Στην πρώτη συνάντηση με τους μαθητές του κάθε χρόνο, ο καθηγητής Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ Γκρέγκορι Ναζ (Gregory Nagy) στήνει ένα είδος θεατρικού δρώμενου. Εκείνος συνεχίζει να είναι ο καθηγητής, αλλά οι τρεις ταλαντούχοι βοηθοί του, ερευνητές επίσης και υποψήφιοι διδάκτορες, αναλαμβάνουν τον ρόλο του φοιτητικού κοινού που έχει γεμίσει το αμφιθέατρο. Η δουλειά τους είναι να τον διακόπτουν με σχόλια και ερωτήσεις. Και καθώς ο Ναζ παρουσιάζει το πώς θα γίνει το μάθημα αυτό το εξάμηνο, μάθημα που επικεντρώνεται στα ομηρικά έπη και τις αρχαίες τραγωδίες, οι τρεις «μαθητές» τον λούζουν με έξυπνες ερωτήσεις και σκέψεις, κατευθύνοντας τη συζήτηση με βάση τα δικά τους ενδιαφέροντα και γιατί όχι, τις δικές τους ανησυχίες. Οι πραγματικοί φοιτητές δεν αργούν να πάρουν κι αυτοί θάρρος, ακόμα και σε αυτή την πρώτη συνάντηση, κι έτσι, ο Ναζ εξασφαλίζει το κατάλληλο κλίμα για να διδάξει.
Δεν είναι τυχαίο που ο ίδιος ονομάζει «διαλόγους» και όχι «διαλέξεις» τις συναντήσεις με το κοινό του… Αυτά που έχει να μοιραστεί, άλλωστε, «ανεβαίνουν» κάθε εβδομάδα στο Διαδίκτυο, πριν από τη συνάντηση στο αμφιθέατρο, για τη διευκόλυνση των φοιτητών, έτσι ώστε ο χρόνος που περνάει μαζί τους να είναι πραγματικά παραγωγικός. Σας θυμίζει κάτι από τη δική σας εμπειρία με τα ομηρικά έπη;..
Συναντήσαμε τον καθηγητή Ναζ στην Αθήνα, από όπου θα ξεκινούσε πριν από δέκα μέρες ένα σύντομο ταξίδι στην Κόρινθο, την Αργολίδα, τους Δελφούς και την Αίγινα, με φοιτητές του, αποφοίτους του Χάρβαρντ αλλά και ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας που έχουν επιστρέψει στο πανεπιστήμιο. Ενδιάμεσος προορισμός θα αποτελούσε και το Ναύπλιο, όπου βρίσκεται το ελληνικό παράρτημα του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. Με την ιδιότητα του καθηγητή αλλά και του διευθυντή του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών στην Ουάσιγκτον, ο Ναζ μας μίλησε για τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει το ακαδημαϊκό του αντικείμενο, και το ρόλο της τεχνολογίας στην έρευνα και τη διδασκαλία των κλασικών σπουδών.
Χρόνος για πολιτισμό
Το μάθημα του καθηγητή Ναζ αλλάζει χρόνο με τον χρόνο τίτλο, προσελκύοντας όμως ένα σταθερά μεγάλο κοινό φοιτητών που δεν είναι απαραίτητα εξοικειωμένο με τον ελληνικό πολιτισμό. Από τον τίτλο «The Concept of the Hero in Greek Civilization» στο «The Heroic and the Anti-heroic in Classic Greek Civilization», ο ήρωας έχει την τιμητική του σε ένα μάθημα που κατευθύνεται από τις ερωτήσεις περισσότερο και λιγότερο «διαβασμένων» φοιτητών…
– Ποια είναι η πιο αξιομνημόνευτη ερώτηση που σας έχει κάνει το φοιτητικό κοινό σας;
– Καμιά φορά η καλύτερη ερώτηση είναι εκείνη που δεν μπορείς να απαντήσεις. Και μπορεί να μην είναι η καλύτερη, αλλά είναι η σημαντικότερη: Ποιο το νόημα της προσπάθειας αν όλα είναι προδιαγεγραμμένα; Υπάρχει ένα σημείο όπου τετραγωνίζεται κατά κάποιο τρόπο η βούληση των θεών με την ανθρώπινη λήψη αποφάσεων; Μου είναι αδύνατον να απαντήσω σε αυτήν την ερώτηση. Ισως η μόνη απάντηση είναι ότι η ίδια η τραγωδία και το ίδιο το έπος προσφέρουν εκατοντάδες τρόπους να απαντηθεί αυτή η ερώτηση. Γι’ αυτό λοιπόν, διαβάστε, διαβάστε, διαβάστε…
– Εχετε έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο να διδάσκετε το μάθημά σας. Γιατί νομίζετε πως προσελκύει τόσους φοιτητές κάθε χρόνο;
– Το υλικό και μόνον, είναι δύσκολο να μην προσελκύσει κόσμο! Η ανάγνωσή του προσφέρει μια καλύτερη ιδέα του τι θα πει «πολιτισμός». Είναι πολύ σημαντικό για όλους μας να μορφωνόμαστε και να διαβάζουμε «πολιτισμό» προσέχοντας συγχρόνως να μη διαχωρίζουμε τη διδασκαλία από την έρευνα. Η έρευνα ωθεί τη διδασκαλία, και η διδασκαλία την έρευνα. Η προσπάθεια να μείνουν και οι δύο ζωντανές είναι σκοπός ζωής για μένα, ειδικά σε μια ιστορική περίοδο όπου ο κόσμος δεν φαίνεται να ασχολείται με τίποτα παραπάνω από τον 20ό και ίσως τον 19ο αιώνα. Και δεν είναι ότι ο αρχαίος κόσμος αποτελεί ένα είδος φετίχ. Κάθε άλλο. Υπάρχουν τόσα λάθος στοιχεία της ανθρωπότητας στον αρχαίο κόσμο, όσα και στον μοντέρνο και μεταμοντέρνο. Αλλά είναι πολύ σημαντικό να βλέπεις την ανθρωπότητα μέσα από έναν διαχρονικό φακό.
