Ο Σαμ -ο πιανίστας που ζωντάνεψε οδυνηρές αναμνήσεις με το «As Time Goes By» στην «Καζαμπλάνκα»- μπορεί να διαφωνεί. Τραγουδάει «A kiss is just a kiss», αλλά στο θέατρο, όπως και στη ζωή, ένα φιλί ποτέ δεν είναι απλώς ένα φιλί. Οποτε αποτίθεται στα χείλη, στο μάγουλο, στο χέρι ή οπουδήποτε αλλού, το άγγιγμα των χειλιών κάποιου στο σώμα κάποιου άλλου μπορεί να φωτίσει πολλά διαφορετικά, και συχνά αντιφατικά, συναισθήματα.
Θυμήθηκα τη θεατρική δύναμη του φιλιού, όταν είδα τον θεατρικό όμιλο από την Αυστραλία Sydney Theater Company στην έξοχη παράσταση του «Θείου Βάνια» που παρουσίασε στο Kennedy Center της Ουάσιγκτον. Σκηνοθετημένη δεξιοτεχνικά από τον Τόμας Ασερ, η παράσταση είναι γεμάτη από στιγμές φυσικής επαφής όπου η αγάπη και ο θυμός, η έλξη και η απώθηση φαίνονται να συνυπάρχουν. Αυτός είναι, άλλωστε, ο κόσμος του Αντον Τσέχοφ, ένας κόσμος όπου τα συναισθήματα είναι περιπλεγμένα και διφορούμενα.
Ο σκηνοθέτης και ο θίασός του πραγματοποιούν θαύματα με απλές, αφοπλιστικά αδέξιες χειρονομίες και αγκαλιάσματα. Εκείνα όμως που μου έμειναν αξέχαστα είναι τα φιλιά που ανταλλάσσουν η Κέιτ Μπλάνσετ, στο ρόλο της Γελένα, μιας γυναίκας που ασφυκτιά μέσα στον γάμο της, και ο Χιούγκο Γουίβινγκ, που παίζει τον αλκοολικό επαρχιακό γιατρό Αστρόφ. Ιδιαίτερα τα φιλιά στην τελευταία πράξη.
Εως τότε η Γελένα έχει κάνει ό,τι μπορεί για να συμπεριφερθεί σαν λαμπερή σύζυγος-τρόπαιο του πολύ μεγαλύτερου άντρα της, που τον ερμηνεύει ο Τζον Μπελ. Τη στιγμή που πιο έντονα θυμάμαι, η Γελένα φεύγει από το εξοχικό σπίτι όπου γνώρισε τον ιδεαλιστή γιατρό και ένιωσε βαθιά έλξη γι’ αυτόν. Τώρα είναι έτοιμη να αποχωρήσει αξιοπρεπώς, ανταλλάσσοντας μια ψυχρή χειραψία με έναν άντρα που δεν πρόκειται ποτέ να ξαναδεί. Τελικά όμως συμφωνεί να τον αποχαιρετήσει μ’ ένα φιλί. Πετάει την τσάντα της στον καναπέ και γέρνει λίγο το σώμα της. Τα χείλη τους σχεδόν συναντιούνται, έπειτα όμως γυρίζει το κεφάλι της και η εικόνα γίνεται παράλογη. Νιώθεις έναν πόνο για τα στόματα αυτά που δεν ενώνονται. Μοιάζουν σχεδόν να μετεωρίζονται μόνα τους, σαν χείλη σε σουρεαλιστικό πίνακα.
Σε λίγο όμως η Γελένα και ο Αστρόφ φιλιούνται πάλι, ξαφνικά και παθιασμένα, και είναι σαν δυο πλανήτες που συγκρούονται. Η Κέιτ Μπλάνσετ και ο Χιούγκο Γουίβινγκ παραπατούν μέσα στο δωμάτιο, με τα μέλη τους να παραλύουν, σαν ένα όχημα που ξεφεύγει απ’ τον δρόμο του και διαλύεται καθώς προχωράει. Η Μπλάνσετ σωριάζεται στο πάτωμα, μόνη. Ενιωσα όσο ποτέ άλλοτε εκείνη τη στιγμή τον ηρωισμό, την άγρια μοναξιά και την ειρωνεία της αγάπης κατά τον Τσέχοφ.
