Οσο κι αν σε κάποιους φαίνεται παράξενο, εν μέσω κρίσης ο εκδοτικός χώρος επενδύει όχι μόνο στην πεζογραφία αλλά και στο δοκίμιο, στις μελέτες, στην ιστοριογραφία, το λεγόμενο non-fiction βιβλίο γενικότερα. Είναι γνωστό ότι τον τελευταίο χρόνο έχουν αυξηθεί οι κυκλοφορίες και οι πωλήσεις τίτλων μέσα από τους οποίους ειδικοί ανατέμνουν την τρέχουσα οικονομική κρίση. Αλλά μαζί με την οικονομία μπήκε στη ζωή μας το πολιτικό και το κοινωνικό, συχνά βίαια, κάτι που φαίνεται να έχει ωθήσει εκδότες αλλά και μερίδα των βιβλιόφιλων πιο κοντά στον δοκιμιακό λόγο. Ή έστω, οι εκδοτικοί οίκοι με παράδοση προς το είδος αυτό κινούνται με μια κάποια εγρήγορση. Ισως διότι βιώνουμε μια τόσο βαθιά μεταβατική ιστορική φάση, που άπαντες προσπαθούμε να την κατανοήσουμε, εμβαθύνοντας σε αυτή ή ανατρέχοντας στο μακρινό ή και κοντινό παρελθόν για να αντλήσουμε παραδείγματα. Σήμερα θα αποπειραθούμε μια περιήγηση στο εκδοτικό φθινόπωρο της χρονιάς που διανύουμε, επιλέγοντας ενδεικτικά κάποιους τίτλους που θα εμφανιστούν στα βιβλιοπωλεία μέσα στο επόμενο τρίμηνο και που όλοι κινούνται στους τομείς του δοκιμίου και της μελέτης.
Μια σημαντική είδηση από τον εκδοτικό χώρο είναι ότι θα έχουμε τη σταδιακή έκδοση των Απάντων του Αριστοτέλους από τις εκδόσεις Νήσος (περισσότερες λεπτομέρειες θα ανακοινωθούν εν καιρώ), εξαιρετικά φιλόδοξο εγχείρημα που αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον. Πολύ σημαντική επίσης η κυκλοφορία από τις εκδόσεις Πόλις της «Ιστορίας» του Θουκυδίδη. Αρχαίο κείμενο, μετάφραση, εισαγωγή και σχόλια του καθηγητή Ν.Μ. Σκουτερόπουλου.
Φαίνεται όμως ότι ο Θουκυδίδης θα μας απασχολήσει αρκετά φέτος, καθώς το ίδιο εμβληματικό έργο της αρχαίας ελληνικής αλλά και παγκόσμιας ιστοριογραφίας πρόκειται να εκδοθεί από τις εκδόσεις Πατάκη, σε δύο τόμους, σε εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια του Απόστολου Κουταλόπουλου. Επίσης, φέτος αναμένεται από τις εκδόσεις Κριτική ο τρίτος τόμος της «Ελληνικής ιδιαιτερότητας» του Κορνήλιου Καστοριάδη, στον οποίο ο σημαντικός Ελληνας πολιτικός στοχαστής ασχολείται με το έργο του Θουκυδίδη.
Στο χώρο του πιο «καθαρόαιμου» δοκιμίου και της μελέτης τώρα, ξεχωρίζουν μερικοί πολύ ενδιαφέροντες τίτλοι: η «Αξίωση της Αντιγόνης. Συγγένεια μεταξύ ζωής και θανάτου» της Τζούντιθ Μπάτλερ, που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Κορυφαία φυσιογνωμία στα πεδία της πολιτικής φιλοσοφίας, των πολιτισμικών σπουδών, της ανθρωπολογίας και του φεμινισμού, η Μπάτλερ ερμηνεύει την Αντιγόνη ως έκφραση σεξουαλικής ελευθερίας και πολιτικής ανυπακοής, που διακινδυνεύει τα πάντα στην προσπάθεια να μην αφομοιωθεί από τις ίδιες τις μορφές εξουσίας που αψηφά.
Πολύ ερεθιστικό το θέμα με το οποίο καταπιάνεται ο Desmond Morris, ο συγγραφέας του «Γυμνού πιθήκου», στη μελέτη «Ανθρώπινος ζωολογικός κήπος» (μτφρ. Λαοκρατία Λάκκα, Κέδρος). Μια μελέτη για τον κάτοικο της πόλης. Ο Μόρις διαπιστώνει ότι υπάρχουν αξιοσημείωτες ομοιότητες με τα σε αιχμαλωσία ζώα του ζωολογικού κήπου και παρατηρεί σε βάθος την επιθετική, σεξουαλική και γονική συμπεριφορά του ανθρώπινου είδους στις συνθήκες πίεσης και στρες της ζωής στην πόλη.
