GIORDANO ΒRUΝΟ
Περί μαγείας
μτφρ. Ευγενία Γραμματικοπούλου
εισ. – επιμ. Σμάρω Φιλιππίδου
εκδ. Εξάντας-Νήματα
«Ο ίδιος ο θάνατος δεν είναι παρά μια διάλυση: κανένα πνεύμα και κανένα σώμα δεν χάνεται ποτέ, στην ουσία, δεν πρόκειται παρά για μια συνεχή μεταβολή συνδυασμών και πραγματοποιήσεων».
Οι σταγόνες που πέφτουν παίρνουν σφαιρικό σχήμα και ενώνονται μεταξύ τους γιατί, όπως όλα τα σώματα, θέλουν να αποφύγουν τη διάσπαση και τον θρυμματισμό. Είναι άλλωστε η φύση που χαρίζει την ύπαρξη, ενώ ταυτόχρονα προικίζει καθετί με την επιθυμία να διατηρείται στην ίδια κατάσταση που δημιουργήθηκε. Με άλλα λόγια, παρόλο που όλα φθείρονται, η διαδικασία της φύσης δεν σταματά, κάθε αλλοίωση ή μεταβολή συνεπάγεται μια νέα σύνθεση.
Οταν ένας καθρέφτης σπάει, καθένα από τα θραύσματά του αντανακλά αδιάσπαστη την εικόνα που φαινόταν και προηγουμένως σε ολόκληρο τον καθρέφτη. Ετσι συμβαίνει και με τον κόσμο, με όλα τα σώματα και τα πνεύματά του, στα οποία εδρεύει η καθολική ψυχή που σε χιλιάδες χωριστά κομμάτια αντανακλάται στην ενότητά της.
Αυτές είναι δύο μόνο από τις δεκάδες παραστατικές περιγραφές των ιδεών που βρίσκουμε με αυτό το στυλ και σε γρήγορο ρυθμό στο «Περί μαγείας», ένα από τα έργα μιας σημαντικής προσωπικότητας της Αναγέννησης, του Giordano Bruno (1548-1600), ο οποίος καταδικάστηκε από την Ιερά Εξέταση και εκτελέστηκε στην πυρά εξαιτίας των αιρετικών του απόψεων. Πρόκειται για ένα συμπυκνωμένο κείμενο γεμάτο σκέψεις, σημειώσεις, παρατηρήσεις και σύντομες, ανάγλυφες, ανεκδοτολογικές ιστορίες, το οποίο μάλλον αποτελείται -όπως μας πληροφορούν οι συγγραφείς του επιμέτρου- από σκόρπιες σημειώσεις του στοχαστή σχετικά με τον κλάδο της μαγείας παρά από ενδελεχή και εμπεριστατωμένη μελέτη του αντικειμένου.
Η μαγεία κατά τον 16ο αιώνα αποτελεί το σημείο συνάντησης των επιστημών, της εξήγησης των υπερφυσικών φαινομένων και της φιλοσοφίας· πρόκειται για τη σύνδεση της θεωρητικής γνώσης με την παρατήρηση και την πράξη. Παρόλο που η Αναγέννηση είναι η εποχή που προαναγγέλλει τη νεωτερικότητα, μια προσεκτικότερη ματιά μάς φανερώνει τις τεράστιες διαφορές στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσε ο κόσμος. Οι επιστήμες δεν είχαν ακόμη σχηματιστεί, τα υπερφυσικά φαινόμενα αναφέρονταν με την ίδια αξιοπιστία όπως οι εμπειρικές παρατηρήσεις και η φιλοσοφία αποτελούσε τη βάση κάθε θεωρητικής και πρακτικής γνώσης. Ετσι, ο Bruno μιλάει για μαγεία-ιατρική, για μαγεία-μαθηματικά, αλλά και για φυσική, μηχανική, τεχνογνωσία, αισθήσεις, πνεύματα, δαίμονες και άλλα πολλά.
Απ’ τη μια, έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι σημειώσεις του Bruno σχετικά με αντιλήψεις που ισχύουν ακόμη και σήμερα, με αυτή ή άλλη μορφή. Βρίσκουμε, για παράδειγμα, κάποιες αναλύσεις που παραδόξως θυμίζουν ψυχανάλυση, όπως η περιγραφή του ρόλου της φαντασίας στην εναλλαγή μανίας και μελαγχολίας ή, αλλού, ότι οι μάγοι πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τις διαφορές στην κράση και την ιδιοσυγκρασία του κάθε ατόμου. Απ’ την άλλη, είναι ιδιαιτέρως διασκεδαστικά κάποια από τα παραδείγματα που καταγράφει ο Bruno για την ενίσχυση των θεωριών του, όπως ότι οι πρόσθετες μύτες, φτιαγμένες από ξένο δέρμα, δεν θα πετύχουν καθώς ακολουθούν την πορεία του σώματος από το οποίο προήλθαν, ή, αργότερα, το περιστατικό με τη νεαρή καλλονή που ένας κεραυνός «της έκαψε μονάχα το τριχωτό της ηβικής χώρας» ή, ακόμα, ότι οι βασιλιάδες της Γαλλίας θεραπεύουν τη χοιράδωση με ένα άγγιγμα.
Μακρινά…
Οσο κι αν όλα αυτά ακούγονται μακρινά και ξεπερασμένα, αρκεί μια στιγμή για να σκεφτούμε αν η λογική του σύγχρονου κόσμου απέχει τόσο πολύ από παρόμοιες προλήψεις: αν, για παράδειγμα, πιστεύουμε στα ζώδια, στη μαντεία ή στα οράματα, αν δεχόμαστε τη βασκανία και το ξεμάτιασμα, αν όλοι σήμερα θεωρούν παράλογο ότι στα όνειρα ή και στα χαρτιά κρύβονται σύμβολα και εικόνες που αποτελούν προβλέψεις, προειδοποιήσεις ή προτροπές για τα μελλούμενα. Οπως και να ‘χει, δεν κρατάμε ένα εγχειρίδιο μαθητευόμενων μάγων, αλλά τις σημειώσεις ενός σημαντικού στοχαστή και επιστήμονα, που προσπαθούσε να κατανοήσει τον κόσμο που τον περιέβαλλε.