Ο ήλιος δύει. Οι αδύναμες ακτίνες του αντικατοπτρίζονται στη φουτουριστική σιλουέτα του Μουσείου Γκούγκενχαϊμ. Η ασημένια επικάλυψη από τιτάνιο αλλάζει χρώμα. Το κτίριο του Φρανκ Γκέρι μοιάζει με ζωντανό οργανισμό που μεταβολίζει το φως. Η ιστορία του εμβληματικού οικοδομήματος και της καταλυτικής του επίδρασης για την αναγέννηση του Μπιλμπάο είναι χιλιοειπωμένη. Είναι όμως αλλιώς να την διηγείται ο ίδιος ο διευθυντής του, Χουάν Ιγνάθιο Βιδάρτε, ο οποίος ανήκε στην ομάδα των προσωπικοτήτων που συνέλαβε την αρχική ιδέα της δημιουργίας αυτού του μοναδικού μουσείου, πριν από 20 χρόνια. Η «Κ» τον συνάντησε στις αρχές Σεπτεμβρίου, όταν ολοκληρώθηκε η έκθεση με έργα του συλλέκτη Δημήτρη Δασκαλόπουλου, που παρουσιάστηκε στην ισπανική πόλη.
– Το μουσείο δημιουργήθηκε πριν από 14 χρόνια ως αποτέλεσμα μιας πρωτοποριακής πρωτοβουλίας. Δημιουργήθηκε μάλιστα και ο όρος «The Bilbao effect», για να συμπυκνώσει τη διασύνδεση πολιτισμού και τουριστικών προορισμών. Πόσο όμως μπορεί να διαρκέσει το φαινόμενο Μπιλμπάο;
– Εχει γίνει πολύς λόγος γι’ αυτό το θέμα όπως και για το κατά πόσο το Μπιλμπάο μπορεί να λειτουργήσει ως μοντέλο ανάπτυξης για άλλες πόλεις. Το αρχιτεκτόνημα από μόνο του δεν αρκεί, χρειάζεται να φιλοξενούμε εξαιρετικές εκθέσεις. Για να διατηρήσουμε τα υψηλά ποσοστά επισκεπτών -ένα εκατομμύριο άνθρωποι περνούν το κατώφλι μας ετησίως- πρέπει να βρίσκουμε συνεχώς τρόπους να επανεφεύρουμε τον εαυτό μας. Ενα μεγάλο όμως τμήμα της επιτυχίας μας, το οφείλουμε στην ίδια την πόλη: μετά τον ερχομό του μουσείου που έφερε αύξηση στον τουρισμό, οι ξενοδόχοι, οι εστιάτορες, οι έμποροι, ο ίδιος ο δήμος, αναβάθμισαν τις υπηρεσίες τους. Το περιβάλλον υποδοχής του επισκέπτη είναι υψηλής ποιότητας. Συνεπώς, όταν αναφερόμαστε στο φαινόμενο Μπιλμπάο, μιλάμε για μια συναίνεση ανάμεσα σε πολλούς φορείς μιας πόλης, ιδιώτες και Δημόσιο, που φτιάχνουν ολόκληρο πλέγμα δράσεων. Ως εκ τούτου δεν είναι μια συνταγή που την παίρνεις και την εφαρμόζεις μαγικά. Θέλει προετοιμασία, συμφωνία, συμμαχίες, σωστό σχεδιασμό. Ο πολιτισμός είναι το εργαλείο της ανάπτυξης. Χωρίς την υποδομή δεν είναι τίποτα.
Αλλαγή στρατηγικής
– Πόσο έχει αλλάξει η πολιτική του μουσείου σε μια εποχή όπου η Ισπανία περνά οικονομική κρίση;
– Από την αρχή του σχεδιασμού του μουσείου αντιμετωπίσαμε σκληρή κριτική, πως δαπανάμε τεράστια ποσά για ένα πολιτιστικό πρότζεκτ σε μια πόλη με καθημαγμένη οικονομία. Τότε η Χώρα των Βάσκων είχε ανεργία πάνω από 20%. Το Μουσείο λοιπόν δεν γεννήθηκε από πλεόνασμα χρημάτων σε μια περίοδο ευμάρειας, αλλά ως σχέδιο μεταμόρφωσης σε μια περιοχή που αντιμετώπιζε τεράστια πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Σήμερα, η κατάσταση είναι διαφορετική. Περνάμε πάλι μια περίοδο ύφεσης, με άλλα χαρακτηριστικά. Στην αρχή φοβηθήκαμε ότι θα έχουμε πτώση στην επισκεψιμότητα, καθώς το 85% των θεατών έρχεται από το εξωτερικό και άλλες περιοχές της Ισπανίας, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο. Φροντίσαμε πάντως τα τρία τέταρτα των οικονομικών μας αναγκών, να τα καλύπτουμε από δικούς μας πόρους -εισιτήρια, πωλητήριο, εστιατόριο, συνεισφορές από 17.000 φίλους και μέλη- αλλά και χορηγίες από 150 εταιρείες. Δεν περιμένουμε από το κράτος να μας συντηρήσει. Συμβάλλει μόνο σε ένα μικρό ποσοστό. Η μακροημέρευση και η επιτυχία ενός μουσείου είναι μια εξίσωση: υπάρχει το καλλιτεχνικό σκέλος, ο οικονομικός σχεδιασμός, το περιβάλλον στο οποίο εντάσσεται και η συγκυρία. Η κρίση έφερε αλλαγές. Αν κάποτε έπρεπε να αφιερώσω ως διευθυντής Χ ώρες για να φέρω νέους χορηγούς και να βρω χρήματα, τώρα θέλω πολύ περισσότερη ενέργεια. Οι πόροι λιγοστεύουν και ο αγώνας είναι πολύ πιο δύσκολος.
