ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΠΟΛΥΖΩΙΔΗΣ
Κείμενα για τη δημοκρατία, 1824-1825
εισ. – επιμ.: Φιλήμων Παιονίδης – Ελπίδα Βόγλη
εκδ. Οκτώ
«Το Κοινοβουλευτικόν Σύστημα προβαίνει από την θεμελιώδη και εναργεστάτην ταύτην αλήθειαν, ότι όλ’ οι άνθρωποι γεννώνται ελεύθεροι και ανεξάρτητοι»
Το όνομα του Πολυζωίδη έχει μείνει γνωστό στην ιστορία από τη συμμετοχή του στη δίκη του Κολοκοτρώνη και του Πλαπούτα, όπου αρνήθηκε, μαζί με τον Γ. Τερτσέτη, την καταδίκη τους σε θάνατο. Ομως, η συμμετοχή του στην ίδρυση και τη λειτουργία του νέου ελληνικού κράτος ήταν δραστική και πολυσήμαντη. Ο Πολυζωίδης ήταν ανάμεσα στους στενούς συνεργάτες του Αλ. Μαυροκορδάτου, ήταν γραμματέας της ελληνικής αποστολής στη Βρετανία για τη διαπραγμάτευση του πρώτου δανείου, αντιτάχθηκε στον Καποδίστρια, συνέταξε, μεταξύ άλλων, το κείμενο που παρουσιάζεται εδώ, μετέφρασε πολλά σημαντικά κείμενα, κι αργότερα, επί Οθωνα, διετέλεσε αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου, ενώ ακολούθησε μακρά πολιτική καριέρα.
Το βιβλίο αποτελείται από την εισαγωγή του Φιλήμονα Παιονίδη και της Ελπίδας Βόγλη, όπου παρουσιάζεται το ιστορικοπολιτικό πλαίσιο της εποχής και αναλύονται οι πολιτικές απόψεις του Πολυζωίδη. Ακολουθεί το κεντρικό κείμενο, Θεωρία γενική περί των διαφόρων διοικητικών συστημάτων και εξαιρέτως περί του κοινοβουλευτικού, όπου παρουσιάζονται οι βασικές αρχές της πολιτικής θεωρίας, οι δυνατότητες διοικητικού σχεδιασμού, ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας του Κοινοβουλευτικού Συστήματος, η υπεράσπιση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ενώ όλα αυτά πλαισιώνονται από τις μοντέρνες πολιτικές θεωρίες της εποχής. Τέλος, ακολουθεί η διακήρυξη της ανεξαρτησίας των ΗΠΑ, θεμελιώδες κείμενο της πρώτης σύγχρονης δημοκρατίας, μεταφρασμένο από τον Πολυζωίδη.
Το κεντρικό κείμενο παρουσιάζει και αναλύει τον τρόπο οργάνωσης των σύγχρονων δημοκρατιών, τον διαχωρισμό των εξουσιών και τα πλεονεκτήματά του, τις πιθανές μορφές πολιτεύματος που μπορεί το νεοσύστατο κράτος να ακολουθήσει, την προτίμηση και την υπεράσπιση του δημοκρατικού πολιτεύματος και του κοινοβουλευτικού συστήματος. Σε διάφορες σημειώσεις και υποσημειώσεις του συγγραφέα βρίσκουμε τις δικές του απόψεις, όταν αυτές αποκλίνουν από τα κεντρικά επιχειρήματα που αναπτύσσει, αλλά και διάφορες αναλύσεις που προσαρμόζουν τη θεωρία στον ιδιαίτερο χαρακτήρα του ελληνικού παραδείγματος. Ενα μεγάλο μέρος του κειμένου είναι αφιερωμένο στη σύσταση και τη λειτουργία του δικαστικού σώματος, στο οποίο άλλωστε πρέπει να στηρίζεται κάθε κοινωνία Δικαίου.
Ο λόγος της ανάγνωσης αυτού του κειμένου δεν αφορά τόσο στο περιεχόμενο της πολιτικής θεωρίας, καθώς ασχολείται με πράγματα που λίγο-πολύ γνωρίζουμε. Το ενδιαφέρον αυτής της έκδοσης βρίσκεται μάλλον αλλού: Πρόκειται για ένα κείμενο που γράφτηκε όταν ακόμα το πολιτικό σύστημα του νέου, εθνικού κράτους, δεν είχε ακόμη καθοριστεί. Η πολιτική κατάσταση ήταν ρευστή και ρηξικέλευθη, οι θεωρίες έκρυβαν ελπίδα· λέξεις όπως ισότητα, δημοκρατία, ισονομία, ελευθερία γεννούσαν αισιοδοξία και προσδοκίες, ενώ η δημοκρατία δεν ήταν δεδομένη κι αποτελούσε στρατηγική επιλογή.
Η εισαγωγή των επιμελητών είναι κατατοπιστική και συνοψίζει, με ιδιαίτερο τρόπο, ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής βιβλιογραφίας για την εποχή και τις πολιτικές κατευθύνσεις της κοινωνίας. Τέλος, η λόγια γλώσσα στην οποία είναι γραμμένο το κείμενο όχι μόνο ρέει χωρίς δυσκολίες αλλά το ιδιαίτερο ύφος και ο τρόπος γραφής και έκφρασης του συγγραφέα έχουν από μόνα τους ενδιαφέρον. Για να κλείσουμε με τα λόγια του Πολυζωίδη: «Οι Ελληνες, Τύχη Αγαθή! Εχουν Διοίκησιν σύμφωνον, κατά το πλείστον μέρος, με τας αρχάς του Κοινοβουλευτικού Συστήματος· αλλ’ ίσως πολλοί εκ τούτων δεν είναι εις κατάστασιν να εκτιμώσιν όσον πρέπει τα καλά μιας τοιαύτης Διοικήσεως, μη γνωρίζοντες ακριβώς την πραγματικήν διαφοράν, και την υπεροχήν αυτής απ’ όλας τας άλλας Διοικήσεις. Ικανήν λοιπόν ανταμοιβήν των κόπων μου θέλω έχει, εάν διά του παρόντος Συγγραμματίου δυνηθώ να διεγείρω την προσοχήν των τοιούτων ομογενών μου εις όσα αναγκαίως πρέπει να γνωρίζωσι, και εκ των οποίων κυρίως κρέμεται η εις την καθεστώσαν Δίοικησιν εγκάρδιος αφοσίωσίς των, και η μέλλουσα ευτυχία των».