Το πολυκεντρικό πρότυπο οργάνωσης του αστικού και περιφερειακού χώρου αποτέλεσε μία ενδιαφέρουσα λειτουργική αναπροσαρμογή των προτύπων χωροταξικής δομής των αστικών κυρίως κέντρων. Το πολυκεντρικό πρότυπο βασίζεται στην ύπαρξη υψηλού βαθμού κινητικότητας των ατόμων εντός του αστικού χώρου. Στο εν λόγω πρότυπο δεν υφίσταται ένα μόνο οικονομικό – επιχειρηματικό κέντρο, αλλά πολλαπλά περιφερειακά κέντρα, τα οποία, μάλιστα, χαρακτηρίζονται από εξειδίκευση όσον αφορά στις λειτουργίες τους (περιφερειακά κέντρα επιχειρήσεων, βιομηχανίας, πανεπιστημίων κ.τ.λ.). Στην περίπτωση της πόλης των Αθηνών, ένα επαρκώς σχεδιασμένο και σταθερά υποστηριζόμενο πολυκεντρικό πρότυπο οργάνωσης του χώρου και της αστικής εμπειρίας θα συνέβαλλε στην οικονομική και πολιτιστική αναβάθμιση της πόλης.
Το ιστορικό κέντρο
Σε ένα πρότυπο πολλαπλών πυρήνων το ιστορικό κέντρο θα ήταν δυνατόν να αποτελέσει την εστία διεξαγωγής των πολιτιστικών δραστηριοτήτων, καθώς άλλωστε στην περιοχή αυτή βρίσκονται ήδη συγκεντρωμένα πνευματικά ιδρύματα, βιβλιοπωλεία και κινηματογράφοι. Η ταυτόχρονη ύπαρξη σημαντικών κτισμάτων του αθηναϊκού κλασικισμού επιτείνει τόσο την αίσθηση της ιστορικότητας όσο και την αντίληψη μιας δυναμικής πολιτισμικής ατμόσφαιρας. Αλλες περιοχές του ευρύτερου μητροπολιτικού ιστού θα αναλάμβαναν να φιλοξενήσουν και να αναπαραγάγουν διαφορετικές λειτουργίες. Για παράδειγμα, η έκταση της Πανεπιστημιούπολης στου Ζωγράφου -εν πολλοίς αναξιοποίητη- θα συγκέντρωνε τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες ενός σημαντικού τμήματος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, δημιουργώντας ένα πρότυπο πανεπιστημιακό campus. Το οικονομικό πρότυπο των Αθηνών και κατ’ επέκταση της χώρας δεν είναι ακόμη ώριμο, ώστε να οργανωθεί με άξονα το πανεπιστήμιο, το οποίο την τελευταία τριακονταετία παραμένει ως θεσμός, χώρος μάλλον εχθρικός προς τη λογική της επιχειρηματικότητας και της οικονομικής ανάπτυξης. Κατά συνέπεια, η οργάνωση των οικονομικών δραστηριοτήτων περί το πανεπιστήμιο, όπως συμβαίνει λ. χ. στα αστικά κέντρα της Ελβετίας, συνιστά ένα εγχείρημα πρόωρο, καθώς προηγείται η αναμόρφωση των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και ο επανακαθορισμός του πλαισίου λειτουργίας τους.
Πρόσθετες λειτουργίες σε ένα πολυκεντρικό πρότυπο οργάνωσης του αστικού χώρου θα ήταν δυνατόν να αποδοθούν σε σημεία του λεκανοπεδίου της Αττικής, όπως η περιοχή των Σπάτων και οι οδικοί άξονες της λεωφόρου Συγγρού και της οδού Πειραιώς. Τα σημεία αυτά θα ήταν δυνατόν να χρησιμεύσουν για την εγκατάσταση γραφείων και επιχειρήσεων. Στα συγκεκριμένα σημεία η κατάργηση των περιορισμών στο ύψος των ανεγειρόμενων κτισμάτων και η δυνατότητα δημιουργίας υψηλών κτιρίων πιθανότατα θα συνέβαλλαν στη διευκόλυνση της εγκατάστασης επιχειρηματικών ομίλων και της πρόσθετης οικοδομικής ανάπτυξης.
Οι δύο οδικοί άξονες της λεωφόρου Συγγρού και της λεωφόρου Πειραιώς χρησιμεύουν όχι απλώς για την ανάδειξη της αστικής επιχειρηματικότητας, αλλά και για την επίταση της ενοποίησης των Αθηνών με τον Πειραιά, με την αντίστοιχη διοχέτευση της κινητικότητας προς τον Πειραιά, αλλά και τους μελλοντικούς πολιτιστικούς πόλους στο Δέλτα Φαλήρου.
Φυσικά, η υιοθέτηση ενός πολυκεντρικού προτύπου χωρικής οργάνωσης προϋποθέτει την ύπαρξη ενός ικανοποιητικού δικτύου ταχείας μεταφοράς ανθρώπων μεταξύ των επιμέρους περιφερειακών κέντρων, άρα την ύπαρξη εκτεταμένου δικτύου υπογείου μητροπολιτικού σιδηροδρόμου και προαστιακών σιδηροδρόμων. Ταυτοχρόνως, ένα πολυκεντρικό πρότυπο των Αθηνών συνεπάγεται σε ιδεολογικό επίπεδο τη μερική αποποίηση του συμβολικού ρόλου του κέντρου με τη μετατόπιση της εστίας της νομοθετικής εξουσίας από το ιστορικό κτίσμα της πλατείας Συντάγματος σε κάποια άλλη περιοχή της πόλης. Κατά τον τρόπο αυτό θα ενισχυόταν η ιστορική και πολιτισμική διάσταση των κτισμάτων του ιστορικού κέντρου, καθώς το κτίσμα του Von Gartner θα καθίστατο πλέον αντιληπτό ως μνημείο της πολιτικής και της αρχιτεκτονικής ιστορίας της πόλης και όχι ως σύμβολο ιδεολογικής αντίθεσης.
*Ο κ. Ιωάννης Κωτούλας είναι ιστορικός, υπ. Δρ. Φ. Από τις εκδόσεις Παπαζήση κυκλοφορεί σύντομα η μελέτη του «Μετανάστευση και Κυρίαρχη Εθνική Κουλτούρα».