SUSAN ΜCΚΙΝΝΟΝ
Νεοφιλελεύθερη Γενετική
Μετ. Θεόδωρος Παραδέλλης
Εκδ. του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2009, σελ. 188
Υπό το χειρουργικό φως της επιστήμης επάνω στα πράγματα, η φωνή του μουζιλικού Αρνχαϊμ: «Το πρόβλημα του πολιτισμού μόνο με την καρδιά λύνεται», ή ένα αντίστοιχο: «Ο Θεός είναι με τη βαθύτερη έννοια παλιομοδίτης» φτάνει στα αυτιά μας ψηφιακά παραμορφωμένη, μπορούμε να την σκεφτούμε, μα δεν μπορούμε να την βιώσουμε. Κατ’ αυτήν την έννοια, ενώ ο επιστημονικός λόγος στέκεται σαν νομιμοποιητικός πυρήνας του πολιτισμού μας, κάποια στιγμή εμφανίζεται εμπρός μας παραποιημένος από τις πολλαπλές του επαναλήψεις και τις ανακατασκευές που έχει υποστεί από ένα μεταμοντέρνο δίκτυο πληροφορίας, για να υποστηρίξει ακραίες μορφές μιας κυρίαρχης ιδεολογίας.
Κάπου εδώ βρίσκεται και το ουσιαστικό κέντρο της Νεοφιλελεύθερης Γενετικής της Susan McKinnon, η οποία εξαπολύει μια μεθοδική, οργανωμένη επίθεση στον κλάδο της εξελικτικής ψυχολογίας, βασισμένη σε προσεχτικά τοποθετημένα, ορθολογικά επιχειρήματα της ανθρωπολογίας, καθώς κατευθύνεται προς τον πυρήνα των αρχών της εξελικτικής ψυχολογίας.
Η εξελικτική ψυχολογία είναι ένας κλάδος που εξαντλεί τα γνωστικά όρια κυρίως της ψυχολογίας, της ανθρωπολογίας, και της κοινωνιοβιολογίας, για να μετατοπίσει εκλαϊκευτικά τις γνώσεις της εξελικτικής βιολογίας και της γενετικής στον χώρο της ανθρώπινης ψυχολογίας και του πολιτισμού εν γένει. Ετσι, οι δαρβινικές ιδέες της εξέλιξης χρησιμοποιούνται για να ερμηνευτεί, για παράδειγμα, η ανθρώπινη συνείδηση, η δράση και οι επιλογές των υποκειμένων-ατόμων, η δημιουργικότητα ή η σεξουαλική συμπεριφορά και οι έμφυλες ταυτότητες. Συνεπώς η συμπεριφορά μας, η συνείδηση και η σκέψη μας δεν διαμορφώνονται εντός ενός σύνθετου πλέγματος που ορίζουν οι κοινωνίες, η ιστορία και ο πολιτισμός, μα εξηγούνται από προϋπάρχουσες «ουσίες» εντός μας, που έχουν φυσικά οντοποιηθεί μέσω της επιστήμης και φέρουν το όνομα «γονίδια». Ετσι, κατά τους εξελικτικούς ψυχολόγους προτού καταφύγουμε στις ασαφείς και νεφελώδεις ερμηνείες του ανθρώπινου πολιτισμού, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε το «επιστημονικά αποδεδειγμένο» και συνεπώς αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι εφόσον τα γονίδιά μας μας προκαθορίζουν χωρίς τη βούλησή μας, θα πρέπει να αποτελούν και τη βασική αιτία για να είμαστε ό, τι είμαστε. Η διανοητική μετατροπή αυτή του ανθρώπου σε ένα πολιτισμικά σχεδόν αδιαμεσολάβητο σύστημα, παραδίδει φυσικά τον πολιτισμό στα χέρια του γενετικού του προκαθορισμού. Ή αλλιώς, εκείνο που άλλοτε αποτελούσε την ίδια τη σφαίρα της φιλοσοφίας και των ανθρωπιστικών σπουδών, τώρα, λέει η εξελικτική ψυχολογία, οφείλει να παραδοθεί ερμηνευτικά στη δράση των γονιδίων, ως στοιχείων που «δρουν» εκτός του υποκειμένου, εκτός του ατόμου, δηλαδή ανεξάρτητα από τη βούλησή του.
