Οι χώροι που συνθέτουν μια πόλη οφείλουν να αλληλοσυμπληρώνονται αντί να ανταγωνίζονται. Στην πρώτη περίπτωση η πόλη πολλαπλασιάζει τις ευκαιρίες, στη δεύτερη τις αποδυναμώνει. Η αυτονόητη αυτή διαπίστωση αποκτά μεγαλύτερη αξία όσο μεγαλώνει το μέγεθος μιας πόλης ή όσο πολλαπλασιάζονται οι χώροι που έχει αξία να αξιοποιηθούν ως δίκτυο. Τη δύσκολη διαδικασία αλληλοσυμπλήρωσης αναλαμβάνει συνήθως το Ρυθμιστικό Σχέδιο της πόλης, που αποτελεί ουσιαστικά το συνεκτικό της ιστό, τον καμβά πάνω στον οποίο η πόλη κτίζει τις άμυνές της και οργανώνει τις κινήσεις της, προφανώς για το μέλλον.
Συγκρουόμενα σχέδια
Στην Αθήνα, η αναθεώρηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου έχει καθυστερήσει δραματικά, με αποτέλεσμα οι ανάγκες της πόλης να (εξακολουθούν) αντιμετωπίζονται με τοπικά σχέδια που αναπόφευκτα συγκρούονται μεταξύ τους. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που τα σχέδια για σημαντικούς χώρους της Αθήνας, τον Ελαιώνα (που κατά την άποψη του υπογράφοντος αποτελεί τον κρισιμότερο χώρο για το μέλλον της πόλης), το Ελληνικό (ουσιαστικά τον χώρο του πρώην αεροδρομίου), το Γουδί, το Ιστορικό Κέντρο αλλά και το παράκτιο μέτωπο Φαλήρου-Αγίου Κοσμά, περιλαμβάνουν μέτρα που οδηγούν τους χώρους σε περιττό ανταγωνισμό.
Για παράδειγμα υποστηρίζεται από πολλούς -και από την Επιτροπή Περιβάλλοντος της Βουλής- η άποψη ότι η αναβάθμιση ή μάλλον η ανάκτηση, όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα, του Ιστορικού Κέντρου της Αθήνας προϋποθέτει, μεταξύ πολλών άλλων, τη συνέχιση της λειτουργίας των δημόσιων υπηρεσιών που σήμερα συναντώνται στο Κέντρο. Αν μια υπηρεσία φύγει, πρέπει υποχρεωτικά να αντικατασταθεί από μία άλλη. Ο λόγος είναι προφανής και δοκιμασμένος: το Κέντρο παραμένει ζωντανό, το ίδιο και οι γειτονιές του. Οι δημόσιες υπηρεσίες φέρνουν ζωή, κίνηση, συνοδές επιχειρηματικές και κοινωνικές δραστηριότητες. Και μαζί οι γειτονιές δεν ερημώνουν, αλλά και δεν μετατρέπονται σε βιομηχανίες διασκέδασης.
Σπάνια άλλωστε διαπιστώνεις πόλεις, στον αναπτυγμένο κόσμο, να επενδύουν στην ξεπερασμένη εμμονή του παρελθόντος, να δημιουργούν δηλαδή κυβερνοπολιτείες, με άλλα λόγια να συγκεντρώνουν σημαντικό αριθμό κυβερνητικών κτιρίων σε ένα χώρο. Προκαλεί κατά συνέπεια κατάπληξη το γεγονός ότι το σχέδιο για την αξιοποίηση του Ελληνικού προβλέπει και τη δημιουργία του νέου Κυβερνείου της Αθήνας. Υποθέτω ότι κανείς δεν θα ήταν αρνητικός στη μετακίνηση δημοσίων υπηρεσιών που παρακολουθούν, και υποστηρίζουν, το ειδικότερο σκεπτικό της ανάπτυξης του Ελληνικού, για παράδειγμα της Γενικής Γραμματείας Ερευνας και Τεχνολογίας αν στο Ελληνικό πρόκειται να αναπτυχθεί ένας διεθνής ερευνητικός θύλακας ή των δημοσίων υπηρεσιών που θα στήριζαν ένα πόλο καινοτομίας. Ομως η μαζική μετακίνηση υπουργείων ή άλλων κρατικών φορέων, στο όνομα της δημιουργίας μιας νέας διοικητικής πόλης μέσα στην πόλη, προβληματίζει για τη σκοπιμότητά της, ενώ είναι σχεδόν βέβαιο ότι οδηγεί το Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας σε (περαιτέρω) μαρασμό.
Τα εμπορικά κέντρα
Τα παραδείγματα του ανταγωνισμού δεν σταματούν βέβαια στο θέμα των μεταφερόμενων κρατικών/δημόσιων υπηρεσιών. Στο σχέδιο για το Ελληνικό προβλέπεται η κατασκευή ενός Συνεδριακού Κέντρου, λίγα μόλις χιλιόμετρα από το Φάληρο εκεί δηλαδή που βρίσκεται το Ολυμπιακό Κέντρο Ταε-Κβον-Ντο το οποίο έχει δημοπρατηθεί ώστε να γίνει, και αυτό, Συνεδριακό Κέντρο. Αλλά και στον Ελαιώνα (ουσιαστικά στον Βοτανικό) χωροθετήθηκε ένα νέο εμπορικό κέντρο, όταν καταβάλλονται αγωνιώδεις προσπάθειες για να διασωθούν οι εμπορικές επιχειρήσεις που επιμένουν να λειτουργούν στο Ιστορικό Κέντρο (και μαζί να διασωθεί και το Κέντρο από την γκετοποίησή του).
Επειδή φοβάμαι ότι όλα μπορεί τελικά να συμβούν σε μια πόλη που θεωρεί ότι έχει την πολυτέλεια να γκρεμίζει, αντί να ενσωματώνει, μια ολυμπιακή εγκατάσταση που σήμερα λειτουργεί ως θέατρο, προτείνω το αυτονόητο: την αναστολή κάθε τοπικού αναπτυξιακού σχεδίου μέχρι να ολοκληρωθεί, ελπίζω σύντομα, το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας. Η πόλη δεν έχει περιθώρια να χάσει και άλλες ευκαιρίες από το μέλλον της. Και μαζί το Ιστορικό της Κέντρο.
* Ο κ. Κώστας Καρτάλης είναι πρόεδρος της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Βουλής.