– Τη δεκαετία του 1990 και του 2000 η Ισπανία είχε ένα αξιοζήλευτο πολιτιστικό μοντέλο με μουσεία σύγχρονης τέχνης και πολιτιστικά προγράμματα σχεδόν σε κάθε κωμόπολη. Πώς είναι η κατάσταση σήμερα;
– Οντως η Ισπανία είχε γίνει σημείο αναφοράς στην πολιτιστική ανάπτυξη σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αυτή η ανθοφορία δεν ήρθε τυχαία στη χώρα. Για 40 χρόνια, η δικτατορία του Φράνκο είχε παραλύσει τις τέχνες και όλο αυτό το διάστημα, ο πολιτισμός είχε πέσει σε μαύρη τρύπα. Οταν επανήλθε η δημοκρατία, η πολιτεία έκανε μεγάλες προσπάθειες να βρει τον βηματισμό της σε αυτό τον τομέα και να καλύψει τη χαμένη απόσταση σε σχέση με άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Η δημιουργία του Γκούγκενχαϊμ στο Μπιλμπάο, τα Κέντρα Σύγχρονης Τέχνης στη Βαρκελώνη και τη Βαλένθια, η εξάπλωση των γκαλερί, η διοργάνωση φουάρ, ήταν μέρος αυτού του μοντέλου. Ομως, με τον τυπικό ισπανικό τρόπο της ροπής στην υπερβολή, φτάσαμε από την ανυπαρξία δομών, στο άλλο άκρο. Ιδρύθηκαν τόσο πολλά μουσεία, κέντρα, αίθουσες τέχνης, χωρίς να υπάρχει καμιά πρόβλεψη για το κατά πόσο μπορούσαν να μακροημερεύσουν και να αυτοσυντηρηθούν. Ακόμα και αν δεν είχαμε σήμερα την ύφεση, το μοντέλο αυτό θα έπρεπε να αλλάξει διότι δεν μας έβγαζε πουθενά και το κράτος δεν θα μπορούσε να επωμισθεί άλλο αυτό το βάρος των πολυάριθμων κρατικοδίαιτων φορέων στο πεδίο του πολιτισμού.
– Η παγκόσμια ύφεση θα φέρει αλλαγές στην αγορά της τέχνης, ιδιαίτερα στο τμήμα του contemporary art, όπου σύγχρονοι καλλιτέχνες συναγωνίζονταν στις υψηλές τιμές με σπουδαίους ζωγράφους του 19ου αιώνα;
– Οπωσδήποτε η κρίση θα φέρει και αναπροσαρμογή στις τιμές. Ας μην ξεχνάμε όμως κάτι. Η αγορά είναι παγκόσμια. Μπορεί οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί να μη δίνουν τόσα χρήματα όπως παλιά, αλλά οι Κινέζοι, οι Ρώσοι, οι Ινδοί και οι Αραβες αντισταθμίζουν τις απώλειες. Εως τώρα αγόραζαν αρκετά έργα καλλιτεχνών που κατάγονταν από τη χώρα τους. Σταδιακά όμως τα πράγματα αλλάζουν.
Εκθεση της συλλογής Δασκαλόπουλου
«Φωτεινό Διάστημα» είναι ο τίτλος της παρουσίασης της συλλογής του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, που φιλοξενήθηκε από τις 12 Απριλίου έως τις 11 Σεπτεμβρίου, στο Μουσείο Guggenheim του Μπιλμπάο. Η έκθεση περιελάμβανε περίπου 60 έργα από 30 καλλιτέχνες διεθνούς εμβέλειας, καταλαμβάνοντας ολόκληρο τον δεύτερο και μέρος του πρώτου ορόφου του μουσείου.
Δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη γλυπτική και τις εγκαταστάσεις στον χώρο, με έργα που έχουν την υπογραφή καλλιτεχνών, η Louise Bourgeois, ο Mike Kelley, ο Martin Kippenberger, ο Paul McCarthy, η Annette Messager, η Kiki Smith, ο Paul Chan, οι Guyton/Walker, ο Nate Lowman και η Wangechi Mutu. Ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος έχει δημιουργήσει μία από τις σημαντικότερες ιδιωτικές συλλογές σύγχρονης τέχνης, η οποία περιλαμβάνει περισσότερα από 400 έργα από 170 καλλιτέχνες.