Στον «Μικρό κόσμο του Δον Καμίλλο», του Τζιοβάννι Γκουαρέσι (1908-1968), η μηχανή του χρόνου μάς γυρίζει στα χρόνια της αγροτικής κοινωνίας, του λαϊκού πολιτισμού και των ταξικών αντιπαραθέσεων στη χώρα του Γκράμσι και του Τολιάττι. Οι ιστορίες που σκαρφίζεται ο πολυτεχνίτης-ερημοσπίτης Γκουαρέσι συνδέθηκαν κυρίως με τον μεγάλο Γάλλο κωμικό Φερναντέλ, στις ασπρόμαυρες ταινίες της δεκαετίας 1950-60, κι αποτελούν σημαντικό μέρος της παράδοσης των λαϊκών αναγνωσμάτων, που κατέκλυζαν τον ημερήσιο Τύπο και κυκλοφορούσαν σε φτηνές εκδόσεις.
Σ’ ένα μικρό χωριό, καταχωνιασμένο ανάμεσα στον ποταμό Πάδο και την οροσειρά των Απεννίνων, όπου «το κλίμα είναι πάντα το ίδιο, και το τοπίο επίσης δεν παραλλάζει», μια λαϊκή παρωδία «του κόκκινου και του μαύρου», χάρις στο κέφι και τη φαντασία ενός ταλαντούχου συγγραφέα, θα απαθανατίσει ένα από τα χαρακτηριστικότερα «δίδυμα ηρώων», τον πατέρα Δον Καμίλλο, και τον «αρχηγό των κομμουνιστών», Πεππόνε, που συχνά σκαρφίζονται λογής-λογής διαολιές, σαν παιδικές σκανδαλιές, όπου όμως ο ένας δεν κάνει χωρίς τον άλλον. Στα διηγήματα, πολλά από τα οποία γράφτηκαν για να δημοσιευτούν σε περιοδικό, ο κλήρος και το κόμμα συμβιώνουν σε μία ταξική συνύπαρξη, που στηρίζεται στη διαλεκτική των αντιθέσεων, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην εθνική συμφιλίωση και προαναγγέλλοντας αθέλητα τον «ιστορικό συμβιβασμό».
Ο Δον Καμίλλο, εκπρόσωπος του Θεού επί της γης, είναι υπεύθυνος για τις πράξεις και παραλείψεις του ποιμνίου του, όμως για τα «μαύρα πρόβατα» δεν δείχνει την ίδια χριστιανική συγκατάβαση.
Από την άλλη, ο Πεππόνε, που επιμένει να βαφτίσει ένα από τα παιδιά του «Λένιν-Ελευθέριο-Αντώνιο», ενώ τυπώνει εμπρηστικά μανιφέστα για τη διαφώτιση των μελών του κόμματος, δεν διστάζει να κάνει δύσκολη τη ζωή του κληρικού, στον οποίο όμως καταφεύγει συνήθως για να διορθώσει τις ανορθογραφίες του. Ανάμεσα στην ταξική πάλη και τη χριστιανική διδασκαλία, την οποία υπενθυμίζει ανελλιπώς η «φωνή» ενός καταδεκτικού Χριστού (που υπαγορεύει μαεστρικά ο συγγραφέας), κυρίως για να επαναφέρει σε τάξη τον Δον Καμίλλο, αλλά και να αποκαταστήσει τις ισορροπίες, εκτυλίσσονται γκροτέσκες, αλλά και βαθιά ανθρώπινες ιστορίες σαν μικρά λαϊκά παραμύθια.
Ο Γκουαρέσι ιχνογραφεί έναν κόσμο βγαλμένο σαν από νερομπογιές, με χαρακτήρες ζωντανούς και ταυτόχρονα κωμικούς, σαν βγαλμένους από comic, τους οποίους υιοθέτησε και η κινηματογραφική μεταφορά, από τον Ντυβιβιέ μέχρι τον Κομεντσίνι. Η ανατύπωση του «Δον Καμίλλο» ζωντανεύει τα παλιομοδίτικα εκδοτικά δεδομένα της δεκαετίας του ’50 (από την τυπογραφία μέχρι τα σκίτσα και την παρωχημένη γλώσσα) και χαρίζει ένα διασκεδαστικό, αλλά και διδακτικό βιβλίο, για μικρά και μεγάλα παιδιά, για πιστούς και αντικληρικούς, προτρέποντας τον αναγνώστη σε ένα ταξίδι στο υπαρκτό Μπρεσέλλο, όπου, στην πλατεία Ματεόττι, τον περιμένουν φιλόξενα οι ήρωες ενός «μικρού-μεγάλου κόσμου». «Αν ο Χριστός ξέρει την ανθρωπότητα, ο Δον Καμίλλο ξέρει τους Ιταλούς», κι ο Γκουαρέσι το επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο.