«Θα «χτυπούν» το κράτος εκεί… που πονάει», απείλησαν οι αυτοκινητιστές και έτσι έπραξαν στις αρχές του μήνα, προχωρώντας σε αποκλεισμό του Μουσείου Ηρακλείου όπως είχαν κάνει και με τα ταμεία του αρχαιολογικού χώρου Κνωσού μια μέρα νωρίτερα. Ηταν που ήταν στραβό το κλίμα το ‘φαγε και ο γάιδαρος. Οσο για το Μουσείο Ηρακλείου με τα διάσημα εκθέματά του, έγινε θύμα για άλλη μια φορά.
Το δεύτερο σε επισκεψιμότητα μουσείο της χώρας, ύστερα από εκείνο της Ακρόπολης, το Μουσείο Ηρακλείου, δεν πτόησε κανένα αρμόδιο. Κιβωτός Τέχνης του μινωικού Πολιτισμού και όχι μόνο, που καλύπτει ένα ευρύ φάσμα από τη νεολιθική εποχή ώς τα ρωμαϊκά χρόνια, παλεύει χρόνια με τις διαφωνίες των αρχαιολόγων, την ολιγωρία αλλά και την αναποφασιστικότητα της πολιτείας να δώσει ένα τέλος σε προβλήματα ορατά από τα μέσα της δεκαετίας του ’90. Ολημερίς το χτίζανε αλλά ουδέποτε τελείωνε…
Μπήκαμε σε νέο αιώνα και η ανακαίνισή του ακόμη να τελειώσει, εξοργίζοντας όπως είναι φυσικό την τοπική κοινωνία. Ωστόσο, το υπουργείο Πολιτισμού αυτή τη φορά είναι κατηγορηματικό: «Το Μουσείο Ηρακλείου το καλοκαίρι του 2012 θα λειτουργήσει κανονικά ακόμη και σταδιακά αν χρειαστεί» υπογραμμίζει η γ.γ. του ΥΠΠΟΤ Λίνα Μενδώνη η οποία παρακολουθεί στενά την υπόθεση. Κι επιμένει πως: είναι το τελευταίο καλοκαίρι που οι επισκέπτες του το βλέπουν να υπολειτουργεί.
Ισχυρό χαρτί
Η ένταξη του έργου ανακαίνισης και επανέκθεσης στο ΕΣΠΑ με προϋπολογισμό 8 εκατ. ευρώ ήταν πραγματική ανάσα για όλους, όπως και η είδηση για τις εργασίες αναμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου που εντάχθηκαν με 1,1 εκατ. ευρώ στο ΠΕΠ Κρήτης. Στο μεταξύ στις 29 του μηνός οι διαγωνισμοί βγαίνουν στον αέρα. Ο διεθνής διαγωνισμός για την προμήθεια των ειδικών βιτρινών είναι έτοιμος και έχουν ληφθεί υπόψη και τυχόν απρόοπτα. Επειδή στην Ελλάδα ζούμε και πάντα με κάθε έργο συνηθίσαμε και τις ενστάσεις, το υπουργείο φρόντισε και γι’ αυτό το ενδεχόμενο. Ετσι, αν στον διαγωνισμό προκύψουν εμπόδια, κάποιες αίθουσες όπως αυτές των γλυπτών θα προχωρούν ώσπου να ακολουθήσουν εκείνες με τις βιτρίνες.
Οι περισσότεροι ξεχωρίζουν το Μουσείο Ηρακλείου, γιατί στεγάζει αριστουργήματα του μινωικού Πολιτισμού σε τέτοιον αριθμό και ποιότητα που δεν υπάρχουν πουθενά αλλού. Βέβαια το Μουσείο Ηρακλείου δεν περιορίζεται στον μινωικό Πολιτισμό. Εκεί στεγάζεται όλη η αρχαιολογία της Κρήτης. «Στόχος δεν είναι απλώς να ξανανοίξει, αλλά να επανακτήσει τη δυναμική που είχε», εξηγεί η Λ. Μενδώνη. Να ξαναγίνει πολιτιστικό κύτταρο για την πόλη. Οπως ήταν στο παρελθόν. Τότε βέβαια έπαιξαν σημαντικό ρόλο και οι προσωπικότητες και οι έφοροι που συνδέθηκαν μαζί του. Πρωτοπόρο για την εποχή του από τα χρόνια ακόμη του ’60 πριν από τη χούντα, στον κήπο του φιλοξένησε βραδιές ποίησης, παρουσιάσεις βιβλίων, εκδηλώσεις. Ακολούθησε η παρακμή, μετά τη μεταπολίτευση μια μικρή ανάκαμψη, ενώ από το 2000 και μετά κορυφώθηκαν τα μεγάλα προβλήματα. «Θέλουμε το ανακαινισμένο μουσείο να λειτουργεί παιδευτικά και αναπτυξιακά και να ξαναγίνει το ισχυρό πολιτιστικό χαρτί της πόλης».
