«Οταν πέθανε ο δεύτερος γιος της, η Μα Νγκουένγκγια έκλαψε πολύ, αλλά σκέφτηκε και πάλι ότι τέτοια συμβαίνουν στη ζωή, και τον έθαψε κι αυτόν λίγα μέτρα απ’ το σπίτι της, κάτω απ’ ένα βουνό από λευκαγκάθια κι ευκαλύπτους, κάτω απ’ τη γη, κάτω από ένα εξόγκωμα από πέτρες που τη βοήθησαν οι γείτονες να κουβαλήσει». Η Μα Νγκουένγκγια είναι από τη Ζιμπάμπουε και εκεί τη γνώρισε η Αργεντινή δημοσιογράφος και συγγραφέας Λεϊλά Γκεριέρο. Η ιστορία όμως έχει συνέχεια: «Οταν πέθανε ο τρίτος της γιος, η Μα Νγκουένγκγια έκλαψε πολύ, τον έθαψε μερικά μέτρα απ’ το σπίτι της, κάτω απ’ το βουνό από λευκαγκάθια κι ευκαλύπτους, κάτω απ’ τη γη, κάτω από ένα εξόγκωμα από πέτρες που τη βοήθησαν οι γείτονες να κουβαλήσει. Οταν πέθανε η τέταρτη κόρη της, το 2010, η Μα Νγκουένγκγια σκέφτηκε ότι δεν είχε πια τίποτα να χάσει, διότι όλα τα παιδιά της είχαν πεθάνει. Αργότερα όμως έμαθε ότι η μοναδική επιζήσασα αυτού του θανατικού, η εγγονή της, Νκανίισο, 17 ετών, ήταν φορέας του ίδιου κακού που αποδεκάτισε τα παιδιά της: ένας αργής επώασης ιός που σκοτώνει στη χώρα της 2.500 ανθρώπους τον μήνα».
Η ιστορία που μας αφηγείται η Γκεριέρο περιλαμβάνεται σε μια συλλογή τέτοιων κειμένων και μπορείτε να διαβάσετε στο Ιδρυμα Θερβάντες, στο πλαίσιο της φωτογραφικής έκθεσης «Μάρτυρες της Λήθης». Πρόκειται για ένα πρότζεκτ που συνδιοργανώνουν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ), η ισπανική εφημερίδα El Pais και το Ιδρυμα Θερβάντες.
Το σκεπτικό ήταν το εξής: Η El Pais ανέθεσε σε καταξιωμένους Ισπανόφωνους συγγραφείς να συνοδεύσουν τους ΓΧΣ στις αποστολές τους σε διάφορα μέρη στον κόσμο που δοκιμάζονται σκληρά, μαζί με τον φωτογράφο Χουάν Κάρλος Τομάσι, και μετά να καταγράψουν την εμπειρία τους, εν είδει ανταπόκρισης, στη γνωστή εφημερίδα. Αφού ολοκληρώθηκε η δημοσίευση αυτών των άρθρων, τα κείμενα και οι φωτογραφίες του Τομάσι συγκεντρώθηκαν και τώρα κάνουν τον γύρο του κόσμου, ως μια περιοδική έκθεση που στήνεται στα κατά τόπους παραρτήματα του Ιδρύματος Θερβάντες.
Οι συγγραφείς-δημοσιογράφοι που συμμετείχαν ήταν: ο Περουβιανός νομπελίστας Μάριο Βάργκας Γιόσα (ο οποίος ταξίδεψε στο Κονγκό), ο Νικαραγουανός Σέρχιο Ραμίρες (Αϊτή), η Λάουρα Ρεστρέπο από την Μπογκοτά (Υεμένη), η Μεξικανή Λάουρα Εσκιβέλ (Γουατεμάλα), η Αργεντινή Λεϊλά Γκεριέρο (Ζιμπάμπουε), ο Αγγλοϊσπανός Τζον Κάρλιν (Μπανγκλαντές), ο Ισπανός Χουάν Χοσέ Μίγιας (Κασμίρ) και ο Ισπανός Μανουέλ Βιθέντ (Κολομβία).
