H Λυδία Φωτοπούλου χαίρεται που ο γιος της ζει στο Πεκίνο και όχι στην Ελλάδα. Η Ελένη Καστάνη συχνά πιάνει τον εαυτό της να μονολογεί «δεν το πιστεύω αυτό που μας συμβαίνει». Ο Ακύλας Καραζήσης έχει μπει στη διαδικασία να ελέγχει τον εαυτό του μήπως αυτά που λέει δεν είναι πολιτικώς ορθά, ενώ η Μαρία Κεχαγιόγλου δεν θέλει να διαβάζει πια στα έντυπα για φόβο, ανεργία, μείωση αμοιβών. Τις ανησυχίες τους διατυπώνουν με τον δικό τους τρόπο και η Φιλαρέτη Κομνηνού με τον Χρήστο Στέργιογλου. Οι έξι γνωστοί ηθοποιοί, με σημαντική διαδρομή ο καθένας -ηλικίας από 45 μέχρι περίπου 60 ετών- συζητούν για το θέατρο, την κρίση, τις αλλαγές που έχει επιφέρει η τελευταία σαρωτική διετία στη ζωή, τη δουλειά, τη σκέψη τους. Εχει μεγαλώσει η αβεβαιότητα που νιώθουν στον χώρο τους που, όπως επισημαίνουν και οι ίδιοι, ήταν πάντα ανελέητος; Υπάρχει κίνδυνος, να κάνουν ποιοτική έκπτωση στις επιλογές τους; Πώς βλέπουν το μέλλον του ελληνικού θεάτρου; Με ψυχραιμία και συγκροτημένη σκέψη, εξομολογούνται αγωνίες, επισημαίνουν κινδύνους, όπως το να βγούμε πνευματικά χειρότεροι, σκάβουν βαθιά για τα αίτια της κρίσης, με διάθεση αυτοκριτικής σημειώνουν τον ατομικισμό των τελευταίων ετών και, χωρίς πανικό, αφουγκράζονται το παρόν με εργαλείο την πείρα και τη γνώση που τους έχει χαρίσει ένας συνεχής διάλογος: εσωτερικός, αλλά και με τον κόσμο. Ενας αναστοχασμός ανθρώπων της τέχνης που βιώνουν τους κραδασμούς της κρίσης.
Ψάχνοντας τα ένσημα από τα 55…
Λυδία Φωτοπούλου. «Σε προσωπικό επίπεδο, ευτυχώς ακόμη δεν έχω νιώσει τι είναι να μένεις χωρίς δουλειά, όλη αυτή η κατάσταση, όμως, και ο φόβος για το αύριο, με έκανε φέτος να ψάξω να βρω τι ένσημα έχω και να σκέφτομαι ότι ίσως χρειαστεί να ζήσω με λιγότερο θέατρο. Κι επειδή στα 55 μου χρόνια νιώθω χορτασμένη, αν ποτέ έρθει εκείνη η στιγμή που δεν με καλύπτει αυτό που μου προτείνετε θα προτιμήσω να ψαρεύω», ομολογεί η Λυδία Φωτοπούλου. Την πετύχαμε στην Καβάλα, σ’ ένα σπίτι που έχει κληρονομήσει από τον παππού της. Ετοίμαζε το γάμο του γιου της. «Είμαι ευτυχισμένη που κάνει το μεταπτυχιακό του στο Πεκίνο. Μιλάει άριστα την κινεζική γλώσσα και θα ζήσει εκεί. Οπότε είμαι ήσυχη που λείπει από την Ελλάδα. Αυτό που ζούμε σήμερα, για μένα είναι μια παλιά ιστορία με πολύ βαθιές ρίζες. Δημιουργήθηκαν ψεύτικες ανάγκες. Και οι άνθρωποι του χώρου τα τελευταία χρόνια άλλαξαν. Ο στόχος του θεάτρου είναι η ανταλλαγή ιδεών, αλλά αυτές οι ιδέες φθήνυναν και είχαν πάντα από πίσω τους οικονομικό υπόβαθρο. Επίσης, γιγαντώθηκε ο ατομικισμός που δυστυχώς πέρασε και στα παιδιά του θεάτρου. Το θέατρο είναι μοίρασμα, πρόσφορο, δεν γίνεται αλλιώς. Ο τεράστιος αριθμός των παραγωγών, το ότι ο καθένας είχε και από ένα θέατρο, ήταν μέσα σ’ αυτή τη λογική του ατομικισμού. Δεν μπορούσαν να κάνουν μαζί οι άνθρωποι, υπήρχε έλλειψη επικοινωνίας».
