ΑΙΣΧΥΛΟΣ
Πέρσες
σκην: Δήμος Αβδελιώδης
Θέατρο: Εταιρεία Πολιτισμού «anagnosis»
Γ. ΒΑΛΑΡΗΣ
Οι Απελπισμένοι
σκην: Γιώργος Βάλαρης
Θέατρο: Αθηνά
Δεν έχει νόημα να κρίνει κανείς έναν θεσμό σαν το νεόκοπο Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος του Δήμου της Αθήνας, που ξεφύτρωσε αιφνιδιαστικά, οργανώθηκε βιαστικά ή κι εκ των ενόντων και πήρε τον μεγαλόστομο τίτλο: «Οι τραγικοί μύθοι σήμερα». Συγκέντρωσε διαθέσιμες θερινές κυρίως παραγωγές όπως συγκεντρώνουν και οι περιφερειακοί δήμοι κάθε φθινόπωρο. Μακάρι να μακροημερεύσει ο θεσμός, κυρίως όμως να αποχτήσει συγκρότηση και προσωπικότητα.
Για τους «Πέρσες» του Αισχύλου κατά Αβδελιώδη δεν φταίει το εν λόγω φεστιβάλ, αν εξαιρέσει κανείς εκείνον τον «εκπαιδευτικό χαρακτήρα» του, που ως κεντρικό και γενικόλογο ζητούμενο των διοργανωτών, τα χωράει όλα. Δυσκολεύομαι ακόμη να πιστέψω πως ο Αβδελιώδης τού τόσο ευθύβολα και σοφά εξανθρωπισμένου Θεάτρου Σκιών, ο Αβδελιώδης του Βιζυηνού, και πρόσφατα του Ψύρρα, ο Αβδελιώδης που μέσα από την πολύμηνη διδασκαλία του «Μαράν Αθά» εμπλούτισε έργο, σχολή, και δημιούργησε μια συγκλονιστική νέα ηθοποιό, τη Γιασεμί Κηλαηδόνη, είναι ο ίδιος σκηνοθέτης που υπέβαλε σε ατελέσφορο μαρτύριο ηθοποιούς και κοινό με τους «Πέρσες» του. Η εμμονή του σε μιαν εκφορά λόγου, που όταν δεν εμποδίζει την πρόσληψή του τουλάχιστον ξενίζει, η εμμονή αυτή που ίσως βρίσκεται ακόμη σε σπάργανα εργαστηρίου (;) όπως και το αμήχανο στυλιζάρισμα -στατικό, μετωπικό, αλειτούργητο- εκθέτει τους ηθοποιούς του, τόσο νέους και άπειρους μάλιστα, ως άτεχνους ή και ατάλαντους. Ολόκληρη η σύλληψη και εκτέλεση, μας γυρνάει πίσω, στις πρώτες, εκπαιδευτικού χαρακτήρα, ερασιτεχνικές απόπειρες των ουμανιστικών κύκλων της Δύσης να ερμηνεύσουν το αρχαίο -ελληνικό και ρωμαϊκό- δράμα παρερμηνεύοντας αργότερα και τον Αριστοτέλη. Δεν απέχει πολύ από το πνεύμα του περιώνυμου Καλλιόπιου (σφάλμα του Calliopius), που κατά την πρώιμη Αναγέννηση, στηριγμένος σε κάποιο μεταφραστικό λάθος περιέγραψε την παρουσίαση των αρχαίων δραμάτων ως ανάγνωση των ρόλων από κεντρικό αναγνώστη, πλαισιωμένο από τους υπόλοιπους υποκριτές που παρασταίνουν βουβά τη δράση φορώντας μάσκες, συνοδεία μουσικής. Αν δεν μας ενδιέφεραν «Οι τραγικοί μύθοι σήμερα» αλλά η περιπέτεια του αρχαίου θεάτρου στις κλειστές Ακαδημίες των Ουμανιστών της Αναγέννησης ίσως να ήταν τα ερωτηματικά μου λιγότερα γι’ αυτή τη μαύρη τρύπα στην καλλιτεχνική προσωπικότητα του δοκιμασμένου σκηνοθέτη και δασκάλου.
