Τους τελευταίους μήνες οι πολιτικοί μας άρχοντες χαρτογραφούν ακατάπαυστα τον δημόσιο και τον ευρύτερο δημόσιο χώρο, χωρίς να τολμούν να περάσουν στο διά ταύτα. Τρεις τουλάχιστον απογραφές έχουν έως τώρα πραγματοποιηθεί στον χώρο της δημόσιας έρευνας, που ζητούν ατελείωτα και λεπτομερή στοιχεία, ποιοτικά και ποσοτικά, επιστημονικά και οικονομικά. Οι απογραφές αυτές γίνονται από διαφορετικούς φορείς, έχουν ξεχωριστό προϋπολογισμό και -το χειρότερο- δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Παράλληλα, η απειλή των καταργήσεων και των συγχωνεύσεων επικρέμαται διαρκώς ως δαμόκλειος σπάθη πάνω από τα κεφάλια των ερευνητών, χωρίς να συμβαίνει τίποτε.
Στο ίδιο διάστημα μεγάλα ερευνητικά κέντρα όπως το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών παραμένουν ακέφαλα, όπως ακέφαλα παραμένουν τα πέντε από τα έξι Ινστιτούτα του ΕΙΕ και τα δύο από τα τρία ινστιτούτα του ΕΚΚΕ. Ο χώρος της έρευνας είναι μουδιασμένος, οι ερευνητές συμπληρώνουν διαρκώς ερωτηματολόγια και πλατφόρμες, καθώς ο δημοσιοϋπαλληλικός λήθαργος προσπαθεί να επιβληθεί σε έναν χώρο που έως τώρα αντιστέκεται σθεναρά.
Από τις τελευταίες διαρροές πληροφορηθήκαμε ότι το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών πρόκειται να συγχωνευθούν σε ένα νέο Κέντρο. Είναι η τρίτη φορά που κυκλοφορεί η είδηση ως απειλή χωρίς ποτέ να παίρνει τη μορφή επίσημης απόφασης. Ωστόσο, η ιδέα δεν είναι απαραίτητα κακή και θα μπορούσε μάλιστα να ήταν μια καλή ιδέα αν η οποιαδήποτε συγχώνευση πραγματοποιούνταν με διάθεση νοικοκυρέματος, πράγμα που στην έρευνα σημαίνει όχι μόνον εξοικονόμηση πόρων, αλλά κυρίως στρατηγικό σχεδιασμό.
Ολοι γνωρίζουμε πλέον καλά ότι αν φτάσαμε εκεί που φτάσαμε, είναι επειδή επιτρέψαμε να αφεθούν τα πράγματα στην τύχη τους. Ισως ο εκ τον έξω επιβεβλημένος εξορθολογισμός του δημόσιου βίου μας να είναι και η τελευταία ευκαιρία για μια ανασυγκρότηση των δυνάμεων.
Για παράδειγμα, τα τρία ινστιτούτα ανθρωπιστικών σπουδών του ΕΙΕ με αντικείμενο την αρχαιότητα, το Βυζάντιο και τους νεώτερους χρόνους, θα μπορούσαν θαυμάσια να συνενωθούν σε ένα ινστιτούτο ιστορικών ερευνών, με έναν μόνο διευθυντή και μια ολιγομελή γραμματεία. Το ίδιο θα μπορούσε να γίνει με τα τρία ινστιτούτα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, δημιουργώντας ένα Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών που θα στεγαζόταν στο ΕΙΕ. Η συγχώνευση δεν θα απέφερε μόνον οικονομικά οφέλη, αλλά θα λειτουργούσε και ως μηχανισμός προστιθέμενης αξίας, καθώς το νέο ινστιτούτο θα συγκέντρωνε σημαντικές δυνάμεις, ενώ θα τόνωνε τη συζήτηση μεταξύ ιστορικών, ανθρωπολόγων και κοινωνικών επιστημόνων.
Συγχωνεύσεις τέτοιου τύπου θα μπορούσαν να αποβούν παράγοντες ανάπτυξης. Θα συνένωναν δυνάμεις, θα επέτρεπαν την ανάπτυξη κοινών προγραμμάτων και την απορρόφηση μεγαλύτερων ευρωπαϊκών ερευνητικών κονδυλίων. Θα αναζωογονούσαν την έρευνα, καθώς θα ανέτρεπαν την ανάρμοστη πρακτική των στεγανών ερευνητικών χώρων που εύκολα μετατρέπονται σε προσωπικά φέουδα.
Ακόμη, με μια απλούστατη νομοθετική ρύθμιση θα μπορούσαν οι ερευνητές να συνδεθούν με την εκπαίδευση παρέχοντας μεταπτυχιακά σεμινάρια στα πολλά πανεπιστήμια της Αθήνας, πράγμα που ήδη γίνεται σε εθελοντική βάση. Είναι κρίμα οι ερευνητές μας να προσκαλούνται να διδάξουν σε ξένα πανεπιστήμια και να μη διδάσκουν στα δικά μας. Η διδασκαλία αυτή θα ήταν συνδεδεμένη με τα εν εξελίξει ερευνητικά προγράμματα και έργα: δεν θα επιβάρυνε οικονομικά κανέναν, ενώ αντιθέτως θα ελάφραινε τα πανεπιστήμια, που δεν θα χρειάζονταν επιπλέον διδακτικό προσωπικό.
Τέλος, θα έφερνε σε επαφή τους εκκολαπτόμενους Ελληνες επιστήμονες με την αιχμή της επιστήμης, τουλάχιστον όπως αυτή πραγματοποιείται στην Ελλάδα. Αυτά είναι ελάχιστα και στοιχειώδη πράγματα που τα υπαγορεύει απλά η κοινή λογική.
* Ο κ. Γιώργος Τόλιας είναι διευθυντής Ερευνών στο ΙΝΕ/ΕΙΕ.