Ακόμη και ο τρόπος παρουσίασης των εκθεμάτων παίδεψε τις υπηρεσίες. Το κτίριο που στεγάζεται το μουσείο κατασκευάστηκε από το 1937 ώς το 1940 σε σχέδια του Πάτροκλου Καραντινού, εξασφαλίζοντας έπαινο Bauhaus. Ο αρχιτέκτονας συνδύασε στην εποχή του τις σύγχρονες τάσεις λαμβάνοντας υπόψη του και τη δυνατότητα μελλοντικής επέκτασης. Ομως, στην ίδια θέση βρισκόταν στη διάρκεια της βενετοκρατίας η καθολική Μονή του Αγίου Φραγκίσκου που καταστράφηκε το 1856 από σεισμό.
Από τη δεκαετία του ’90 κανείς δεν μπορούσε να κρύψει ότι το μουσείο θέλει ανανέωση και τότε ξεκίνησαν οι πρώτες συζητήσεις για την επέκταση του υπάρχοντος κτιρίου. Εκπονήθηκε και η σχετική μελέτη για να ενταχθεί στο Γ΄ ΚΠΣ όμως φαίνεται ότι δεν υπολόγισαν το αυτονόητο. Οτι το μουσείο είχε χτιστεί πάνω στα ερείπια της Μονής.
Η σωστική ανασκαφή που ήταν απαραίτητη καθυστέρησε κι άλλο το έργο, νέες τροποποιήσεις της μελέτης, ώστε να συμπεριλάβουν και να αναδείξουν και τα κατάλοιπα της Μονής και έτσι φτάσαμε στο τέλος του Γ΄ ΚΠΣ, χωρίς ωστόσο να εξασφαλίσει κανείς χρήματα για να επαναλειτουργήσει σωστά το Μουσείο Ηρακλείου.
Σχεδιασμός με ιστορική διαδρομή
Στο μουσειολογικό πρόγραμμα έγιναν οι απαραίτητες διορθώσεις. Οπως ο περιορισμός της έκθεσης των 8.000 αρχαίων, αριθμός αποτρεπτικός για κάθε επισκέπτη σύγχρονου μουσείου. Τελικά θα παρουσιαστούν 5.437 έργα.
Το ανανεωμένο πια Μουσείο Ηρακλείου προβλέπει τα πάντα. Ακόμη και τον βιαστικό επισκέπτη, δίνοντάς του τη δυνατότητα εναλλακτικών διαδρομών. Τα ίδια τα εκθέματα επιτρέπουν πιο γλαφυρή αφήγηση της ιστορίας τους και σε άλλες περιπτώσεις πιο σύντομη. Τα αντικείμενα στον νέο σχεδιασμό ακολουθούν μια αυστηρά χρονολογική σειρά με θεματολογικές ομαδοποιήσεις. Στο ισόγειο ο επισκέπτης θα μπορεί να θαυμάζει την ενότητα «Ο Μινωικός και Κρητομυκηναϊκός πολιτισμός. Ο πρώτος ευρωπαϊκός πολιτισμός» και στον όροφο τη δεύτερη μεγάλη ενότητα με τίτλο «Οι ιστορικοί χρόνοι στην Κρήτη».