Ο αντίλογος της S. M. είναι καταγγελτικός, στραμμένος προς την ίδια τη λεπτομέρεια των επιχειρημάτων των εξελικτικών ψυχολόγων. Χρησιμοποιεί αλλεπάλληλα ανθρωπολογικά παραδείγματα, απαντώντας στις προσπάθειές τους να αποδείξουν τη φυσικοποίηση της σεξουαλικότητας και της κοινωνικοποίησης. Σκύβει ακόμη και πάνω από τη βιολογία, η οποία υποτίθεται πως προσφέρει τη βάση των επιχειρημάτων τους, για να υποδείξει, πολύ σωστά, τις υπεραπλουστεύσεις και τις παραποιήσεις της από την εξελικτική ψυχολογία. Ακόμη πιο πέρα, δείχνει πώς, με αυτόν τον οπλισμό, η εξελικτική ψυχολογία αναγορεύει τις κυρίαρχες αξίες του δυτικού πολιτισμού και του καπιταλιστικού κόσμου σε οικουμενικές αξίες της ανθρωπότητας με ιστορική, υποτίθεται, νομιμοποίηση.
Ο αντίλογος
Ο αναγνώστης θα βρεθεί έτσι εν τω μέσω μιας σκληρής αντιπαράθεσης, μετρώντας τις δυνάμεις του μεταξύ γενετικού ντετερμινισμού και κοινωνικής – πολιτισμικής διαμεσολάβησης. Πόσο σημαντική είναι η ποικιλομορφία του ανθρώπινου πολιτισμού και πώς αυτή συγκρούεται με τον γενετικό ορθολογισμό; Είναι «φυσικό» να είμαστε ανταγωνιστικοί, να είναι οι άνδρες πολυγαμικοί και οι γυναίκες μονογαμικές, ή αντίστοιχα είναι «φυσικό» οι άνδρες να ελέγχουν τους βασικούς πόρους μιας κοινωνίας;
Η S. M. είναι εντέλει πειστική, όσο επίσης χειμαρρώδης, γνώστης του πραγματολογικού υλικού που χρησιμοποιεί, δίχως περιττολογίες, δείχνει σαν να ξέρει από καιρό πού να στείλει το βέλος της. Γι’ αυτό και μπορείς εύκολα να την εμπιστευτείς όταν συνδέει τον γενετικό ντετερμινισμό με τη νεοφιλελεύθερη οικονομική ιδεολογία, η οποία υπερερμηνεύει τον κόσμο ως το αποτέλεσμα των ανταγωνιστικών διαδικασιών των γονιδίων. Η αφήγηση των εξελικτικών ψυχολόγων βρίσκει, στο κείμενο της S. M., έναν σκληρό αντίπαλο που επίσης χρησιμοποιεί την επιστήμη και τη μέθοδο για να γίνει κατανοητός.
Και βγαίνοντας από το ειδικό, πηγαίνοντας προς το γενικό, κάποιος συνειδητοποιεί ένα βασικό κλειδί που κατά μίαν έννοια ξεκλειδώνει το βιβλίο, ότι δηλαδή οι θεωρίες του Δαρβίνου διατυπώθηκαν για τον φυσικό κόσμο των όντων, όχι για τον πολιτισμό ενός είδους, του ανθρώπου. Εγκλωβισμένοι στην εξήγηση της γενετικής μας φύσης, ένας σωρός από ψυχικές και κοινωνικές ιδιότητες εμφανίζονται ως στάσιμες βεβαιότητες, ενώ ο περίφημος «ανταγωνισμός» των γονιδίων, συνεκδοχικά, ευνοεί τον ανταγωνισμό ως τη μόνη «αληθινή» ιδεολογία στις κοινωνίες μας, νομιμοποιώντας τον εντός της μυθολογίας των κυρίαρχων λόγων. Ετσι, ναι, το ερώτημα που κρυφά διατρέχει το βιβλίο: «Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να αντιληφθεί τον εαυτό του ανοικτό στην κοινωνία και την αλλαγή, αν θεμελιωθεί μέσα του η ιδέα ότι είναι στην ουσία προκαθορισμένος;» αποκτά επικαιρική σημασία στον στοχασμό: «άτομο και κοινωνίες στον σύγχρονο κόσμο».