έσα από τη γενναιόδωρη τζαμαρία του καφέ-μπαρ Αερόστατο στο Παγκράτι, αποκαλύπτεται η μικρή πλατεία Προσκόπων. Χωρίς να ανακοινώνει φωναχτά την παρουσία της στην περιοχή παρά μόνο με ένα κεντρικά τοποθετημένο φοίνικα περιζωμένο από χαμηλή φύτευση και μερικά παγκάκια, η πλατεία βρίσκεται εκεί ως ένα συνεκτικό τοπικό στοιχείο, ενοποιώντας μια κατά τα άλλα ασύνδετη πολυμορφία αστικών γεγονότων -περιμετρικά μια σειρά εξαώροφων πολυκατοικιών που εναλλάσσονται με νεοκλασικά, ήσυχα μπαρ και κάποια εστιατόρια, τα γραφεία των Ελλήνων προσκόπων στη γωνία και ένα ιδιότυπο «λεξικοπωλείο» στην απέναντι γωνία- όλα αποκτούν λόγο ύπαρξης δημιουργώντας αυτό που λέμε γειτονιά, λειτουργώντας ως ένα αστικό παραβάν στην πολύβουη Βασιλέως Κωνσταντίνου.
«Ζωντανή» γειτονιά
Τι είναι όμως αυτό που λέμε «ζωντανή» γειτονιά, ποια είναι τα δομικά εκείνα στοιχεία που αν αναμειχθούν πετυχαίνουν να συνθέσουν μια γιορτή κοινωνικότητας ως αντιστάθμισμα στην απομόνωση που βιώνει ο σύγχρονος αστός, και τι κάνει μια γειτονιά ή πλατεία να λειτουργεί ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας της πόλης μας;
Πλατεία Προσκόπων
Στο συγκεκριμένο παράδειγμα της πλατείας Προσκόπων, η ύπαρξη του κεντρικού ανοιχτού δημόσιου χώρου της πλατείας λειτουργεί ως ένας φιλικός εξώστης κοινωνικών εκδηλώσεων των κατοίκων της περιοχής, και ένας αθηναϊκός πόλος έλξης, δημιουργώντας ένα ετερόκλητο κοινό στη σωστή δοσολογία.
Η πολυμορφία χρήσεων και κτιριακού αποθέματος που «αγκαλιάζει» την πλατεία, διατηρεί ζωντανή την προσέλευση διαφορετικών ηλικιών και εθνικοτήτων, ενώ ο σωστός προσανατολισμός σε συνδυασμό με το επαρκές ύψος των κτιρίων αρκεί για να υπάρχει φυσικός φωτισμός κατά τη διάρκεια της μέρας. Μια καθημερινή μπορεί κανείς να συναντήσει τον επισκέπτη, τον τυχαίο περαστικό που κόβει δρόμο μέσα από την πλατεία, τον συνταξιούχο να συνομιλεί με τον διπλανό νεότερο σε ηλικία περίοικο, αποτελώντας έτσι ένα μωσαϊκό αντιθέσεων που επικοινωνεί την ηρεμία και την ασφάλεια στη συγκεκριμένη γειτονιά.
Πλατεία Καλλιγά
Μια ανάλογη περίπτωση είναι η πλατεία Καλλιγά στα Κάτω Πατήσια. Αν και οι εμπορικές χρήσεις στο ισόγειο των πολυκατοικιών δεν είναι αρκετές για να αποτελέσουν ένα ευρύτερο φάσμα συνεύρεσης και ο νυχτερινός φωτισμός της θα χαρακτηριζόταν κακός, χάνοντας την οποιαδήποτε αίσθηση ασφάλειας που κερδίζεται κατά τη διάρκεια της ημέρας, η εσωστρεφής αυτή μικρή πλατεία λειτουργεί συνεκτικά στο οικοδομικό τετράγωνο στο οποίο βρίσκεται καλλιεργώντας μια αίσθηση οικειότητας. Επιπλέον, η ύπαρξή της σε μια περιοχή όπου παρατηρείται μεγάλη μεταναστευτική κίνηση λειτουργεί και ως ένα δυναμικό κοινωνικό πείραμα: το πεδίο της πλατείας οριοθετεί μια θεατρική σκηνή όπως παρακολουθείται από τα μπαλκόνια των πολυκατοικιών που την περιβάλουν, πάνω στην οποία συμμετέχουν κάτοικοι μιας νέας αθηναϊκής πραγματικότητας. Διαφορετικές εθνικότητες πλέον συμβιώνουν με Ελληνες, ενδεχομένως καταρρίπτοντας στερεότυπα και φοβίες που έχουν καλλιεργηθεί ευλαβικά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μετά την ένταση των μεταναστευτικών ροών.
Με αυτή την πολύ σύντομη αναφορά ήθελα να παραθέσω όχι μόνο τα στοιχεία (καλής) λειτουργίας της αθηναϊκής γειτονιάς αλλά και την αναγκαιότητα ύπαρξής της ως ένα ζωντανό κομμάτι στον μεταβολισμό της πόλης, δίνοντας ταυτότητα στις περιοχές το σύνολο των οποίων ορίζουν τον πολεοδομικό ιστό της. Η κατασκευή μεγάλων δημοσίων χώρων όπως το μητροπολιτικό πάρκο στο Ελληνικό και η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου, είναι έργα μεγάλης σημασίας και αναγκαιότητας αλλά η ανάπτυξή τους θα πρέπει παράλληλα να τροφοδοτήσει τη μικροκλίμακα των αθηναϊκών γειτονιών με παρεμβάσεις όπως είναι οι λειτουργικές πλατείες, η φύτευση, ο καλός φωτισμός, οι παιδικές χαρές και οι μικρές τοπικές βιώσιμες επιχειρήσεις.
* Ο κ. Γιώργος Γιαννακούλιας είναι αρχιτέκτονας.