Οπως μας είπε ο Αλοΐς Χουγκ, επικεφαλής επικοινωνίας του ισπανικού τμήματος των ΓΧΣ και επιμελητής της έκθεσης, «οι περιοχές στις οποίες δραστηριοποιούνται οι ΓΧΣ λάμπουν διά της απουσίας τους από τις ειδήσεις, την τηλεόραση και τις εφημερίδες. Αν δεν γίνεται κάποιος μεγάλος πόλεμος ή επανάσταση, κανένας δεν μαθαίνει τίποτα για όλ’ αυτά τα μέρη, τα οποία όμως δοκιμάζονται πολύ σκληρά με πείνα, λοιμούς, επιδημίες και βιαιοπραγίες. Σκεφτήκαμε λοιπόν το 2008 έναν τρόπο να τραβήξουμε το ενδιαφέρον του κόσμου προς αυτά τα μέρη, αρχικά με δημοσιεύσεις στην κυριακάτικη El Pais και στη συνέχεια με αυτή την έκθεση.
» Επιλέξαμε οκτώ φημισμένους ισπανόφωνους συγγραφείς και δημοσιογράφους, ταξίδεψαν στις περιοχές αυτές με τους ΓΧΣ και δημοσίευσαν τις ανταποκρίσεις τους μέσα στο 2009-10. Πρώτος απ’ όλους πήγε ο Μάριο Βάργκας Γιόσα, στο Κονγκό. Μαζί τους ήταν και ένας φωτογράφος, παλαιός μας συνεργάτης, ο οποίος κατέγραψε ορισμένα από τα πρόσωπα και τα τοπία που είδαν οι συγγραφείς αυτοί. Η έκθεση στήθηκε στις αρχές αυτής της χρονιάς, αρχίζοντας από το Ιδρυμα Θερβάντες στην Ισπανία. Η Αθήνα είναι ένας από τους πρώτους μας σταθμούς. Γενικά, η έκθεση θα ταξιδεύσει σε πόλεις όπου υπάρχει παράρτημα του Ιδρύματος Θερβάντες, έχουμε σκοπό όμως να κάνει και μερικούς σταθμούς στη Μέση Ανατολή».
Γουατεμάλα, ένα καταφύγιο «υαινών»
Στο πλαίσιο των αποστολών, η Μεξικανή συγγραφέας Λάουρα Εσκιβέλ, δημιουργός του best seller «Σαν νερό για ζεστή σοκολάτα», ταξίδεψε στη Γουατεμάλα τον Νοέμβριο του 2009 και κατέγραψε τις εντυπώσεις της από τη δοκιμαζόμενη χώρα. «Γουατεμάλα σημαίνει «μέρος με πολλά δέντρα», αλλά στις φυλλωσιές κρύβονται δολοφόνοι, βιαστές κι εγκληματίες. Τούτη η χώρα, γνωστή για την ευγένεια των κατοίκων της, είναι καταφύγιο για «ύαινες». Καταγράφονται 15 δολοφονίες ημερησίως και οι βιασμοί πολλαπλασιάζονται.
» Οργανώσεις πάνε κι έρχονται. Προφήτες πάνε κι έρχονται κι ακόμα δεν έχουμε μπορέσει να εμποδίσουμε τις επιθέσεις και τις δολοφονίες διότι η πίστη είναι δημιουργία κι όσο εξακολουθούμε να πιστεύουμε πως η βία είναι τρόπος επίλυσης των προβλημάτων μας, θα συνεχίσουμε να παράγουμε βία. Και η βία προκαλεί φόβο και άρνηση και η άρνηση την επιθυμία να μην ανήκεις σε κάποια κοινωνική ομάδα. Κατά την άποψή μου, ο καρκίνος που επιτίθεται στη Γουατεμάλα και το Μεξικό είναι ένας καρκίνος που δεν πρόκειται να εξαφανιστεί μόνο με νέους νόμους και νέα ποινικοποίηση, αλλά με μια καινούργια οπτική της πραγματικότητας που να μας ξαναφέρει κοντά στην έννοια του «Ινλακές»: Αυτό που κάνω σε σένα το κάνω στον ίδιο μου τον εαυτό επειδή είμαστε ένα. Αυτό που θέλω για μένα είναι αυτό που δίνω σε σένα. Αν ανακτούσαμε αυτή τη σοφή αντίληψη που είχαν οι Μάγια για τον κόσμο, σίγουρα θα μας βοηθούσε να ζήσουμε ειρηνικά».