακά, νομοθετικά ή υπουργικά και συνδέονται με τον πληθυσμό χάρις στον ουσιώδη δεσμό της αντιπροσώπευσης των τοπικών συμφερόντων. Κυβερνήσεις που φτιάχνουν οι ίδιες τούς νόμους. Υπουργοί ή συνεργάτες υπουργών που βολεύονται σε δημόσιες επιχειρήσεις ή οιονεί δημόσιες επιχειρήσεις. Κόμματα που χρηματοδοτούνται από απάτες στις χρηματοδοτήσεις των δημοσίων έργων. Επιχειρηματίες που επενδύουν κολοσσιαία ποσά στην αναζήτηση μιας εκλογικής εντολής. Αφεντικά αυτοκρατοριών στον χώρο των ΜΜΕ που οικειοποιούνται τον έλεγχο των δημόσιων μέσων επικοινωνίας διαμέσου των δημόσιων αξιωμάτων τους», είπε ο Γάλλος φιλόσοφος, περιγράφοντας με τον πιο ζοφερό τρόπο το πλέγμα που αλλοιώνει την ίδια την έννοια της δημοκρατίας.
Μετά τη διάλεξή του, ο Ρανσιέρ, που προσκλήθηκε από τις εκδόσεις Πεδίο, μίλησε στην «Κ» για την περίπτωση της Ελλάδας. «Ηρθα στη χώρα σας να μιλήσω για την ελληνική έκδοση του βιβλίου μου αλλά και διότι πιστεύω ότι η άποψή μου για την αλλοτρίωση της δημοκρατίας θα είχε απήχηση στους σημερινούς σκεπτόμενους Ελληνες. Η Ελλάδα είναι από τις πλέον ενδιαφέρουσες χώρες σήμερα. Οχι διότι τα κράτη που έχουν τη δύναμη στα χέρια τους την παρουσιάζουν συνεχώς σαν τον κακό μαθητή, τον σπάταλο που βρέθηκε από μόνος του σε δύσκολη θέση. Αλλά γιατί βλέπει κανείς ότι εδώ υπάρχει ένα πνεύμα αντίστασης στην κοινωνία, που συμπεριλαμβάνει μάλιστα και τους νέους, οι οποίοι είναι από τη φύση τους πιο ριζοσπαστικοί. Η Ελλάδα αποδεικνύει ότι ο διάλογος για τη δημοκρατία όχι μόνο δεν έχει πεθάνει αλλά είναι πιο ζωντανός και αναγκαίος από ποτέ. Εξαιτίας της κρίσης, ανήκετε στις χώρες που θέτετε ξανά τα βασικά ερωτήματα για τη λειτουργία της πολιτικής, για την ηθική, για την κοινωνία, για τα όρια της ελεύθερης αγοράς, το μέλλον του κοινωνικού κράτους. Αντιθέτως, υπάρχουν άλλα κράτη που αντιμετωπίζουν αυτά τα θέματα με υπεροψία λες και τα γνωρίζουν όλα, λες και η δημοκρατία αφού παγιωθεί όλα λειτουργούν υποδειγματικά και δεν χρειάζεται να ασχοληθούμε εκ νέου με τους κανόνες του πολιτικού παιχνιδιού. Χαίρομαι λοιπόν διότι στη χώρα σας υπάρχουν άνθρωποι που συναισθάνονται ότι πρέπει να δώσουμε στη δημοκρατία μια νέα έννοια, πιο ουσιαστική, πιο καινοτόμα».
Στις περισσότερες διαλέξεις, το κοινό πηγαίνει για να πάρει απαντήσεις αλλά φεύγει με ακόμα περισσότερα ερωτήματα. Ο Ρανσιέρ μας λέει επ’ αυτού: «Οι ομιλητές δεν μπορούν να σας δώσουν λύσεις για το πώς θα βγείτε από την κρίση. Αυτό που μπορούν να σας προσφέρουν είναι τροφή για σκέψη, αναστοχασμό για τα βασικά ερωτήματα που έχετε ξανά μπροστά σας. Η δημοκρατία έχει ουσία όταν ενσαρκώνεται σε αυτόνομα κινήματα που μπορούν να παίξουν ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής, η οποία είναι σχεδόν πάντα στα χέρια των κυβερνώντων. Πολίτες που συμμετέχουν στα κοινά, που βάζουν στο παιχνίδι φορείς, οργανώσεις, κινήσεις. Αυτό είναι ένα στοίχημα όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για τα υπόλοιπα κράτη που αυτοαποκαλούνται Δημοκρατίες».