Χρήστος Στέργιογλου. «Οταν ήμουν στη Νέα Υόρκη πριν από είκοσι πέντε χρόνια, είδα ποια είναι τα όριά μου είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω. Οι συνθήκες ήταν πάντοτε δύσκολες στο επάγγελμά μας, παλεύουμε για να επιβιώσουμε. Τώρα ίσως είναι πιο δύσκολες, δεν γίνονται λ.χ. πολυπρόσωπες παραγωγές, μειώνονται οι αμοιβές, όλοι έχουν μπει σε λογική οικονομίας. Αλλά αυτό αγαπάω κι ακόμη κι όταν έκανα άλλες δουλειές για να ζήσω, σκεφτόμουν ότι μια μέρα θα επιστρέψω στο θέατρο. Υπάρχει κάτι που με ανησυχεί, το ότι χάθηκε η εμπιστοσύνη και πήρε τη θέση της η καχυποψία, είμαι όμως αισιόδοξος γιατί ο άνθρωπος μπορεί να λειτουργήσει υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Ας δούμε τι ακριβώς έχουμε ανάγκη. Ας μην είμαστε απερίσκεπτοι, ας γίνουμε πιο λιτοί και πιο ουσιαστικοί».
Φιλαρέτη Κομνηνού. «Οι ηθοποιοί έχουμε διαρκώς τον βραχνά της ανεργίας. Αυτό που έχει αλλάξει σήμερα, είναι ότι διάφοροι επιτήδειοι προφασίζονται την οικονομική κρίση και αρνούνται να πληρώσουν τους ηθοποιούς, ακόμη κι όταν υπάρχουν συμβόλαια. Ή εκμεταλλεύονται τους νέους, κυρίως, και τους δίνουν 400 ευρώ τον μήνα. Εκεί, πιστέψτε με, γίνεται μακελειό. Εγώ μπορεί να μιλάω εκ του ασφαλούς γιατί εδώ και τρία χρόνια είμαι στο πανεπιστήμιο ως επίκουρη καθηγήτρια και κατά κάποιον τρόπο οικονομικά δεν έχω αυτό το άγχος, αλλά κατανοώ απόλυτα το γεγονός ότι κάποιοι συνάδελφοί μου μπορεί να κάνουν έκπτωση στα χρήματα ή στις επιλογές τους. Πρέπει να είμαστε απόλυτα επιεικείς».
Ελένη Καστάνη. «Το παιδί μου δεν θα ήθελα με τίποτα να γίνει ηθοποιός. Είναι δώδεκα χρόνων και δεν ξέρω πώς θα τα βρει αύριο. Νιώθω ότι δεν υπάρχει τέλος σ’ αυτό που ζούμε. Ξέρω ανθρώπους που έχασαν τη δουλειά τους, κι ένας κλάδος που χτυπήθηκε ανελέητα ήταν αυτός των τεχνικών. Γνωρίζω ενδυματολόγο που σήμερα είναι βοηθός μπογιατζή. Αυτό που εγώ έχασα τα τελευταία δυο – τρία χρόνια είναι η τηλεόραση. Ενα σημαντικό έσοδο για όλους τους ηθοποιούς. Το θέατρο δεν μπορεί να ισοφαρίσει αυτήν την απώλεια, αλλά τουλάχιστον μας ζει. Το καλό είναι ότι αναγεννάται το σινεμά. Γίνονται κάποιες κωμωδίες, με περιορισμένο μπάτζετ φυσικά, αν και δυστυχώς, ο κινηματογράφος όλο και πλησιάζει ποιοτικά την τηλεόραση. Πέφτει, δηλαδή, το επίπεδο στο σινεμά αλλά αντικαθιστά κάπως την τηλεόραση. Πέρα από το οικονομικό, όμως, αυτό που νιώθω ότι έχει επηρεαστεί περισσότερο είναι η σκέψη μου. Συχνά πιάνω τον εαυτό μου να περπατάει στο σπίτι και να μονολογεί «δεν το πιστεύω αυτό που μας συμβαίνει»».
