Η συνθηματική φράση της συντηρητικής ιδεολογίας

Η συνθηματική φράση της συντηρητικής ιδεολογίας

3' 14" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΕΦΗ ΓΑΖΗ

Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια

Ιστορία ενός συνθήματος 1880-1930

εκδ. Πόλις

Τα τελευταία χρόνια στην ελληνική ιστορική βιβλιογραφία παρατηρείται μια εντατική αύξηση των μελετών που αφορούν την επιρροή των ιδεών στη συγκρότηση διαφορετικών κοινωνικών φαινομένων. Η κίνηση των ιδεών, λόγω μιας μονομερούς ερμηνείας και κατανόησης του μαρξισμού, ήταν κάτι που είχε παραμεληθεί στο πλαίσιο της επιστημονικής κοινότητας των Ελλήνων ιστορικών. Η μελέτη της Εφης Γαζή, με μεγάλη ακρίβεια, άριστη χρήση των πολλαπλών πηγών, ευρύτητα αναλυτικού και συνθετικού πνεύματος και κυρίως αυστηρή τήρηση των επιστημονικών δεδομένων, έρχεται να συμπληρώσει σημαντικά κενά, τα οποία αφορούν την ιδεολογική συγκρότηση του ελληνικού συντηρητισμού.

Συγκρότηση

Η συγγραφέας δεν παρακολουθεί την περίοδο που το σύνθημα «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια» κυριαρχεί στην ελληνική πολιτική ζωή, αλλά την περίοδο που αυτό συγκροτείται (1880-1930). Ενδιαφέρουσα και πολύτιμη είναι η μεθοδολογική αφετηρία της, σύμφωνα με την οποία ο συντηρητικός λόγος δεν τάσσεται de facto εναντίον των αλλαγών που προκύπτουν στις κοινωνίες. Ετσι και στην Ελλάδα της μελετώμενης περιόδου, από τους κόλπους των χριστιανών «αναμορφωτών» εκπέμπεται ένας λόγος που στοχεύει να εμβολιάσει τη νεωτερικότητα με στοιχεία της παραδοσιακής συλλογιστικής. Η παρούσα μελέτη, σύμφωνα με τον αυτοπροσδιορισμό της συγγραφέως, εντάσσεται σ’ εκείνο το ρεύμα που εστιάζει στη λεγόμενη «γλωσσική» ή «λογοθετική» σύλληψη της ιδεολογίας. Σ’ αυτό το πλαίσιο οι τρεις έννοιες αντιμετωπίζονται ενιαία ως μια συνθηματική φράση, η οποία ορίζεται ως ο κεντρικός λόγος της συντηρητικής ιδεολογίας. Δίνοντας βάρος στον συνθηματικό και όχι στον εννοιολογικό άξονα των τριών λέξεων, η επίκουρη καθηγήτρια Εφη Γαζή επιδιώκει να δείξει πώς το «σύνθημα» λειτουργεί ως μέθοδος πειθούς και ως κοινωνικό σύμβολο.

Η ιστορία του συνθήματος ξεκινά από το περιοδικό «Ανάπλασις» (δεκαετία του 1880) και καταλήγει στην κυριαρχία της Αδελφότητας «Η Ζωή» (1920-1930). Αφορά δηλαδή τη συγκρότηση ενός ρεύματος που επιδιώκει να χρησιμοποιήσει τον χριστιανισμό ως υλικό για την εθνική αναμόρφωση. Παρακολουθεί τις διαφωνίες που προκύπτουν μεταξύ των διαφόρων συλλόγων και οργανώσεων των αναμορφωτών χριστιανών και την Ιερά Σύνοδο, αλλά και τους κοινούς τους στόχους, οι οποίοι είναι η καταπολέμηση των υλιστικών ιδεών και η προβολή και διάδοση των χριστιανικών αξιών, όπως όλα αυτά συμπυκνώνονται στη δεδομένη συνθηματική φράση.

Εχει ιδιαίτερη σημασία να προσέξουμε το γεγονός πως η διάδοση και η επιβολή του επίμαχου συνθήματος δεν προκύπτουν μέσα από την κατασταλτική δράση των κρατικών θεσμών ή την ιδεολογική επιρροή της Ιεράς Συνόδου, αλλά μέσα από τους κόλπους της ίδιας της κοινωνίας των πολιτών. Η μελέτη μάς παραδίδει έτσι δύο πολύτιμα μαθήματα. Το πρώτο αφορά το γεγονός πως ο συντηρητικός λόγος διαμορφώνεται και αυτός μέσα από τη διαπάλη στο σύνολο των κοινωνικών θεσμών, αλλά και πως η κοινωνία των πολιτών δεν συνδέεται πάντα με προοδευτικές τάσεις. Το τελευταίο το βιώσαμε και μέσα από τις κινητοποιήσεις για τις ταυτότητες στις αρχές του 21ου αιώνα.

Η συγγραφέας μάς δείχνει πώς αυτή η κοινωνία των πολιτών, εμποτισμένη από το πνεύμα του αντιδημοτικισμού, του αντιυλισμού και από μια συντηρητική ανάγνωση των έμφυλων πραγματικοτήτων, εξεγέρθηκε κατά των προοδευτικών καινοτομιών στο Παρθεναγωγείο Βόλου (1911) και στο Μαράσλειο (1923-1926). Εκπαιδευτικοί όπως ο Αλ. Δελμούζος και η Ρόζα Ιμβριώτη στοχοποιούνται ως οι δαίμονες του δημοτικισμού και του φεμινισμού. Η συγγραφέας περιγράφει, εκτενώς, τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει ο συντηρητικός λόγος την ενσωμάτωση των γυναικών ως ιστορικών αυτόνομων υποκειμένων στο πλαίσιο της εθνικής ιστορίας.

Σύγκρουση

Σταδιακά και μέσα από την ανάδειξη του ηθικού πανικού, ο οποίος προκύπτει από τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές της μελετώμενης εξηκονταετίας, αναδεικνύονται η πλήρης σύγκρουση και η αντιπαράθεση μεταξύ συντηρητικών χριστιανών αναμορφωτών και δημοτικιστών-κοινωνιστών. Σύγκρουση, που με την άνοδο του κομμουνισμού επιφέρει και τη διάσπαση των εκπροσώπων δημοτικισμού και κοινωνισμού σε δύο ρεύματα, αυτό του αστικού-φιλελεύθερου και αυτό των κομμουνιστών-επαναστατών. Η μελέτη καταδεικνύει πως ο ελληνικός συντηρητικός λόγος δεν αποτελεί μια μονολιθική ιδεολογική ενότητα, αν και βεβαίως έχει κοινές βάσεις και αναφορές στον αντίστοιχο ευρωπαϊκό λόγο, αλλά μια εύπλαστη έννοια με αλληλοσυγκρουόμενες διαστάσεις.

Ο ιδεολογικός δρόμος για τη δικτατορία του Μεταξά είχε καλά προετοιμασθεί. Η συναρπαστική διαδρομή της Γαζή μάς αφήνει μετέωρους να αναλογισθούμε αν υπήρχε η δυνατότητα μιας άλλης πορείας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή