Είναι δυνατόν να εγκωμιάσει κάποιος έναν δολοφόνο; Είναι, εάν συγγραφέας είναι ο Μισέλ Ονφρέ, ο στοχαστής με την αντισυμβατική γραφή και τους ερεθιστικούς συνδυασμούς στο πεδίο μελέτης του (αθεΐα, ηδονισμός, υλισμός, βία κ.ά.) και, κυρίως, όταν ένας συγγραφέας όπως ο Ονφρέ μελετά τη Σαρλότ Κορντέ. Οι περισσότεροι γνωρίζουν τι έκανε η Κορντέ: δολοφόνησε με ένα στιλέτο τον Ζαν-Πολ Μαρά το 1793, δικάστηκε και οδηγήθηκε στη λαιμητόμο. Ποια ήταν όμως η Σαρλότ, το νεαρό αυτό 24χρονο κορίτσι, που στάθηκε ευθυτενής μπροστά από τον θεωρητικό μακελάρη της Γαλλικής Επανάστασης και βύθισε τη λεπίδα «κάτω από την κλείδα, από τα δεξιά», και, πάνω απ’ όλα, ποια ήταν αυτή η κοπέλα που διάβαζε Πλούταρχο και Σουητώνιο και ανέβηκε αγέρωχη στο ικρίωμα, προκαλώντας τον ανυπόκριτο θαυμασμό του Σανσόν, του δήμιου της Επανάστασης;
Αν παρατηρήσει κανείς, ο πιο διάσημος πίνακας με θέμα τη δολοφονία του Μαρά, το περίφημο έργο του «χαμαιλέοντα» Νταβίντ, απεικονίζει μοναχά τον Μαρά, νεκρό στο λουτρό, με μια βαθιά μαχαιριά στο στήθος. Η δολοφόνος απουσιάζει όμως. Ο Ονφρέ αναλαμβάνει να τη φέρει στο προσκήνιο, εκφράζοντας το δέος του για αυτή. Διότι η Σαρλότ υπήρξε μια καλλιεργημένη νεαρή γυναίκα που απέρριψε νωρίς τη μοναρχία και εναγκαλίστηκε τις αρχές της δημοκρατίας. Ο Ονφρέ την παρουσιάζει να παίρνει τον λόγο «καταμεσής σε μια αντρική ομήγυρη» και να δηλώνει ευθαρσώς: «Οι βασιλείς είναι φτιαγμένοι για τους λαούς και όχι οι λαοί για τους βασιλείς». Εντρομη όμως διαπιστώνει ότι η Επανάσταση κινδυνεύει να καταλήξει σε τυραννία – με κύριο εκφραστή της σε αυτή τη φάση τον Μαρά, τον αποτυχημένο αυτό φθονερό άνθρωπο με το «γιγαντιαίο, χελωνιάρικο έκζεμα» στο δέρμα, το σώμα του οποίου «βρωμούσε μάλλον λιγότερο νεκρό παρά ζωντανό».
Πολύ πριν τον Σαν-Ζιστ και τον Ροβεσπιέρο, ο Μαρά ζητεί κεφάλια: «Προ ενός έτους, πεντακόσια-εξακόσια κομμένα κεφάλια θα σας είχαν κάνει ελεύθερους και ευτυχισμένους», έγραφε το 1790, συμπληρώνοντας: «σήμερα, θα χρειαζόταν να κόψουμε δέκα χιλιάδες». Μέσα στην αφέλειά της, η Σαρλότ πιστεύει ότι ο θάνατός του θα σταματήσει αυτό το όργιο των χασάπηδων, γνωρίζοντας όμως πολύ καλά τι την περιμένει: «…είθε το κεφάλι μου, που θα το περιφέρουν μες στο Παρίσι, να αποτελέσει σύμβολο συσπείρωσης για όλους τους φίλους των νόμων…», γράφει. Στο δε δικαστήριο θα δηλώσει: «Σκότωσα έναν άνθρωπο για να σώσω εκατό χιλιάδες».
Σήμερα ξέρουμε ότι έκανε μια τρύπα στο νερό. Το 1794 η Τρομοκρατία μπήκε στην ημερήσια διάταξη και έως την καρατόμηση του Ροβεσπιέρου, θα κοπούν χιλιάδες κεφάλια, μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. «Κάποια στιγμή ένας δήμιος εξέτασε τη δυνατότητα κατασκευής λαιμητόμων με επτά λεπίδες!», σημειώνει ο Ονφρέ.
Ωστόσο, η εξέλιξη αυτή δεν ακυρώνει τη συμβολική σημασία της πράξης της Σαρλότ. «Δεν ανήκω σε αυτούς που καταρρακώνουν τη Σαρλότ και κρίνουν την πράξη της ως άχρηστη», γράφει ο Ονφρέ. «Πιστεύω, απεναντίας, ότι εκείνη δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για το τι έκαναν οι άλλοι την πράξη της, δηλαδή τίποτα».
Συγκλονιστικές στιγμές
Το βιβλίο του Ονφρέ είναι σύντομο αλλά εξαιρετικά πυκνό και ασύλληπτα γλαφυρό, σωματικό θα έλεγε κανείς. Σχεδόν μυρίζεις την αηδιαστική δερματίτιδα του Μαρά, σχεδόν τσαλαβουτάς στους ποταμούς αίματος της Επανάστασης. Είναι εξαιρετικές οι σελίδες που αφιερώνει στην τύχη που είχαν οι σοροί της Κορντέ αλλά και του Μαρά και ειδικά το κρανίο της πρώτης.
Οι τιμές που αποδόθηκαν ετεροχρονισμένα στη δολοφόνο, το όνειδος που σκέπασε το όνομα του δολοφονημένου (αν και αρχικά, η μνήμη του βρήκε ανέλπιστο υπερασπιστή στο πρόσωπο του Μαρκησίου ντε Σαντ!). Ισως οι πιο συγκλονιστικές στιγμές να είναι τα λόγια που αφιέρωσε στη Σαρλότ ο Σανσόν, ο οποίος είχε στόφα συγγραφέα, κάτι που φάνηκε στα απομνημονεύματα που άφησε πίσω του.
Οπως γράφει για τις τελευταίες στιγμές προτού πέσει η λεπίδα της γκιλοτίνας: «Αν και είμαι, βέβαια, εξοικειωμένος με αυτού του είδους το θέαμα, ωστόσο φοβήθηκα. Μου φαινόταν πως εκείνα τα μισάνοιχτα μάτια ήταν καρφωμένα πάνω μου και ξανάβλεπα μέσα τους εκείνη τη διαπεραστική, ακατανίκητη γλυκύτητα που με είχε τόσο καταπλήξει».
Μichel Onfray, «Η θρησκεία του στιλέτου. Εγκώμιον Σαρλότ Κορνταί». Μτφρ. Σαπφώ Διαμαντή, εκδ. Εξάντας, σελ. 96