Ενας λυπημένα όμορφος απόηχος αυτού του φιλιού ακολουθεί όταν η Γελένα αποχαιρετάει τον δύσμοιρο Βάνια (Ρίτσαρντ Ρόξμπεργκ) που τη λατρεύει απεγνωσμένα. Είναι θυμωμένη με τον Βάνια τη στιγμή εκείνη, και διστάζει καθώς τον αφήνει. Τελικά πλησιάζει το πρόσωπό της στο σκυμμένο του κεφάλι -το σασπένς είναι αφόρητο- και τελικά χαϊδεύει το μέτωπό του με τα χείλη της και απομακρύνεται βιαστικά. Μπορείς να καταλάβεις από την έκφραση του Βάνια ότι η Γελένα θα μπορούσε να τον είχε αγγίξει με πυρακτωμένο σίδερο.
Αποχαιρετιστήριο
Επιτρέψτε μου να σας περιγράψω άλλο ένα φιλί από τούτο το καλοκαίρι που τελειώνει. Ανήκει στην εμπνευσμένη παράσταση του «Τέλος καλό όλα καλά» του Σαίξπηρ που σκηνοθέτησε ο Ντάνιελ Σάλιβαν στο Ντελακόρτ Θίατερ του Σέντραλ Παρκ. Παραδοσιακά, το μεγαλύτερο πρόβλημα σ’ αυτό το έργο είναι η σχέση ανάμεσα στους πρωταγωνιστές του, την Ελενα (Αννι Πάρις), την πονεμένη αλλά και πολυμήχανη κόρη του γιατρού, και τον Μπέρτραμ (Αντρέ Χόλαντ), τον αλαζόνα νεαρό αριστοκράτη τον οποίο εκείνη λατρεύει.
Για να το πούμε ωμά, ο Μπέρτραμ είναι ένας αχώνευτος βλάκας που φέρεται στην Ελενα σαν σε κάτι που κόλλησε στη σόλα του παπουτσιού του. Σπρωγμένος να την παντρευτεί από τον Βασιλιά της Γαλλίας, ο Μπέρτραμ κανονίζει να φύγει από τη χώρα πριν από την πρώτη νύχτα του γάμου τους. Ωστόσο, η Ελενα επιμένει μαζοχιστικά να λατρεύει αυτό τον απαίσιο τύπο και επινοεί έναν ιδιαίτερα δόλιο τρόπο για να τον κερδίσει. Η σχέση τους είναι μία από τις πιο αντιπαθητικές στη λογοτεχνική ιστορία των εραστών.
Ο σκηνοθέτης, όμως, παρεμβάλλει μια στιγμή που μας κάνει να συμπαθήσουμε τόσο την Ελενα όσο και τον Μπέρτραμ περισσότερο απ’ ό,τι συνήθως. Οταν ο Μπέρτραμ λέει στην Ελενα λίγο μετά τον γάμο τους ότι φεύγει για τον πόλεμο, εκείνη τον εκλιπαρεί για ένα αποχαιρετιστήριο φιλί. Σε τούτη την εκδοχή, εκείνος όχι μόνο της το δίνει, αλλά παρατείνει εκείνο το αρχικά τυπικό φιλί για αρκετή ώρα. Οταν τελειώνει, ο Αντρέ Χόλαντ έχει την αναστατωμένη έκφραση κάποιου που έχει εκπλαγεί όχι μόνο από τον σωματικό πόθο που ένιωσε, αλλά και από ένα συναίσθημα πιο παράξενο και δυνατό.
Και στο πρόσωπο της Αννί Παρίς βλέπουμε ότι, αν και δεν είναι ακόμα εντελώς σίγουρη, η Ελενα έχει νιώσει μια μεγάλη αλλαγή στη σχέση τους. Οι ελπίδες της δεν είναι τόσο αβάσιμες, τελικά.
Ετσι, η Ελενα εμφανίζεται λιγότερο ανόητη και ταπεινωμένη από τη συνήθη εικόνα της, ενώ ο Μπέρτραμ σκιαγραφείται λιγότερο αναίσθητος και περισσότερο ευάλωτος. Και ενώ ο Ντάνιελ Σάλιβαν γνωρίζει πολύ καλά τον Σαίξπηρ ώστε να μη μας παρουσιάσει την τελική επανένωση του ζευγαριού σαν ένα άνευ όρων «χάπι εντ», δεν ανατριχιάζουμε, ωστόσο, από φρίκη για το σμίξιμό τους.
Και έρχεται στο μυαλό μας η σοφία των στίχων, που δεν τους έγραψε βέβαια ο Σαίξπηρ, αλλά ο τραγουδοποιός Ρούντι Κλαρκ τη δεκαετία του ’60: «Αν θέλεις να μάθεις αν σ’ αγαπάει, το φιλί του θα στο πει».