Νέο δράμα
Είπα να παραμείνω εντός του δήμου της Αθήνας και μάλιστα στον πρώην θερινό, θεατρικό άξονα -Πατησίων – Αλεξάνδρας – Πεδίον Αρεως- που φέτος έβαλε λουκέτο και παραδόθηκε στη λερή, σκοτεινή μοίρα του κέντρου. Τι είχε να δει λοιπόν φέτος το καλοκαίρι, σε μόνιμη βάση, ένας ταλανισμένος της Αθηναϊκής κατάθλιψης; Τους «Απελπισμένους» του Γιώργου Βάλαρη στο Θέατρο Αθηνά.
Πηγαίνοντας σ’ ένα τέτοιο θέαμα δεν περιμένεις και δεν επιθυμείς να δεις βαθιά κουλτούρα, περιμένεις όμως να ξεφύγεις, να γελάσεις. Περιμένεις ν’ αποφύγεις την αναπαραγωγή και την προβολή του πιο χυδαίου, του πιο αντιαισθητικού από τα αναισθητικά, που ευθύνονται για πολλά από τα δεινά μας. Μα τότε, γιατί «χαίρεται» ο κόσμος και χειροκροτά, πατέρα; Μα γιατί του δίνουν ζωντανό το γνωστό και αναγνωρίσιμο της οθόνης, του σερβίρουν την κολακεία να γνωρίζει πρόσωπα, πράγματα, κουτσομπολιά, να συμμετέχει στην επικοινωνία αυτής της κατρακύλας που τη θεωρεί διασκέδαση και τέρψη. Από τους εννέα Απελπισμένους του έργου, που εκπροσωπούν ανά ζεύγη ή ως μονάδες τα πιο δημοφιλή στερεότυπα της τηλεοπτικής μας ανακύκλωσης, αφήνω ασχολίαστους, έναν Θεσσαλονικιό παραμυθά του προβληματικού ανδρισμού του, δύο αναιδείς και φαντασμένες τσουλίτσες επαρχίας, ένα ζευγάρι σε άγρια φάση αβίωτης συμβίωσης, μια απελπισμένα ελπίζουσα… επαγγελματία των οντισιόν και μένω στο ζεύγος: υιός -φιλόλογος και γκέι- (Νίκος Μουτσινάς) και υπερπροστατευτική, υπερτροφική μάνα (Χριστίνα Τσάφου). Παρακάμπτω την κλασική παρεξήγηση, πως όποιος ή όποια σατιρίζει πρέπει να μιλάει σαν τραβεστί. Ο γκέι φιλόλογος όμως θέλει να εξετάσει μια μαθήτρια στις ιστορικές της γνώσεις. Οι απαντήσεις που παίρνει είναι τερατογενέσεις της πρωινάδικης τηλεοπτικής μήτρας. Ο τρόπος όμως που μας τις εξιστορεί, ευτελής, αρσενικοθήλυκος και απλοϊκός, καταντά διπλή αναπαραγωγή (τηλεοπτική και θεατρική) αυτών των τερατογενέσεων, που αισίως θα τριπλασιαστεί καθώς το κοινό θα συνεχίσει την εύκολη αναπαραγωγή στην παρέα του.
Η μεταστροφή της εξαλλοσύνης των ηρώων του Βάλαρη σε «αυτογνωσία» μετά το διάλειμμα δεν σώζει την κατάσταση ούτε βέβαια φιλότιμες προσπάθειες ηθοποιών όπως της Χριστίνας Τσάφου, της Ελένης Καρακάση κ.ά. Η υπόθεση νοσεί πολύ βαθύτερα. Εκεί που η σάτιρα και η αθυροστομία της επιθεώρησης συνορεύουν με τη χυδαιότητα και την ευτέλεια του αγοραίου χάχανου. Εκεί ακριβώς που έπρεπε να φυλάει σκοπιά η παιδεία, όμως το φυλάκιο κενό και γύρω του, εκτεταμένο ναρκοπέδιο.