– Η λεπτομερής ανάγνωση είναι πολύ σημαντικό στοιχείο της διδασκαλίας σας. Ποια η θέση της σήμερα, σε μια εποχή όπου η διάθεση και η πρόσβαση σε πληροφορίες είναι αντιστρόφως ανάλογες με τον χρόνο;
– Στην πρώτη μου συνάντηση με τους μαθητές μου αναφέρομαι στον Νίτσε, ο οποίος ορίζει τη φιλολογία ως την τέχνη της αργής ανάγνωσης. Ο Νίτσε θεωρεί ότι ο μοντέρνος κόσμος χαρακτηρίζεται από μια προκλητική βιασύνη, που δεν αφήνει περιθώριο για ηρεμία και περισυλλογή. Ενα από τα πιο ανθρώπινα στοιχεία της μελέτης του αρχαίου κόσμου, είναι η ποικιλία των εμπειριών της ανθρωπότητας με τις οποίες ερχόμαστε σε επαφή.
Νεώτερα έργα
– Πώς αξιοποιείτε νεώτερα έργα που αντλούν έμπνευση από τα ομηρικά έπη και την τραγωδία;
– Ο Καβάφης αποτελεί ένα καλό παράδειγμα. Γιατί είναι ο μόνος που έχει καταφέρει να εσωτερικεύσει όλο το φάσμα του ελληνισμού, από την αρχαιότητα έως τις μέρες του. Οταν διαβάζουμε το ποίημά του «Εν τω Μηνί Αθύρ», στην ουσία διαβάζουμε αποσπάσματα, από τα οποία προσπαθούμε να συνθέσουμε ένα νόημα. Οπως ο Νίτσε, ο Καβάφης προσφέρει κι αυτός ένα μοντέλο ανάγνωσης, μιλώντας για τον ελληνικό πολιτισμό σαν ένα σύνολο θραυσμάτων. Κι επειδή είναι αδύνατο να ανακτήσουμε ολόκληρο το παρελθόν, πρέπει να μάθουμε να συνδέουμε το ένα σημείο με το άλλο, το ένα θραύσμα με το άλλο.
Τεχνολογία και γνώση
Ο καθηγητής Ναζ είναι ένας από τους κύριους συντελεστές ενός τρέχοντος διαδικτυακού πρότζεκτ του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών που ονομάζεται Homer Multitext και απευθύνεται σε ακαδημαϊκούς και μη, με στόχο την ανοιχτή πρόσβαση στην τρέχουσα έρευνα αλλά και τις πηγές που την τροφοδοτούν. Η προσβάσιμη γνώση είναι ένα από τα πιο σημαντικά θέματα που απασχολούν τον καθηγητή Ναζ και την ομάδα του στη Ουάσιγκτον και το Ναύπλιο. Και η τεχνολογία φαίνεται να παίζει έναν ιδιαίτερο ρόλο σε αυτή τη φιλελεύθερη προσέγγιση.
– Ποια η γνώμη σας για την ταινία «Τροία» του Γούλφγκανγκ Πέτερσεν;
– Ο Πέτερσεν είναι ένας ευφυέστατος σκηνοθέτης που όμως είναι επηρεασμένος πολύ από τον Μάνφρεντ Κόρφμαν, που διηύθυνε τότε την ανασκαφή στην Τροία. Το πρόβλημα είναι ότι αν χειριστείς την Ιλιάδα σαν ιστορική πηγή, της στραγγίζεις όλη της την καλλιτεχνική ουσία. Ως εκ τούτου, ο Πέτερσεν διέγραψε τελείως τους θεούς από την αφήγησή του, αφαιρώντας μεμιάς περίπου το 80% του περιεχομένου. Και όσο και όμορφοι και γυμνασμένοι να είναι οι θνητοί δεν δικαιολογούν τις κραυγαλέες τροπές στην πλοκή, όπως ο θάνατος του Αγαμέμνονα… Αυτές οι λεπτομέρειες προσφέρουν κι έναν τρόπο να ξεχωρίσεις εκείνους τους φοιτητές που διαβάζουν το κείμενο από εκείνους που αρέσκονται μόνο στη θέαση της ταινίας.