Δύο επιπλέον ενότητες σχεδιάζονται στο ισόγειο για τη γλυπτοθήκη, ενώ οι διάσημες τοιχογραφίες θα εκτεθούν στη μεγάλη αίθουσα του ορόφου. Οσο για τα χάι λάιτ εκθέματα όπως ο διάσημος δίσκος της Φαιστού με τα 45 σύμβολα (το πιο γνωστό δείγμα της ιερογλυφικής μινωικής γραφής που βρέθηκε σε ένα μικρό δωμάτιο του ανακτόρου), η ταυροκεφαλή από στεατίτη, ο ταυροκαθάπτης (σπάνιο αγαλματίδιο αποδίδεται σε ελεύθερη, στιγμιαία κίνηση, ακριβώς την ώρα του άλματος πάνω από τον ταύρο, με τεντωμένα χέρια και πόδια κατά τη διάρκεια του επικίνδυνου άλματος), τα εντυπωσιακά χρυσά κοσμήματα των νεκροπόλεων, οι Θεές των Οφεων (έξοχα δείγματα της μινωικής μικροπλαστικής που απεικονίζουν τη χθόνια μινωική θεά των όφεων, τη μητέρα θεά και την κόρη), οι «μέλισσες» των Μαλίων κ.ά., θα εκτεθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να τα θαυμάζουν ανεμπόδιστα πολλοί ταυτόχρονα επισκέπτες.Στις έξυπνες ιδέες συγκαταλέγεται ο χώρος ανάπαυσης στη μέση της πορείας του κοινού, αλλά και η οπτική ενοποίηση της αίθουσας των τοιχογραφιών που βρίσκεται στον όροφο μέσω διάφανων προθηκών σε επαφή με τα κλιμακοστάσια. Ετσι, ανεβαίνοντας ο επισκέπτης θα έχει ορατότητα και θα μπορεί να θαυμάζει τις τοιχογραφίες. Μια ψευδοοροφή από πλέξιγκλας θα είναι ένα ακόμη καινούργιο στοιχείο για να δείχνει την εξέλιξη της διαδρομής.
Λύσεις για την περιφέρεια
Η ανακαίνιση και η επανέκθεση του Μουσείου Ηρακλείου επαναφέρει ένα παλιό ερώτημα για τα μουσεία της περιφέρειας, που ετοιμάζει το υπουργείο αλλά δυσκολεύεται να κρατήσει ζωντανά. «Το Μουσείο Ηρακλείου δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία» διαφωνεί η γ.γ. του ΥΠΠΟΤ.
«Δεν είναι ένα μικρό περιφερειακό μουσείο αλλά ισοδύναμο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, του Αρχαιολογικού Θεσσαλονίκης και του Βυζαντινού Πολιτισμού.
Το γεγονός ότι είναι σχεδόν οκτώ χρόνια κλειστό είναι πράγματι μεγάλο πρόβλημα. Ομως σωστά σχεδιάστηκε και λειτουργεί αυτή η περιοδική έκθεση, μικρός προορισμός για τους τουρίστες, γιατί εκτόνωσε κάπως την κατάσταση. Αυτή η λύση, ωστόσο, δικαιολογείται για ένα χρόνο. Οχι τέσσερα ή πέντε.
Το καλοκαίρι του 2012, το δεύτερο σε επισκεψιμότητα μουσείο της χώρας θα λειτουργεί κανονικά ακόμη κι αν χρειαστεί να ανοίξει σταδιακά».
Υπάρχει θέμα όμως με μουσεία που οι οικοδομικές τους εργασίες ολοκληρώθηκαν στο πλαίσιο του Γ΄ ΚΠΣ αλλά δεν υπήρξε πρόνοια για να έχουμε τις μελέτες των εκθέσεών τους, ώστε να ενταχθούν στο ΕΣΠΑ.
Ακόμη κι αν κάποια δεν θα έπρεπε να έχουν γίνει, εφόσον πληρώθηκαν από το Γ΄ Κοινοτικό δεν έχει κανείς δικαίωμα να μη τα λειτουργήσει, σημειώνει η κ. Μενδώνη, τονίζοντας ότι σε μια τέτοια περίπτωση πρέπει να επιστραφούν τα χρήματα στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Τέτοια παραδείγματα είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο στο Θέρμο (μέσα στον αρχαιολογικό χώρο) για το οποίο κρατήθηκαν 1,5 εκατ. στο ΕΣΠΑ ώστε να γίνουν οι μελέτες. Επίσης το μουσείο στη Νεάπολη Βοιών, το Βυζαντινό Μουσείο του Αργους στους Στρατώνες του Καποδίστρια που εντάχθηκε με 1 εκατ. ευρώ, το Αρχαιολογικό Μουσείο στην Τεγέα που είναι υπό ένταξη, κ.ά.
«Από τη στιγμή που εντάχθηκαν, οφείλουμε να βρούμε λύσεις, δεν μπορούμε να τα αφήσουμε έτσι». Οσο για τα άλλα περιφερειακά, θα βρεθούν λύσεις σαν αυτή του ενιαίου εισιτηρίου, όπως στην περίπτωση της Σάμου (Βαθύ και Πυθαγόρειο), ενιαίων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, κ.ά.