Το Βυζάντιο, η Βαϊμάρη και ο Στάλιν
Η πολύπλευρη ιστορική μελέτη των Κάρλα Καζαγκράντε και Σιλβάνα Βέκιο «Τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα: Ιστορία των αμαρτημάτων κατά τον Μεσαίωνα» (μτφρ. Κατερίνα Δασκαλάκη, Εστία), στη σειρά που διευθύνει ο Νίκος Ε. Καραπιδάκης, πραγματεύεται ένα θέμα κεντρικό για τη δυτική πολιτιστική παράδοση, συλλογική ψυχική εγγραφή ακόμα και για όποιον δεν ταυτίζεται με κανένα θρησκευτικό πιστεύω.
Ο Αντονι Πάγκντεν, στο «Κόσμοι σε πόλεμο. 2.500 χρόνια πάλης ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση» (Αλεξάνδρεια), ανατρέχει, πίσω από τα φαινόμενα της πολιτικής και της θρησκείας, πριν από τις Σταυροφορίες, την ανάδυση του Ισλάμ και τη γέννηση του χριστιανισμού, στον 5ο αι. π.Χ.
Δύο τίτλοι για το Βυζάντιο και την Οθωμανική Αυτοκρατορία: «O Βυζαντινός Κόσμος. Τόμος Β΄. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία (641-1204 μ.Χ.)» (μτφρ. Αναστασία Καραστάθη, Πόλις). Στον πρώτο τόμο, σε επιμέλεια της Ccile Morrisson, με τίτλο Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (330-641 μ.Χ.), είχε παρουσιαστεί η ίδρυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο Β΄ τόμος, υπό τη διεύθυνση του Jean-Claude Cheynet, είναι αφιερωμένος στους επόμενους αιώνες (7ος-13ος μ.Χ.). Κατά τη μεσαιωνική εποχή, η τεράστια πολυεθνική αυτοκρατορία, τσακισμένη σχεδόν από τις σλαβικές και κυρίως τις αραβομουσουλμανικές εισβολές, μετασχηματίζεται σε κράτος επικεντρωμένο ξανά στον ελληνικό πληθυσμό. Η «Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Β΄ τόμος, 1600-1914» (Αλεξάνδρεια), συλλογικό έργο που φέρει την επιμέλεια των Χαλίλ Ιναλτσίκ και Ντόναλντ Κουάτερτ, έχει αναγνωριστεί ως σημείο καμπής στη μελέτη μιας από τις πιο σημαντικές και μακρόβιες αυτοκρατορίες των νεότερων χρόνων.
Φτάνουμε σιγά σιγά στην ιστορία του εικοστού αιώνα: Η «Βαϊμάρη. Η ανάπηρη Δημοκρατία (1918-1933)» του Χάινριχ Βίνκλερ (μτφρ. Αντζη Σαλταμπάση, Πόλις), έχοντας ως κεντρικό ερώτημα το αν η πτώση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και η άνοδος του ναζισμού ήταν αναπόφευκτη, καταγράφει με επιστημονική ακρίβεια την ιστορική πορεία της Βαϊμάρης. Η νηφάλια αφήγηση μας επιτρέπει να παρατηρήσουμε τις επικίνδυνες αναλογίες με το σήμερα.
Τέλος, ένα συναρπαστικό χρονικό με τίτλο «Μεσάνυχτα στον αιώνα» του Βικτόρ Σερζ από τις εκδόσεις Scripta, σε μετάφραση της Τιτίκας Δημητρούλια. Πρόκειται για το βιβλίο με το οποίο ο Βικτόρ Σερζ -πριν από τον Κέσλερ και τον Σολζενίτσιν- κατήγγειλε τη Ρωσία του Στάλιν ως μια μηχανή που συνέθλιβε το σώμα και την ψυχή των ανθρώπων. Η αυθεντική αυτή μαρτυρία γράφτηκε το 1939 και το 1940 προτάθηκε για το βραβείο Goncourt.
Πίστη και πολιτική
Φέτος θα κυκλοφορήσουν δύο βιβλία της γλωσσολόγου και ψυχαναλύτριας Τζούλια Κρίστεβα: το ένα είναι οι «Ιστορίες αγάπης» (μτφρ. Τάσος Μπέτζελος, Κέδρος), το οποίο πραγματεύεται το σύνθετο ζήτημα της αγάπης από τη σκοπιά της φιλοσοφίας, της θρησκείας, της λογοτεχνίας, της ψυχανάλυσης. Το δεύτερο θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Μεταίχμιο: «Αυτή η απίστευτη ανάγκη για πίστη» ο τίτλος. Σε αυτό, η Κρίστεβα επανεξετάζει την ανάγκη για πίστη και αναλύει τις ψυχικές διαταραχές που οδηγούν στη λατρεία του ιερού.
Κοντά σε αυτό το πνεύμα βρίσκεται και το «Λογική, πίστη και επανάσταση», του φημισμένου μαρξιστή θεωρητικού Terry Eagleton, που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πατάκη (μτφρ. Πέτρος Γεωργίου). Ο Eagleton προτείνει τη δική του σφύζουσα ερμηνεία της θρησκείας και της πολιτικής, σε ένα βιβλίο που εκτείνεται από το Αγιο Πνεύμα μέχρι την πρόσφατη ιστορία τής Μ. Ανατολής, από τον Θωμά τον Ακινάτη έως τους Δίδυμους Πύργους.