Οψεις της επανάστασης του ’21

Οψεις της επανάστασης του ’21

4' 59" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΕΝΤΟΥΑΡΝΤ ΤΡΕΛΩΝΗ

Με τον Βύρωνα και τον Ανδρούτσο

μετ.: Σπύρος Μαρκέτος

εκδ. Θύραθεν, σελ. 374

Η προβολή από την τηλεόραση του ΣΚΑΪ της εξαιρετικά φροντισμένης σειράς – ντοκιμαντέρ για την επανάσταση του 1821, εκτός από την αξιοσημείωτη για το είδος της θεαματικότητα που κατέκτησε και τις θετικές κριτικές που έλαβε, ξεσήκωσε και πλήθος διαμαρτυριών για τον τρόπο προσέγγισης του θέματός της. Δυστυχώς, είναι πλέον καθεστώς στην εγχώρια δημόσια σφαίρα, η επανάγνωση κάθε ιστορικού γεγονότος, όταν υπερβαίνει τα στερεότυπα της κυρίαρχης «εθνικής» αφήγησης, να προκαλεί τριγμούς και αντιδράσεις. Πόσω μάλλον όταν πρόκειται για το ιδρυτικό γεγονός του σύγχρονου ελληνικού κράτους.

Η αντιμετώπιση μ’ αυτόν τον τρόπο της σειράς ανέδειξε την ύπαρξη ακόμα φοβικών συνδρόμων και ταυτοτικών ανασφαλειών σε τμήματα της ελληνικής κοινωνίας και βέβαια το χάσμα ανάμεσα στον επιστημονικό λόγο και στη μαζική, λαϊκή και κυρίως συναισθηματική πρόσληψη της ιστορίας. Εκανε όμως αισθητή και την απουσία μιας μεγάλης σύγχρονης, συνθετικής και σφαιρικής ιστορίας της επανάστασης του 1821, που ακόμα περιμένει τον συγγραφέα της. Σποραδικά βέβαια εκδίδονται αρκετές ιστορικές μελέτες (όπως η έκδοση που συνοδεύει την παραπάνω σειρά σε επιμέλεια Θάνου Βερέμη και Ιάκωβου Μιχαηλίδη) ή απομνημονεύματα και ενθυμήσεις αγωνιστών και πολλών φιλελλήνων της εποχής, που συνεισφέρουν στην πολλαπλή διερεύνηση του μεγάλου αυτού συμβάντος και του τότε ελληνικού γεωγραφικού και κοινωνικού χώρου.

Ο κύκλος της Πίζας

Μια τέτοια έκδοση είναι και το βιβλίο με τον τίτλο «Με τον Βύρωνα και τον Ανδρούτσο» του Εντουαρντ Τρελώνη (Trelawny), το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα. Ο συγγραφέας γεννήθηκε στην Αγγλία, το 1792, και ήταν γόνος ευγενών. Ατίθασος και ανυπότακτος από μικρός και ως δευτερότοκος χωρίς κανένα δικαίωμα στην οικογενειακή περιουσία, εξαναγκάστηκε να καταταγεί στο πολεμικό ναυτικό όπου και έμεινε μέχρι το 1812. Αργότερα έφυγε από την Αγγλία και στις αρχές του 1822 βρέθηκε στην Πίζα της Ιταλίας και έγινε μέλος της παρέας του Λόρδου Βύρωνα και του άλλου χαρισματικού ποιητή Πέρσι Σέλεϊ.

Το βιβλίο, που είναι τα απομνημονεύματα του συγγραφέα, αρχίζει με την κάθοδό του στην Ιταλία και την ένταξή του στον ονομαζόμενο κύκλο της Πίζας του Σέλεϊ και του Βύρωνα. Στο πρώτο και μεγαλύτερο μέρος της αφήγησης εξιστορείται ο εντελώς αντισυμβατικός τρόπος ζωής των μειζόνων ρομαντικών αυτών ποιητών και αναδεικνύεται η γενικότερη πολιτικοκοινωνική ιδεολογία τους. Ομως τον Ιούλιο του ίδιου έτους ο Σέλεϊ πνίγηκε με το μικρό του πλοίο και ο κύκλος της Πίζας διαλύθηκε. Εναν χρόνο μετά, αρχίζει η ελληνική περιπέτεια του Τρελώνη. Οπως αφηγείται με ενάργεια, μαζί με τον Βύρωνα, αφού συνεννοήθηκαν με την Ελληνική Επιτροπή που είχε σχηματισθεί στο Λονδίνο από φιλέλληνες για να συνδράμουν την επανάσταση που ήδη είχε ξεσπάσει, ναύλωσαν ένα πλοίο και ξεκίνησαν για την Ελλάδα. Από την Κεφαλονιά ο συγγραφέας πέρασε στην Πελοπόννησο και περιηγήθηκε στις πόλεις της και στα κέντρα της εξέγερσης. Από εκεί, μετά τη Σαλαμίνα και την Υδρα, κατέληξε στην Αθήνα όπου και συνάντησε τον Οδυσσέα Ανδρούτσο με τον οποίο συνδέθηκε στενά. Δεν ξαναείδε δε ποτέ ζωντανό τον Βύρωνα, αφού πήγε στο Μεσολόγγι τρεις μέρες μετά τον θάνατό του. Ακουσε από τον Φλέτσερ, τον πιστό υπηρέτη του Βύρωνα, την περιγραφή των τελευταίων ημερών του την οποία και κατέγραψε.

