ΗΛΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΣ
Παράθυρο στην κρίση
Οι παράξενοι ελκυστές και η πράσινη οικονομία
εκδ. Μεταίχμιο
Εχουμε φτάσει πια στο κρίσιμο κατώφλι – σ’ ένα σημείο στο οποίο «τα φαντάσματα», καθώς χαρακτηριστικά έγραψε κάποτε ο Ιγνάσιο Ραμονέ, «έρχονται να μας συναντήσουν». Ο πλανήτης παρακολουθεί αποσβολωμένος την τεράστια οικολογική καταστροφή στην Ιαπωνία, η Αμερική και η Ευρώπη αδυνατούν να διαχειριστούν την επιθετικότητα των «αγορών», η Ελλάδα παραλύει καταχρεωμένη. Σε ολόκληρο τον κόσμο οικονομικές κρίσεις και φυσικές καταστροφές διαλύουν το «υπερτιμημένο αναπτυξιακό φαντασίωμα». Το σύστημα έχει αυτοϋπερφαλαγγιστεί, έχει ξεπεράσει τους ίδιους τους σκοπούς του. Διογκωμένο, φουσκωμένο από μια «εγκυμοσύνη διαβολική» -για να χρησιμοποιήσω την προσφυή διατύπωση της Σούζαν Σόνταγκ για τον καρκίνο- βιώνει μια πρωτοφανή συμφόρηση, την πλήρη απορρύθμιση από κορεσμό.
Το βιβλίο του Ηλία Ευθυμιόπουλου «Παράθυρο στην κρίση» αποτελεί μια προσπάθεια ψηλάφησης της σημερινής συνθήκης και ταυτόχρονα μια θεωρητική και πρακτική πρόταση διεξόδου. Είναι ένα βιβλίο που ξεκινάει από την Ελλάδα και ανοίγεται στον κόσμο, για να παρακολουθήσει κοινωνίες και οικονομίες βασισμένες στη συνεχή διεύρυνση της σφαίρας της κατανάλωσης, όχι εξαιτίας των διεσταλμένων αναγκών, αλλά γιατί μόνο έτσι μπορεί να διατηρηθεί η ομοιοσυστασία του συστήματος της αγοράς. Μια από αυτές και η δική μας -ίσως η πιο αναχρονιστική, η πιο ανακόλουθη, η πιο ευάλωτη- με αναπόφευκτη συνέπεια την καταφυγή στο Μνημόνιο, εύγλωττη και δραματική παραδοχή μιας τεράστιας αποτυχίας. Ομως ίσως θα ήταν καλό να ξεχάσουμε για λίγο τη δύσκολη πραγματικότητα της «εποπτείας», όπως συνιστά ο συγγραφέας, και να αναχθούμε στις αιτίες της σημερινής κρίσης. Θα τις διακρίνουμε στην «ανέμελη 30ετία 1980-2010» και κυρίως «στη διαπαιδαγώγηση του λαού, των παραγωγικών τάξεων, των κρατικών υπαλλήλων, των αυτοδιοικητικών οργανισμών, των συνεταιρισμών, των συνδικάτων και φυσικά των κομματικών μηχανισμών» στη βάση της θεωρίας «ότι μπορεί η Ελλάδα να ζει μόνο με επιδοτήσεις, δάνεια και ολίγα (μαύρα ενίοτε) έσοδα από τον τουρισμό», γράφει ο Ηλίας Ευθυμιόπουλος. Οτι μπορεί ένα κράτος διεφθαρμένο, ανίκανο και υπερτροφικό να συνεχίζει να αποτελεί το καταφύγιο των απελπισμένων από την αγορά εργασίας και ότι η ανίερη πελατειακή συμμαχία πολιτικών και πολιτικών θα συνεχίζεται επ’ άπειρον. Οτι μπορούν οι συντεχνίες να συνεχίζουν να υπεραμύνονται των κεκτημένων και αυτό να το ονομάζουν αριστερή στρατηγική. Οτι μπορούμε ανενδοίαστα να αναθέτουμε τη βιομηχανική παραγωγή στους Κινέζους μικροκαπιταλιστές και τη γεωργία στους οικονομικούς μετανάστες, κι εμείς να αρκούμαστε στην αμέριμνη κατανάλωση. Οτι, τέλος, μπορούμε να καταναλώνουμε το φυσικό κεφάλαιο (έδαφος, δάση, ποτάμια, τοπίο, βιοποικιλότητα) προκειμένου να εξυπηρετηθούν ευκαιριακά συμφέροντα, χωρίς μέριμνα για τις μη αντιστρεπτές συνέπειες, χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς.
Εύστοχη και ακριβοδίκαιη περιγραφή όσων συνέβησαν σε μια τριακονταετία πλασματικής ευημερίας. Η αλήθεια της μπορεί να μας μουδιάζει, όμως ταυτόχρονα, και παράδοξα, είναι λυτρωτική. Ο Ηλίας Ευθυμιόπουλος, επί δεκαετίες ταγμένος στην υπόθεση της οικολογίας, μας δίνει ένα βιβλίο που διαβάζεται απνευστί, φωτίζοντας το σκοτεινό τοπίο των κρίσεων. Ανατρέχοντας στις διεθνείς εξελίξεις, στην κυριαρχία της Κίνας στις αγορές, στην τρίτη βιομηχανική επανάσταση της νανοτεχνολογίας, της γενετικής και της ρομποτικής και τις ενδεχόμενες δυσάρεστες εκπλήξεις της, προτείνει μια νέα οικονομία: εναλλακτική, βιώσιμη, «πράσινη», που δεν θα εξαντλείται σε εθελοντικές δενδροφυτεύσεις ή μερικές εγκαταστάσεις ανεμογεννητριών, αλλά θα είναι ανταγωνιστική, ποιοτική και καινοτόμος. Μια οικονομία που «θα λέει την οικολογική αλήθεια» και θα βασίζεται σε μια πολιτική ικανή να αντιμετωπίσει την κλιματική αλλαγή. Μια οικονομία που θα κατευθύνεται προς μια περιβαλλοντικά βιώσιμη ανάπτυξη και, αναπόφευκτα θα επιφέρει ριζική μεταβολή στις νοοτροπίες και τις συμπεριφορές. Ας μην ανησυχούμε· δεν θα μας επαναφέρει στην εποχή των σπηλαίων – θα μας εγκαταστήσει, όμως, σε μια εποχή επιλεγμένης λιτότητας και σε έναν κόσμο «όπου θα είμαστε μέρος των ισορροπιών και όχι εκείνοι που τις καταστρέφουν».
Ο κόσμος στον οποίο προσβλέπει το χρήσιμο και άκρως ενδιαφέρον βιβλίο του Ηλία Ευθυμιόπουλου, μοιάζει ακόμα μακρινός. Ωστόσο, η προσπάθεια οικοδόμησής του είναι η μόνη εναλλακτική λύση που μας προσφέρεται. Ας την διερευνήσουμε.