Πνευματικά θα βγούμε χειρότεροι
Ακύλας Καραζήσης. «Δεν βλέπω γύρω μου τίποτα πνευματικό και γι’ αυτό είμαι απαισιόδοξος. Πιστεύω ότι θα βγούμε απ’ αυτήν την κρίση πνευματικά χειρότεροι», σημειώνει ο Ακύλας Καραζήσης και δίνει διαφορετική διάσταση στο θέμα. «Εχω την εντύπωση ότι υπάρχει μια μυθολογία γύρω από την κρίση, που περισσότερο εκφράζει αυτό που φοβόμαστε ότι μπορεί να συμβεί σε μερικά χρόνια παρά αυτό που πραγματικά συμβαίνει. Μην παρεξηγηθώ, δεν λέω ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Απλώς όλο αυτό που συμβαίνει το παρακολουθώ με απόσταση και πιστεύω ότι δεν είναι μύθος η κρίση, οι επιπτώσεις της, όμως, ίσως έχουν μια μυθοπλαστική διάσταση. Συγκεκριμένα: Οι ηθοποιοί ποτέ δεν είχαμε σταθερό εισόδημα, πάντα είχαμε την αγωνία. Ως προς αυτό, δεν έχει αλλάξει κάτι δραματικά. Αυτό που έχει αλλάξει και το βλέπω στον εαυτό μου είναι ότι τώρα ελέγχω μήπως αυτά που λέω δεν είναι πολιτικώς ορθά. Υπάρχει μεγάλη σύγχυση. Παραπαίουμε όλοι μεταξύ του «πέφτει το βιοτικό μας επίπεδο» και του «ε, βέβαια, αφού όλοι κάθονται στις καφετέριες και πίνουν καφέδες!». Βιώνω, λοιπόν, σύγχυση προσωπική και γενική.
» Ως αποτέλεσμα δεν αντιλαμβάνομαι τόσο την οικονομική κρίση όσο αυτό που σας περιγράφω. Ακούω γύρω μου απίστευτα πράγματα, παρακολουθώ ανθρώπους να είναι έρμαια κάθε βλακώδους συνωμοσίας, βλέπω συνθήματα εξωπραγματικά… Ολα αυτά είναι μια τρομακτική εικόνα, μια εικόνα υφέρποντος φασισμού. Στον χώρο του θεάτρου έχουμε νιώσει έντονους κραδασμούς, μειώθηκαν οι παραγωγές, μειώθηκαν τα επιδόματα, αλλά δεν είναι το βασικό μας πρόβλημα αυτό. Αν ήθελα ασφάλεια, αν και δεν μου αρέσει αυτή η λέξη, δεν θα γινόμουν ηθοποιός. Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι αν θα χάσω εκατό ή διακόσια ευρώ. Μεγάλωσα με την ουτοπία της Αριστεράς η οποία νόμιζα ότι αυτό εννοούσε, ότι δηλαδή τα λεφτά είναι κάτι δευτερεύον. Βέβαια, μετά από τριάντα χρόνια κατάλαβα ότι δεν εννοούσε αυτό. Αυτοπαραπλανήθηκα, δεν μου φταίει κανείς, κι αν η Αριστερά δεν πιστεύει ότι τα λεφτά είναι κάτι δευτερεύον, εγώ εξακολουθώ να το πιστεύω και γι’ αυτό μια πνευματική ανασυγκρότηση κι ένα ποιητικό ψάξιμο της ταυτότητάς μας είναι για μένα πολύ πιο ουσιαστικά απ’ οτιδήποτε οικονομικό».