Ο Τρελώνη έμεινε στο πλευρό του Ανδρούτσου, έγινε σύμβουλός του, παντρεύτηκε την αδελφή του, έλαβε μέρος σε αρκετές μάχες και εκστρατείες και παρακολούθησε στενά τη μοιραία του σύγκρουση με την πολιτική κυβέρνηση που είχε συγκροτηθεί. Είδε τον Ανδρούτσο, αρχικά έξαλλο γιατί η κυβέρνηση δεν τον ενίσχυε για να εμποδίσει την κάθοδο των Τούρκων στην Αττική και την Πελοπόννησο και να εξαναγκάζεται να αφήσει την αρχιστρατηγία της Ανατολικής Στερεάς. Υστερα να καταγγέλλεται ως προδότης και συνεργάτης των Τούρκων και να καταδιώκεται συνεχώς. O Ανδρούτσος, έχοντας περιέλθει σε αδιέξοδο, προχώρησε σε ανακωχή με τον Τούρκο πασά της Εύβοιας και εμπιστεύτηκε στον συγγραφέα τη φύλαξη της οικογένειάς του και όλων των υπαρχόντων του στο κρησφύγετό του, το περίφημο Κωρύκειο Αντρο, μια απόκρημνη και κατάλληλα διαμορφωμένη σπηλιά στον Παρνασσό. Εκεί τραυματίστηκε βαριά από δύο Αγγλους, οι οποίοι προσπάθησαν να τον δολοφονήσουν με εντολή της κυβέρνησης. Τον ίδιο μήνα, τον Ιούνιο του 1825, δολοφονήθηκε στην Ακρόπολη και ο Ανδρούτσος, που είχε ήδη παραδοθεί στο άλλοτε πρωτοπαλίκαρό του Γκούρα. Μετά την ανάρρωσή του, ο Τρελώνη κατόρθωσε να διαφύγει και αναχώρησε από την Ελλάδα. Εζησε στην Αγγλία, όπου αναμείχθηκε σε διάφορες ριζοσπαστικές πολιτικές και φιλοσοφικές κινήσεις και όταν πέθανε το 1881 θάφτηκε στη Ρώμη, δίπλα στον τάφο του Σέλεϊ.

Αλήθειες

Ο Τρελώνη, στο μέρος των απομνημονευμάτων του που αφορούν την επαναστατημένη Ελλάδα, δίνει μια εικόνα εκείνης της περιόδου και προβαίνει σε αρκετές ενδιαφέρουσες επισημάνσεις, παρά τον οριενταλισμό που ενυπάρχει στην οπτική του. Εκτός από την κατεστραμμένη από τον πόλεμο ενδοχώρα, αναδεικνύει τη σύγκρουση πολιτικών και οπλαρχηγών. Αλλωστε κύριο διώκτη και υπαίτιο των δεινών του Ανδρούτσου θεωρεί τον Μαυροκορδάτο και τους άλλους Φαναριώτες. Αναπαράγει και επιβεβαιώνει έτσι την γνωστή και κυρίαρχη ανάγνωση της Επανάστασης μέσα από αυτήν τη σύγκρουση. Ομως οι διαπιστώσεις του ότι οι οπλαρχηγοί θεωρούσαν ότι τους ανήκαν τα εδάφη που απελευθέρωσαν με τα όπλα τους, δημιουργεί εύλογους προβληματισμούς για το ποιοι από τους φορείς της αντίθεσης αυτής είχαν συνολικό σχέδιο για την επανάσταση και την οικοδόμηση του νέου ελεύθερου κράτους. Ο Τρελώνη επιπλέον προβαίνει σε πολλές, όχι κολακευτικές, παρατηρήσεις για τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά των Ελλήνων και τη συνεχή διχόνοιά τους, τη φιλοχρηματία και τη διαφθορά τους. Στιγματίζει δε έντονα την κατασπατάληση του πρώτου αγγλικού δανείου. Ενδιαφέρεται όμως έντονα για την τύχη της Επανάστασης, όπως δείχνει και η αλληλογραφία του με τον φιλέλληνα Αγγλο συνταγματάρχη Τσαρλς Ναπιέρ, όπου αναζητούν την κατάλληλη και ορθολογική στρατηγική για την αναχαίτιση του Ιμπραήμ.

Ο Τρελώνη, σημειώνει ο μεταφραστής και επιμελητής της έκδοσης Σπύρος Μαρκέτος, ανήκε στους ριζοσπάστες φιλέλληνες. «Μισούσα κάθε τι που μ’ αλυσόδενε: πάστορες, παπάδες και αφέντες», είναι η εναρκτήρια φράση ενός άλλου βιβλίου του. Μένει δε ακόμα να διερευνηθεί ο ρόλος αυτών των ριζοσπαστών στην Επανάσταση και στους θεσμούς της.

Οπως προκύπτει και από τα απομνημονεύματα του Τρελώνη, το 1821 είναι ένα συμβάν πολύ πιο πολύπλοκο και αντιφατικό από αυτό που περιγράφει το κυρίαρχο «εθνικό» αφήγημα. Δεν παύει όμως να είναι, όπως γράφει ο ίδιος, «αληθινό θαύμα πως η Ελλάδα και οι Ελληνες αναστήθηκαν έπειτα από τόσους και τόσους αιώνες σκλαβιάς, που ‘μοιαζε με θάνατο».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή