Αν υπάρχει στην Αττική ένας τόπος που προφυλάσσει σοφά τη μακραίωνη ιστορία του από τα ανθρώπινα μάτια, είναι η Ελευσίνα. Κάθε τόσο, οι εκσκαφές για τα δημόσια έργα, αλλά και η συνεχής ανοικοδόμηση νέων πολυκατοικιών αποκαλύπτουν ένα παλίμψηστο: ευρήματα από την πρώιμη ώς την ύστερη αρχαιότητα που εντοπίζονται μέσα στον οικισμό δίπλα σε χαμηλά σπιτάκια και εγκαταλελειμμένες βιομηχανικές μονάδες. Το σπουδαιότερο θρησκευτικό κέντρο της αρχαιότητας μετατράπηκε τον 19ο αιώνα στην πρώτη βιομηχανική πόλη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και σήμερα ανασυγκροτεί με επιτυχία μια νέα ταυτότητα.
Η καρδιά της αρχαίας Ελευσίνας βρίσκεται στον λόφο όπου σήμερα διασώζονται ίχνη από τα Μικρά και τα Μεγάλα Προπύλαια, καθώς και το Τελεστήριο. Εκεί όπου καταλήγει η Ιερά Οδός και όπου κάποτε τελούνταν τα Ελευσίνια Μυστήρια είναι σήμερα ο μόνος πνεύμονας πρασίνου. Διάσπαρτα όμως σε πολύ μεγαλύτερη ακτίνα είναι μια σειρά από άλλα μνημεία, όπως μια αρχαία γέφυρα της ρωμαϊκής περιόδου, η βασιλική του Αγίου Ζαχαρία που ενσωματώνει στην κατασκευή της αρχαία μέλη και επιγραφές, ένα λατομείο, μια ρωμαϊκή οικία με ψηφιδωτά δάπεδα, το αδριάνειο υδραγωγείο, το προϊστορικό νεκροταφείο, τμήματα ενός κτιριακού συγκροτήματος θερμών, τα ρωμαϊκά λουτρά κοντά στο λιμάνι κ. ά.
Διαδρομή
Ολα αυτά τα σημεία μιας νοητής διαδρομής ενώνονται στην έκθεση «Οι μεταμορφώσεις του Ελευσινιακού Τοπίου. Αρχαιότητες και Σύγχρονη Πόλη», που φιλοξενείται μέχρι και τα τέλη Αυγούστου στο Πολιτιστικό Κέντρο «Λεωνίδας Κανελλόπουλος» της Ελευσίνας. Η έκθεση, που σχεδιάστηκε και διοργανώθηκε από τη δραστήρια και αφοσιωμένη στην περιοχή αρχαιολόγο Πόλη Παπαγγελή, καθώς και την ειδικευμένη αρχιτέκτονα στην αναστήλωση αρχαίων μνημείων Ελένη – Αννα Χλέπα, περιλαμβάνει παλαιούς χάρτες, φωτογραφίες, σχέδια, αεροφωτογραφίες και παλαιά χαρακτικά, συνθέτοντας ένα αφήγημα που βοηθά τον επισκέπτη να αντιληφθεί το ιστορικό βάθος, αλλά και τον αρχαιολογικό πλούτο της πόλης.
Συνέργειες
Πέραν αυτού, η έκθεση έχει άλλον έναν καίριο στόχο: είναι το πρώτο βήμα για να ευαισθητοποιηθεί η κοινότητα της Ελευσίνας, αλλά και πιθανοί χορηγοί για την υλοποίηση της μελλοντικής ανάδειξης και ενοποίησης όλων αυτών των αρχαιολογικών χώρων. Από την εποχή που το ελληνικό κράτος ξεκίνησε τις ανασκαφές το 1882 μέχρι σήμερα, η αρχαία πόλη αποκαλύπτεται εκεί όπου της αφήνει περιθώριο ο οικισμός και οι παλιές βιομηχανικές μονάδες.
Οικόπεδα ανασκάπτονται και ύστερα κτίζονται, όπως είδαμε και στο γοητευτικό ντοκιμαντέρ του Φίλιππου Κουτσαφτή «Η αγέλαστος πέτρα», οι κάτοικοι αισθάνονται υπερήφανοι για την αρχαία κληρονομιά, θέλοντας παράλληλα να ξεχνούν ότι υπάρχει όταν κάτι βρίσκεται στα θεμέλια του σπιτιού τους. Το έργο της ενοποίησης δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά μια έμπρακτη απόδειξη ενός νέου δυναμικού χαρακτήρα της πόλης, όπου αρχαιολόγοι, κάτοικοι και χορηγοί από ισχυρές βιομηχανίες κάνουν συνέργειες. Αλλωστε, η εταιρεία «Τιτάν» χρηματοδότησε την υλοποίηση αυτής της έκθεσης και ενός συνοδευτικού λευκώματος, έτσι ώστε να δώσει το καλό παράδειγμα στους υπόλοιπους φορείς.
Πώς όμως θα μπορούσε να πάρει σάρκα και οστά η σύνδεση όλων αυτών των ψηφίδων μέσα στην πόλη; Οπως εχει γίνει σε αντίστοιχες περιπτώσεις, πρώτα απ’ όλα πρέπει να συνειδητοποιήσει ο επισκέπτης την ύπαρξη των μνημείων με ειδικές ενδείξεις. Υστερα θα χαραχθούν διαδρομές για όσους θέλουν να περπατήσουν στην αρχαία και σύγχρονη Ελευσίνα, λένε η Πόλη Παπαγγελή και η Ελένη – Αννα Χλέπα. Η έκθεση ολοκληρώνεται στις 28 Αυγούστου.