Μαρία Κεχαγιόγλου. Στον παραλογισμό αυτής της κρίσης εστιάζει με τον τρόπο της και η Μαρία Κεχαγιόγλου. «Ο κλάδος του ηθοποιού ήταν ένας σκληρός και ταπεινωμένος κλάδος πολύ πριν από την κρίση. Μιλάω για τον ηθοποιό που βιοπορίζεται από το επάγγελμά του και ταυτόχρονα προσπαθεί να μη χάσει την ταυτότητά του. Επόμενο, λοιπόν, αφού αυτό που ονομάζεται κρίση πλήττει τους αδύναμους, είναι να πλήξει και τη δική μας δουλειά. Αυτό είναι κάτι που το βιώνουμε όλοι. Προσωπικά, πολλές φορές τελευταία έχω αισθανθεί ότι η ζωή μου έχει γίνει κομμάτι από θεατρικό έργο του παραλόγου. Τα έργα του Μπέκετ ζωντανεύουν συχνά στο μυαλό μου, ενός συγγραφέα που μέχρι πρότινος δεν πολυκαταλάβαινα. Τώρα γίνομαι μέρος των γραπτών του. Ο φόβος, η ανεργία, η ανασφάλεια, η μείωση αμοιβών, είναι πράγματα που συζητούνται έτσι κι αλλιώς μεταξύ των ηθοποιών. Δεν μου αρέσει να τα διαβάζω πια στα έντυπα. Νομίζω ότι αυτό δεν βοηθάει, αντίθετα μπορεί να θρέψει και να γιγαντώσει ένα φόβο που είναι δεδομένος ούτως ή άλλως και μπορεί να γίνει επικίνδυνος.
» Να οδηγήσει, δηλαδή, είτε στην αποκτήνωση είτε στην πλήρη ταπείνωση. Είναι πιο υγιές να μιλήσω για τη συγκίνηση που μου προκαλεί η οποιαδήποτε προσπάθεια αντίστασης. Αυτό που μου δίνει δύναμη είναι η καθημερινή πάλη που μπορεί και κάνει ένας άνθρωπος ο οποίος βλέπεις ότι κουβαλάει πάνω του τα χίλια προβλήματα κι όμως, παλεύει να σταθεί όρθιος. Κι όσο για το χάλι που εμφανίζει το αληθινό πρόσωπο της εξουσίας, γιατί τώρα μπορούμε και το αντικρίζουμε μια και πέσαν οι μάσκες, η καλύτερη απάντηση δεν ξέρω ποια είναι, αλλά θέλω να πιστεύω ότι κάποτε θα δοθεί».
Λυδία Φωτοπούλου. Λέει, περιγράφοντας το χάλι της εξουσίας: «Εμείς άλλο πράγμα ξέραμε ως δημοκρατία· αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι ο αγώνας κάποιων κομμάτων για την εξουσία. Τίποτε άλλο. Ολα γίνονται άγαρμπα, άτσαλα, χωρίς έγνοια. Παράδειγμα, αυτό που συμβαίνει με τα κρατικά θέατρα: Δεν είμαι αρμόδια να μιλήσω ούτε θα απαιτούσα από ένα κράτος που ψυχορραγεί να μου δίνει εμένα χρήματα για να κάνω θέατρο. Μην κάνεις, όμως, περικοπές οριζόντιες, με λογική λογιστή, χωρίς μελέτη, χωρίς να γνωρίζεις τις ανάγκες και τον τρόπο λειτουργίας του θεατρικού χώρου. Κάν’ το με τρόπο δίκαιο και σωστό και τουλάχιστον δείξε ότι λυπάσαι…».